ازدواج و خانواده در دین یهود چگونه است؟

کتوبا حاوى توافق هاى دیگرى نیز هست: ارث بردن زن از اموال شوهر بعد از فوت او، و تعهد به حمایت از هر دختر متولد از این ازدواج، و تأمین نیازهاى دیگر وى تا زمانى که به سن بلوغ برسد. کتوباهاى امروزى حاوى مقررات و توافق هاى دیگرى است؛ بعضى از آنها لازم نیست نوشته شوند، چون جزء جدا نشدنى زناشویى هستند و شرایطى را تشکیل مى دهند که از سوى حکیمان یهودى براى ازدواج هاى معمولى مقرر شده اند. این شرایط اساسى در زبان کتاب مقدس به شئر، کسوت، و عونا (غذا، پوشاک و حقوق زناشویى) معروفند و دربرگیرنده وظایف شوهر در قبال همسر، از قبیل تأمین غذا و پوشاک و داشتن رابطه جنسى با او در مواقع مورد توافق، هستند. جزئیات این شرایط به اوضاع و احوال و طرفین قرارداد بستگى دارد، اما همیشه حداقل معینى از شرایط لازم وجود دارد. بر اساس یک قاعده کلى، زمانى که مرد همسرى برمى گزیند «آن زن با او صعود مى کند نه سقوط»؛ یعنى اگر مرد همسرى از طبقه پایین اجتماعى یا اقتصادى انتخاب کند، موظف است با زنش با همان آداب و رسوم رایج در طبقه خودش رفتار نماید. بر عکس، اگر زن از طبقه اجتماعى بالاتر باشد، شوهر حق ندارد بدون موافقت صریح او مرتبه زندگى وى را تنزل دهد. درباره شرایط دیگر ازدواج، تلاش شد تا نوعى تعادل میان تعهدات طرفین ایجاد شود. از یک سو، شوهر موظف شد که از همسرش حمایت کند، هنگام بیمارى درمانش نماید، او را از اسارت برهاند و هزینه هاى کفن و دفنش را بپردازد. از سوى دیگر، به شوهر حق داده شد که از حق انتفاع (نیخسه ملوگ) از جهیزیه اى که همسرش از خانه پدرى مى آورد، با آن که از حقوق مالکیت نسبت به آن اموال برخوردار نیست، برخوردار شود. زن موظف است که براى کمک به تأمین معاش خانواده کار کند؛ البته این کار به میزان جهیزیه اى که با خود آورده است بستگى دارد. این جنبه هاى ازدواج عموما به مسئله توافق میان زن و شوهر برمى گردد. هر مردى حق دارد که از حقوقى که شریعت براى او مقرر داشته صرف نظر کند و در بسیارى از قراردادهاى ازدواج، شوهر، خود را از حق اداره دارایى و اموال همسرش محروم مى کند. در موارد دیگر، زن مى تواند اجازه و اختیار اداره و حتى فروش اموالش را به شوهر اعطا کند. این موازنه حقوق و تکالیف، ناتمام است. جواز تعدد زوجات طبق قوانین تلمود قوانین زناشویى تلمود بر این فرض استوار است که مرد حق دارد همسران متعددى اختیار کند، در حالى که زن فقط با یک مرد مى تواند عقد ازدواج ببندد. صحه گذاشتن اخلاقى بر جواز تعدد زوجات، تصدیق حق شوهر در طلاق دادن همسر (اما نه برعکس) را نیز دربرمى گیرد. زیرا مرد در همه حال مى تواند علاوه بر همسر اول، زن دیگرى اختیار کند. ملاحظات زیست شناختى که تأییدى بر تعدد زوجات است نیز ابتکار عمل را در مسئله زناشویى به مرد مى دهد. در قرون میانه، ربنو گرشوم اهل ماینتس معروف به چراغ مناطق آوارگى، براى تعدد زوجات و نیز براى طلاق بدون رضایت زن، حرم (ممنوعیت) قائل شد. این ممنوعیت که مورد استقبال بیشتر یهودیان نیز قرار گرفت، مدرکى شرعى براى وضعیت موجود فراهم آورد؛ چون که حتى در دوره هاى تلمودى، اختیار کردن دو همسر بسیار نامتعارف بود. در میان حکیمان ~میشنا~یى و تلمودى که درباره آنها مطالب زیادى آموخته ایم، تنها یک نفر را مى یابیم که دو همسر اختیار کرده است. اما این مسئله تأثیرى بر اعتبار تعدد زوجات در قوانین ازدواج و طلاق ندارد. ازدواج یهودی با غیر یهودی یهودیان سنتی همواره مخالف سرسخت ازدواج یهودی با غیر یهودی بوده اند. هنگامی که انسان محوریت خانه را در یهودیت مورد توجه قرار می دهد، این امر آن قدرها تعجب آور نخواهد بود؛ اما اغلب این نکته را درست درک نمی کنند. علت آن که یهودیان نمی خواهند فرزندانشان با غیریهودی ازدواج کنند آن نیست که احساس می کنند یک همسر غیریهودی به قدر کافی خوب نیست، بلکه بدان دلیل است که یک همسر غیریهودی، هرچقدر هم که خوب باشد، قادر نیست به یک فرزند یهودی کمک کند تا سرنوشت و نقش اساسی خود را، که گسترش ملت یهود و زنده نگهداشتن میراث یهود است، ایفاء نماید. هرچقدر جامعه تمایل کمتری به گرواندن دیگران داشته باشد، موضوع ازدواج با غیریهود مسأله آفرین تر می شود. یهودیان مترقی، که موضعی نسبتا آزادمنشانه نسبت به گروندگان آینده دارند، دریافته اند که بسیاری از همسران غیریهودی به یهودیت می گروند، و بدین ترتیب، مسأله را، تاحدی که به جامعه یهود مربوط می شود، حل می کنند. در جامعه سنتی، نه تنها گروش به یهودیت دشوارتر است، که در صورت وجود کمترین سوءظن که پول دلیل تمایل به گروش است، گرونده بالقوه حتی پذیرفته هم نخواهد شد. خاخام های سنتی احساس می کنند که گرویدگان درصورتی باید پذیرفته شوند که هیچ انگیزه پنهانی برای گروش وجود نداشته باشد. در گذشته، والدینی که فرزندانشان با غیریهود ازدواج می کرد، لباس عزا به تن می نمودند، و کم نبودند والدینی که دیگرهرگز با فرزندشان صحبت نمی کردند. ممکن است این رویه بسیار خشن تلقی شود، اما احتمالا والدینی که دست به این کار می زنند چنین استدلال می کنند که این فرزندشان بود که از آنها برید و نه بر عکس؛ آنها فقط آن را برملاء کرده اند. اینها همه با خاطرات تاریخی طولانی تلفیق می شود، که در آن یهودیان رنج های بسیار تحمل کرده، و گاهی نیز برای زنده نگهداشتن میراث خود برای نسل های آینده، جان باخته اند. از این نظر، بسیاری از یهودیان پشت کردن به همه این دستاوردها را – در شرایطی که بالاخره روزگار با یهودیان مهربان تر شده- خیانتی خاص تلقی می کنند. مراحل شرعی ازدواج در آیین یهود آیین شرعى ازدواج داراى دو مرحله است. مرحله نخست، مرحله نامزدى است که از تمام اعتبار یک ازدواج برخوردار است، ولى حقوقى [مادى مانند تأمین معاش براى زن یا در بشر بودن شوهر از زن ] را براى طرفین ایجاد نمى کند. در مرحله دوم، در حضور ده انسان مذکر بالغ، شوهر زن را به خانه اش مى برد. براى این منظور، حوپا (سایبان یا حجله) به عنوان خانه اى نمادین برپا مى شود تا برگزارى مراسم را در هر مکان دلخواه، ممکن سازد. از آن پس، زن همسر آن مرد خواهد بود. در زمان اجراى این مراسم، برکت هاى مخصوص مراسم نامزدى و ازدواج قرائت مى شوند. با این حال، ازدواج اساسا عملى ماهیتا قانونى - مدنى است. رویه مرسوم یهودى در دعوت از یک خاخام براى اجراى مراسم ازدواج، به اواخر قرون میانه برمى گردد و تا حدى تقلید از یک رسم مسیحى، و به کلى فاقد اهمیت دینى است. مراسم نامزدى در آیین یهود با فرض جدایى کامل دو جنس در جوامع یهودى سنتى جوانان یهود نمى توانند در روال عادى زندگى اجتماعى خویش همسر