چرا عارفان پاکدل از الفاظ و اصطلاحات عاشقانه - آن هم از نوع عشق مجازی - کمک می گیرند؟ به بیان دیگر چرا در عرصه معانی فرا عقلی و حسّی، از این صورهای محسوس بهره می گیرند؟

این بهره گیرى عللى دارد که به سه مورد مهمّ اشاره مى شود: یک. هرگاه راه شناخت «سرچشمه هستى»، عشق به هستى بخش باشد؛ طبع قضیه ایجاب مى کند که عارفان راستین در اشعار و غزلیات خویش، از الفاظ رایج در میان عاشقان مجازى بهره گیرند. البته میان این دو نوع عشق، فاصله اى بى پایان هست؛ ولى چون هر دو به ظاهر در وادى واحدى گام برمى دارند - هرچند مقصدشان مختلف است - ایجاب مى کند که در تبیین مقاصد خویش، از الفاظى مانند «رخ»، «زلف»، «خط» و «خال» بهره گیرند. دو. این نوع بهره گیرى - که همگى از قبیل تمثیل و کنایه است - به سخن «زیبایى و ظرافت» مى بخشد و در نتیجه شعر عارف، تأثیر دل نشینى در شنونده پدید مى آورد. این روش منحصر به عارف نیست؛ بلکه هنرمندان و سرایندگان شعر و ادب نیز در پیام هاى خود از تشبیه و تمثیل استفاده مى کنند. سه. عارفان راستین معتقدند: مفاهیم و معانى فراحسى و عقلى، در قالب الفاظ نمى گنجد و الفاظ توانایى حکایتگرى مفاهیم عالى را - که به شهود آنان رسیده است - ندارند؛ از این جهت آنان به ناچار حقایق عرفانى را با رمز و اشاره بیان مى کنند تا در مدت کم و با به کارگیرى الفاظ کوتاه، عالى ترین حقایق را به مخاطب منتقل کنند. سخن عشق نه آن است که آید به زبان ساقیا مى ده و کوتاه کن این گفت وشنود حافظ. گاهى عارفان با استفاده از چنین الفاظ و عباراتى، مطالب و اسرار خویش را از نظر نامحرمان در پس اصطلاحات نگاه مى دارند. هاتف ارباب معرفت که کسى مست خوانندشان گهى هشیار از «مى» و «جام» و «شاهد» و «ساقى»وز «مغ» و «مغبچه» و «بت» و «زنّار» قصد ایشان نهفته اسراریست که نمایان کنند، گاه اظهار هاتف اصفهانى. گفتنى است اگر گاهى اشعارى زننده از برخى عارفان گزارش شده است، باید آنها را با مبانى اعتقادى و به اصطلاح «محکمات» آراى شان سنجید و به صرف چنان ابیاتى، نباید آنان را متهم کرد: به هر حال براى درک مفاهیم عالى اشعار عارفان حقیقى، باید دو کار انجام داد: 1. باید از اصطلاحات عرفانى آگاه بود و با عرفان نظرى و مبانى آن آشنا شد؛ زیرا هر علمى و هر دانشمندى، براى خویش اصطلاحى دارد و باید کلمات و گفتارهاى آنان، مطابق اصطلاحات خاص هر علم توضیح داده شود. 2. غزلیات و اشعار متشابه را با کلید محکم، تفسیر نمود و مسلماً این نوع تفسیرها، کار یک فرد عادى و به دور از عرفان نظرى و اصطلاحات عرفانى نیست و اشخاص عادى باید این مرحله را با خضر زمان خویش طىّ کنند.نگا: شریعه خرد، صص 59 - 72؛ خدمات متقابل اسلام و ایران، صص 268 - 275. براى آشنایى با اصطلاحات خاص عرفا خواندن سه کتاب ذیل سودمند است: الف. شیخ محمد لاهیجى، مفاتیح الاعجاز در شرح گلشن راز. ب. محسن فیض کاشانى، رساله مشواق. پ. استاد فاطمى نیا، فرجام عشق. .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه