تأثير حضور امام رضا ـ عليه السّلام ـ در گسترش تشيّع در ايران چگونه بود؟

امام رضا ـ عليه السّلام ـ هشتمين امام شيعيان اثني عشري بنا به درخواست و اجبار مأمون، خليفة عباسي مدّتي را در ايران (مرو) حضور يافتند و در اين مدّت عنوان ولايتعهدي مأمون را علي رغم ميل باطني خويش قبول كردند.و اين مدّت مهم‌ترين فصل تاريخي زندگي آن امام همام مي‌باشد. با توجّه به اينكه تشيّع و محبت به اهل بيت پيامبر ـ صلّي الله عليه و آله ـ از همان آغاز ورود اسلام و سپس در دورة اموي نفوذ چشمگيري در ايران و بالاخصّ در خراسان داشته ولي به خاطر خفقان موجود شيعيان نمي‌توانستند فعّاليت علني انجام دهند و اين روند تا حضور امام رضا ـ عليه السّلام ـ در ايران ادامه داشت. حضور امام رضا(ع) در ايران رااینگونه می توان سبب رواج تشيع دانست : 1- با اينكه مأمون مسير حركت امام از مدينه به مرو را طوري تعيين كرده بود كه امام رضا ـ عليه السّلام ـ از مناطق شيعه‌نشين عبور نكند ولي با اين وجود امام رضا ـ عليه السّلام ـ در بين راه از آبادي‌هاي كه گذر مي‌كردند به ابراز احساسات مردم پاسخ مي‌دادند و پاسخ مسائل‌شان را با سعة صدر بيان مي‌كردند به طوري كه رجاء بن ضحاك مي‌گويد: در هيچ شهري از شهرها فرود نمي‌آمديم، مگر آنكه مردم به سراغ او مي‌آمدند و از او در مورد مسائلشان استفتاء مي‌كردند و معالم ديني‌شان را مي‌پرسيدند و او نيز احاديث زيادي از طريق آباء طاهرينش براي آنها نقل مي‌كرد. معروفترين رويداد در اين مسير حركت، خطبة حضرت رضا ـ عليه السّلام ـ در جمع مردم نيشابور بوده كه در آن جمع حضرت با بيان حديث سلسله الذهب به حقّانيت خويش وپدرانش تصريح فرمود و تعداد انبوهي از علماءآن را ثبت كرده و دهان به دهان نقل نموودند. جهت گیری امام در طول مسير به گونه ای بود كه مي‌خواست مردم را نسبت به خاندان نبوت و پيامبر ـ صلّي الله عليه و آله ـ آشناتر ومانوستر نماید وبه مردم این حقیقت را بشناساند که آل محمد چه کسانی هستند که داعیان عباسی امویان را با شعار الرضا من ال محمد سرنگون ساخته وخود قدرت گرفتند لذا مردمي كه با امام آشنا مي‌شدند و با رفتار حاكمان عباسي و اموي و سران قبايل عرب مقايسه ‌كرده، شيفتة امام شده به تشيّع مي‌گرويدند. و اهل بيت ـ عليهم السّلام ـ بيشتر شناخته مي‌شدند. 2- مقام شامخ وبی نظیر علمي امام: بی تردید سرآمدی علمی امام وچیرگی حضرت درمناظرات جلوه ای تازه ازامامت درجهان اسلام بود که چشمهای حیرت زده را به سوی منبعی لایزال از علم جوشان جذب کرد واین برتری يكي از مهم‌ترين عوامل گسترش تشيّع به حساب مي‌آمد ازطرفی این برجستگی خنثي كنندة نقشه‌هاي سیاسی مأمون برای انزوای امام بود؛ چرا كه مأمون با دعوت از دانشمندان و نخبگان مي‌خواست كه امام در جلسات مناظره شركت كرده و به سؤالاتي كه از طرف علماي اديان و مذاهب طرح مي‌شد پاسخ دهد، البته انگيزة مأمون شكست دادن امام و كاستن از مقام علمي و جايگاه معنوي آن حضرت نزد شيعيان و سايرين بود ولي امام با شايستگي و برتري و سعة صدر به تمام مباحثي كه مطرح مي‌شد با دلايل متّقن و محكم پاسخ مي‌دادند و مباحثي نظير مباحث امامت را پيش مي كشيدند و راه و روش اسلام را دربارة حاكميت بيان مي‌كردند. 