آینده خود را ملاقات کنند. معمولا اینها توسط فرد ثالثى به یکدیگر معرفى مى شوند که به سبب اطلاع از دو خانواده مورد نظر مى تواند طرف مورد نظر را پیشنهاد کند. نیز مى توان از شدخان یا کسی که کارش واسطگی در ازدواج است بهره گرفت. شدخان در قرون وسطا از عناصر اصلی زندگی یهودی به شمار می رفت و حتی در تلمود یاد شده است که یکی از حکیمان، مردانی را که بدون تدارک ازدواج زنی را نامزد می گرفتند مجازات می کرده است. ربیان برای آنکه دشواری همسرگزینی درست را خاطرنشان سازند نقل می کنند که چون خدا آفرینش جهان را به پایان برد وقت خویش را صرف ترتیب دادن ازدواج های مختلف می کرد و به نظر او این کار به همان سختی شکافتن دریای سرخ است. قول و قرار ازدواج صرفا گرد هم آمدن دو جوان نیست. این ازدواج از آن دو خانواده است و هر کدام از آنها در مورد مناسب بودن آن وصلت نظر خواهند داد. مرد و زن جوان برای اولین بار در منزل کسی که هر دوی آنها را می شناسد ملاقات می کنند و اگر این ملاقات موفقیت آمیز باشد می توانند قبل از آنکه از ایشان خواسته شود که تصمیمشان را بگیرند دوبار دیگر نیز ملاقات کنند. به طور کلی چنین نامزدی هایی نسبتا کوتاه مدت و مختصرند، زیرا تنها در جایی پیشنهاد این پیوند مطرح می شود که به دلیل وجود سازگاری و همخوانی کافی میان پیشینه و نگرش های طرفین بتوان انتظار موافقت داشت. اگر هر دو موافقت کنند و مخالفتی از جانب خانواده های ایشان وجود نداشته باشد. خصیصه های مطلوب همسر آینده خصیصه هایی که والدین در همسر آینده فرزندشان مطلوب می دانند عبارت اند: 1- اصل و نسب خوب (ییحوس)، چرا که افتخار خانواده ها به داشتن اجدادی معروف است. 2- وضعیت مالی خوب در مواردی که والدین عروس ببینند که خانواده داماد از آنان انتظار خواهند داشت که به زوج جوان از نظر مالی کمک کنند. 3- از همه مهم تر اینکه داماد آینده می باید یهودی درس خوانده و خداترسی باشد. تنظیم تنائیم گام بعدی تنظیم تنائیم است، یعنى مراسم قول و قرار که در آن دو طرف شرایط ازدواج مانند جهیزیه و جریمه به هم زدن قرار را به تصریح قید مى کنند. اگرچه تنائیم داراى اهمیت دینى نیست اما آن را با سور و سرور همراه مى کنند و در آن سند تنائیم را با صداى بلند مى خوانند و بشقابى سفالین را مى شکنند. این عمل اخیر، آن چنان که گفته اند، براى اشاره به این امر است که مطابق مزمور 137، یهودى مى بایست حتى در مواقع شادى بسیار نیز به یاد خرابى اورشلیم باشد. شاید هم این کار روشى براى دور کردن شیاطین بوده است; چرا که مردم مى پندارند شیاطین در مواقع جشن و سرور بسیار فعال اند. یکى از اعتقادات عامیانه یهودى مى گوید هر دختر ازدواج نکرده اى که تکه اى از آن بشقاب را به خانه برد بى تردید در آن سال ازدواج خواهد کرد. اگرچه امکان نقض تنائیم در هر زمان پیش از مراسم واقعى ازدواج وجود دارد و فقط باید غرامت هاى قید شده را پرداخت کرد، اما بخش هایى از جامعه یهود آن را توافقى الزامى تلقى مى کنند. در نتیجه هم پیروان ~نهضت حاسیدى~ و هم پیروان ~الیاى ویلنایى،~که از مخالفان عمده حسیدیزم بود، بهتر مى دانند که تنائیم را همپاى آیین ازدواج و نیز پس از طلاق، تا به آخر رعایت کنند نه آنکه آن را نقض نمایند. در میان یهودیان معاصر، تنائیم جایش را به مراسم غیر دینى میهمانى نامزدى داده است. فقط در محافل سنت گرا به تنائیم عمل مى شود. مراسم عروسى و ازدواج در دین یهود مراسم عروسى یهودى داراى دو قسمت است که زمانى از هم مجزا بوده اند اما سرانجام به یک آیین تبدیل شده اند. نخست ~اروسین~ یا قیدوشین قرار دارد، که پیمانی است مربوط به آغاز ازدواج، و زن و مرد را با عقد ازدواج به هم می پیوندد و برای از بین رفتن آن باید طلاق صورت گیرد، اما زندگی کردن آن دو با هم را به عنوان زن و شوهر مجاز نمی کند. پس از این حوپا یا قبه است که نماد ورود عروس به خانه داماد است و فرآیند ازدواج با آن پایان مى پذیرد. عمل پذیرفته شده اى که امروزه به جاى اروسین انجام مى گیرد جاى گرفتن در زیر سایه بان عروسى است که بلافاصله پیش از مراسم حوپا قرار مى گیرد. وقایع پیش از آیین ازدواج ترتیب وقایعى که پیش از خود آیین ازدواج صورت مى پذیرد از این قرار است: در شنبه قبل از عروسى از داماد در کنیسه دعوت مى شود تا هفطارا یا یکی از بخش های برگزیده از کتب انبیاء و یا قسمتی از پاراشاهای اسفار خمسه را که مخصوص قرائت هفتگی است بخواند. این امر در میان یهودیان اشکنازی نام عوفروف به خود گرفته است. وقتی که داماد خواندن را به پایان برد با فریاد مزال طوو یا «خوشبخت باشى» به او تبریک مى گویند. در برخى جوامع نیز سرودهایى مذهبى مى خوانند که متضمن درخواست برکات خداوندى براى آن زوج است. مطابق رسم موجود در برخى جوامع داماد اجازه ندارد از اینجا به بعد را تنها و بى همراه بیرون رود. شکل دیگرى از این رسم، که در شولحان عاروخ یاد شده است، داماد را براى تمام اولین هفته پس از عروسى از بیرون رفتن تنها منع مى کند. مبناى این رسوم ترس از احتمال حمله شیاطین به داماد است. به هرحال گویا اگر کسى دیگر با داماد همراه باشد حمله اى صورت نخواهد گرفت. تلمود سه نوع از اشخاصى را که مى بایست در مقابل شیاطین محافظت شوند بر شمرده است: بیمار، داماد و عروس. روز عروسى مرسوم است که هم عروس و هم داماد در روز عروسى شان از سحر تا پایان مراسم را روزه بگیرند. درخلال نمازهایى که مى خوانند به گناهانشان اعتراف مى کنند و برخى جملات مخصوص توبه را در نماز به زبان مى آورند. هدفى که در پس این روزه قرار دارد داراى دو جنبه است. از سویى سنت یهودى ازدواج را مرحله کاملا جدیدى در زندگى فرد مى داند: زندگى تازه اى شکل مى گیرد و گناهان بخشیده مى شوند. در نتیجه عروس و داماد از گذشته توبه مى کنند و براى لغزش هایى که ممکن است مرتکب شده باشند آمرزش مى طلبند. دلیل دیگر روزه گرفتن جهتى دنیایى تر دارد: به خاطر آنکه کسى در حال مستى عروسى نکند. آماده کردن سند کتوبا پیش از مراسم ازدواج نوبت آماده کردن سند کتوبا و امضای آن توسط دو شاهد است. کتوبا در واقع عقد ازدواج به معنای واقعی آن نیست، بلکه صرفا قید کردن این نکته است که اگر روزی شوهر زن را طلاق دهد باید نفقه ای بپردازد و نیز خلاصه ای از وظایف شوهر در امر ازدواج را بازگو می کند. زوج ازدواج کرده مجاز نیستند بدون داشتن کتوبا به عنوان زن و شوهر زندگی کنند و اگر کتوبا گم شود باید سند جدیدی تنظیم شود. پس آماده شدن کتوبا داماد به اتاقی که عروس در آن به انتظار نشسته است می رود و پیش از آنکه پدر و پدر زنش او را به قبه عروس ببرند، صورت عروس را با پوشیه ای (بدکن) مى