3- در پي مهاجرت امام به ايران عدة زيادي از فرزندان و نوادگان ائمه ـ عليهم السّلام ـ نيز به ايران آمدند و در شهرها و مناطق مختلف و دور افتاده ساكن شدند كه اين امر هم باعث آشنايي مردم با فرهنگ اهل بيت ـ عليهم السّلام ـ شد و موجب گرايش مردم به شيعه و گسترش و ترويج تشيّع گرديد. از طرفي هم، مأمون چون خود را طرفدار علويان معرّفي مي‌كرد و فضاي نسبتاً باز نسبت به خلفاي پيش از خود به وجود آورده بود نمي‌توانست مانع از تبليغ و ترويج تشيع شود. و لذا با حضور امام رضا ـ عليه السّلام ـ در ايران و مهاجرت عده‌اي از علويان فرصتي پيش آمده بود كه اكثر مردم ايران و شهرهاي شيعه‌نشين علناً به شيعه و علوي بودن خود افتخار كرده و آن را تبليغ و ترويج مي‌كردند. 4- تأثير ديگر حضور امام در ايران و گسترش تشيع؛ كرد تاکید امام رضا ـ عليه السّلام ـ بر روش و سنّت پيامبر در تمام شئون زندگی. آنحضرت در مدتي كه در خراسان بودند در اجراي عبادات سعي داشتند كه روش و سنّت نبوي ـ صلّي الله عليه و آله ـ را زنده كند و لذا وقتي مأمون از امام خواست تا نماز عيد را بخواند حضرت طبق سنّت پيامبر ـ صلّي الله عليه و آله ـ و بدون تجمّلات شاهانه عمل كردند و تأثير اين مسئله در بين مردم به حدّي بود كه مأمون دستور داد امام را از نيمة راه برگرداندند. 5- در مدّتي كه امام در مرو بودند با ارسال نامه‌هايي به اطراف و سران قبايل و تبيين جايگاه اهل بيت ـ عليهم السّلام ـ و بيان برخي مسائل كلامي و اخلاقي كه ميان شيعه و سنّي از مسائل اختلافي بود، مي‌خواستند مردم بيشتر با حقايق دين و قرآن آشنا شده و وحدت بين مسلمين بر قرار شود. لذا اين امر نيز باعث شد تعداد زيادي به تشيّع گرايش پيدا كرده و موجب گسترش تشيع گردد. بنابراين مي‌توان گفت كه ازابتداي ورود امام به ايران حضرت روشي را انتخاب كردند كه خنثي كنندة نقشه‌هاي مأمون باشد و لذا با وجود اينكه امام را از مناطق شيعه نشين عبور ندادند ولي باز هم امام در ارتباطي هر چند اندك كه با مردم داشت به سؤالات مردم با سعة صدر جواب ‌داده و حقانيت اهل بيت ـ عليهم السّلام ـ را در مجالس مختلف تبیین وبا پيروزي امام در جلسات مناظره علمي و عمل نمودن بر طبق سنّت رسول خدا ـ صلّي الله عليه و آله ـ در عبادات و ارسال نامه‌هايي براي سران قبايل مختلف و تشريح جايگاه اهل بيت ـ عليهم السّلام ـ موجب گسترش تشيع در ايران شدند. و همچنين با آمدن حضرت به ايران و ايجاد فضايي مناسب. عده‌اي از علويان نيز عازم ايران شدند و در مناطق مختلف مسكن گزيده و به تبليغ و ترويج علني تشيّع و مكتب اهل بيت ـ عليهم السّلام ـ پرداختند كه اين امر نيز باعث گسترش تشيع در ايران گرديد. 6- عامل دیگر قرار گرفتن مزار وبارگاه ملکوتی امام درشرق ایران است که بعنوان مهمترین پایگاه شیعه برای نشر علوم اهل بیت وشناساندن این خاندان گردیده به نحوی که از قرن سوم تا قرن حاضر شعاع نورهدایت از این مضجع آسمانی دتابش وتشعشع است، بی تردید این عنصررا می توان درعداداثر گذارترین عوامل برشناخت .

مرجع:

ایجاد شده در 1400/10/19

لینک کوتاه