پوشاند. اگر احیانا هر یک از پدر یا پدرزن فوت کرده باشد خویشاوندان دیگر و یا دوستان مى توانند این نقش را، که میصوایى بزرگ به شمار مى آید، بر عهده گیرند. در نوشته هاى ربى ها بیان مى شود که چگونه خدا و فرشتگان کارگزار در روز عروسى آدم و حوا این مسئولیت ها را انجام داده اند. داماد زیر قبه عروسى رو به اورشلیم مى ایستد و حاخام و پیش نماز در مقابل او قرار مى گیرند. یهودیان اشکنازى از قبه اى متشکل از پارچه اى گلدوزى شده که روى چهار تا پایه چوبى انداخته مى شود و در حیاط کنیسه در فضاى باز بر پا مى گردد استفاده مى کنند. یهودیان سفاردى معمولا یک طلیت، یا شال نماز مخصوص، تهیه مى بینند که توسط چهار مرد بالا نگاه داشته مى شود و به جاى قبه یا سایه بان محسوب مى شود; بنا به رسم سفاردى ها آیین مذکور در فضاى باز انجام نمى گیرد. بسیارى از جماعت هاى اشکنازى، بهویژه آنان که در مناطق سردتر زندگى مى کنند، نحوه عمل سفاردى ها را در این باب برگزیده اند اما این امر موافقت عام جامعه حاخامى اشکنازى را به دست نیاورده است. عروس توسط پدرش یا مادر و مادرشوهرش، که گاه شمع هاى روشنى نیز در دست دارند، به قبه عروسى آورده مى شود. ورود عروس با موسیقى و آواز همراه است; و میهمانان براى پیوستن به او پیش مى آیند و او را تا حوپا، در موارد ازدواج هاى سنتى، همراهى مى کنند. در برخى جوامع عروس پیش از آنکه در کنار داماد جاى گیرد هفت بار، و یا مطابق رسمى دیگر سه بار دور داماد مى چرخد. پیش نماز، که رهبرى جماعت را در طول نمازها بر عهده دارد و اغلب به دلیل داشتن صداى خوبش برگزیده مى شود، با طلب برکات خدا، تبریکاتى را خطاب به عروس و داماد به آواز مى خواند; اصل مراسم ازدواج از این لحظه شروع مى شود. جام شرابى ریخته مى شود و حاخام مسئول مراسم دعاى برکت بر آن به آواز مى خواند و پس از آن براخاهاى بخش اروسین مراسم خوانده مى شوند. بعد از آنکه داماد از شراب یادشده مى چشد حلقه طلاى ساده مخصوص ازدواج را برگرفته و در پیش دو شاهدى که پیش تر از آنان یاد شد آن را به انگشت سبابه دست راست عروس مى کند و در همان زمان این جمله را بیان مى دارد: «هان! تو براى من با این حلقه و مطابق شریعت موسى و قانون اسرائیل حلال مى شوى. » قبول حلقه از جانب عروس علامت تمایل او به ورود به پیمان ازدواج با داماد است. در عرف راست کیش ها دادن حلقه هاى متقابل به یکدیگر جایز نیست، زیرا این امر ممکن است موهم این معنا باشد که عروس در واقع حلقه را رد کرده، آن را به داماد پس مى دهد. استفاده از حلقه براى اروسین در تلمود نیامده است; اولین بار در نوشته هاى گائونهاى بابل قرن دهم ذکرى از آن به میان مى آید. رسم رایجى که در آن از نوار طلایى ساده اى براى این منظور استفاده مى شود اولین بار در آثار هلاخائیان اروپایى قرون وسطا یاد شده است. آنها معتقد بودند که وجود جواهرى گران قیمت در حلقه عروسى مى تواند عروس را نسبت به ارزش واقعى آن گمراه کند. براى آنکه مطمئن شوند که به اعتبار عروسى هیچ خدشه اى وارد نیست از داماد مى پرسند که آیا حلقه واقعا از آن خود اوست; نیز دو شاهد مذکور باید به اطمینان برسند که حلقه از حداقل ارزش لازم برخوردار است و اشتباهى در باب قیمت آن مطرح نیست. .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه