آیا ائمه(ع) نماز را در پنج وقت می خواندند یا در سه وقت ؟ چرا شیعیان نماز را در سه نوبت و بصورت جمع می خوانند؟

براى پاسخ به چند نکته اشاره مى کنیم : 1 - اهل تسنن جواز جمع میان نماز ظهروعصر و نماز مغرب و عشائ را منکرند اما در هنگام سفر یا خوف و یا زمانى که هوا بارانى است , جمع کردن میان آنها را در یک وقت جایز مى دانند . هم چنانکه شیعیان اقامه مى کنند . اما شیعیان معتقدند که مى توان نمازهاى ظهر و عصر را بعد از زوال شمس در یک وقت با مراعات ترتیب اقامه کرد و لازم نیست انسان , وقتى نماز ظهر را خواند دنبال کار دیگر برود و وقتى سایه شاخص به اندازه خود شاخص گردید یا به اندازه دو برابر آن گردید , ( بر اساس اختلافى که میان آنها موجود است ) براى اقامه نماز عصر آماده شود . از این رو به نظر شیعه گرچه نماز خواندن در پنج وقت مستحب مى باشد . اما پشت سرهم خواندن نیز اشکال ندارد . 2 - دلیل اهل تسنن این است که روایت شده پیامبر ( ص ) بین نماز ظهر و عصر فاصله مى انداخته است . اما به نظر شیعه این مطلب نمى تواند مرام آنها را در وجوب تفریق ثابت بکند . به لحاظ اینکه سیره عملى لزوما مفید وجوب نیست , بلکه اعم از وجوب , استحباب و اباحه است و حمل آن بر وجوب نیاز به قرینه و دلیل جداگانه دارد . افزون بر آن ملتزم بودن پیامبر ( ص ) به پنج وقت براى اقامه نماز جماعت به جهت این بوده است که مردم بر زمان آمدن پیامبر ( ص ) اطلاع پیدا بکنند تا سوئالاتى که دارند از محضرش بپرسند و این در حقیقت انگیزه اى براى اجتماع مردم در مسجد بوده است . بنابراین شیوه فوق هیچوقت نمى تواند دلالت بکند بر اینکه جمع بین نمازهاى مترتبه جایز نیست . . 3 تشیع , گذشته از این که مدعاى سنى ها را قابل دفاع نمى داند بر مدعاى خود هم دلیل دارد . و آن روایاتى است که بر جمع نماز ظهر و عصر از جانب پیامبر ( ص ) حتى در غیر مواقع سفر و خطر و کار تعجیلى دلالت مى کنند . از جمله , آنها در روایتى است که عمر از علت جمع بین دو نماز توسط پیامبر ( ص ) جویا مى شود , پیامبر ( ص ) در جواب مى فرماید : به خاطر گشایش و تخفیف بر امتم این کار را کردم . این روایات را مالک و احمد بن حنبل هم در کتبشان روایت کرده , ولى فتوا داده اند که به علت اعراض اصحاب از عمل به آن روایات نمى توان به آن عمل کرد . افزون بر اینها , روایات زیادى از ائمه ( ع ) در این باره وارد شده است از جمله امام صادق ( ع ) فرمود : » وقتى آفتاب زوال پیدا کرد وقت نماز ظهر و عصر داخل شده , جز اینکه نماز ظهر قبل از نماز عصر است . « مفهوم این روایت با توجه بر اینکه ترتیب بین دو نماز ظهر و عصر امر مفروغ عنه بین تمام مسلمین بوده و به جهت روشن بودن آن نیازى به بیان امام نداشت , معلوم مى شود که مقصود امام همانا اشاره به جواز امکان جمع بین دو نماز ظهر و عصر بوده است . در این باره در کتاب وسائل الشیعه دو تا عنوان ذیل با مجموعه احادیثى آمده است : 1 - باب جواز جمع بین دو نماز در یک وقت به خاطر عذر به شکل جماعت و هم به شکل فرادى 2 - باب جواز جمع بین دو نماز در یک وقت براى خاطر غیر عذر . حاصل سخن اینکه پیغمبر ( ص ) نماز ظهرین و مغربین را به جمع و تفریق ادائ مى فرمود و همین سیره هم در میان ائمه ( ع ) رواج داشت . تردیدى نیست که پیامبر اسلام ( ص ) نمازها را گاهى در سه وقت مى‌خواندند و به عبارت دیگر ظهر و عصر و مغرب و عشاء را پشت سر هم مى‌خواندند و مى‌فرمودند : چنین مى‌کنم تا امّتم راحت باشند . این گونه روایات مى‌رساند که پیامبر اسلام ، راحتى امت را در نظر گرفته‌اند و جمع خوانده‌اند . شیعیان در طول تاریخ ، تلاش کرده‌اند که سنت‌هاى پیامبر را زنده نگهدارند و این هم یکى از سنّت‌هاى پیامبر است . براى نمونه برخى از روایات را در زمینه‌ى جمع خواندن ظهر و عصر و مغرب و عشاء مى‌آوریم : روایات شیعه : عبدالله بن سنان از حضرت امام صادق ( ع ) نقل کرده که آن حضرت فرمود : پیامبر خدا ( ص ) بدون این که عذرى در کار باشد ، ظهر و عصر و نیز مغرب و عشاء را با یک اذان و دو اقامه خواندند ، ( وسائل‌الشیعه ، ج 3 ، ص 160 ، باب 32 ، ح 1 ) . اسحاق بن عمار از امام صادق ( ع ) نقل مى‌کند که آن حضرت فرمود : پیامبر خدا بدون این که عذرى در کار باشد ، ظهر و عصر را در یک جا خواندند . عمر به آن حضرت گفت : آیا در نماز چیز تازه‌اى پیدا شده ؟ پیامبر اکرم ( ص ) گفت : نه چیز تازه‌اى درباره نماز نیامده ولیخواستم بر امت خودم گشایشى بدهم ، ( وسایل ، ج 3 ، ص 161 ، ح 2 ) . عبدالملک قمى مى‌گوید : به امام صادق ( ع ) گفتم : مى‌توانم بین دو نماز را بدون این که عذرى داشته باشم جمع بکنم ؟ امام در جواب گفت : پیامبر خدا این کار را انجام داد و خواست که امت را در آسایش و سبکى قرار دهد ، ( همان ، ح 3 ) . سعید بن جبیر از ابن عباس نقل کرده که او گفت : پیامبر خدا بدون این که خطر و سفرى در بین باشد ، ظهر و عصر را با هم خواند . ابن عباس گفت : پیامبر خواست با این کارش امت را در آسایش قرار دهد و کسى از امت او به زحمت و مشقت نیفتد ، ( همان ، ح 4 ) . امام صادق ( ع ) فرمود : پیامبر اسلام ( ص ) وقتى که ظهر شد ، نماز ظهر و عصر را با جماعت اقامه کرد ، بدون این که عذرى در کار باشد و همچنین نماز مغرب و عشاء را ، بدون این که عذرى در کار باشد ، و قبل از سقوط شَفَق با جماعت اقامه کرد و پیامبر این کار را فقط براى وسعت داشتن وقت ، انجام داد ( وسائل الشیعه ، ج 3 ، ص 101 ، باب 7 ، ح 6 ، ابواب مواقیت ، چاپ آخوندى ) . عبدالله بن عمر مى‌گوید : پیامبر با این که در مدینه بود و مسافر نبود نماز را تمام و با هم خواند ، ( همان ، ح 7 ) . امام باقر ( ع ) فرمود : پیامبر خدا ظهر و عصر و نیز مغرب و عشاء را با یک اذان و دو اقامه خواندند ، ( همان ، ح 11 ) . این روایات مى‌فهماند که پیامبر خدا نمازها را جمع خوانده است و مى‌خواست که مردم جمع بخوانند تا راحت باشند . بنابراین اگر کسى جمع خواند عمل به سنّت پیامبر کرده است . روایات اهل سنت : جابر بن زید از ابن عباس نقل کرده است که پیامبر خدا ( ص ) هفت رکعت مغرب و عشاء را با هم خواند و هشت رکعت ظهر و عصر را با هم خواند و آن حضرت در مدینه بود ، ( صحیح بخارى ، ج 1 ، ص 201 ، باب تأخیرالظهر الیالعصر ، ح 518 ، چاپ پنجم ، 1993 - 1414 ، نشر و توزیع دار ابن کثیر و الیمامه ، دمشق و بیروت ) . و نیز مى‌گوید : پیامبر اسلام هفت رکعت را با هم خواند و هشت رکعت را هم با هم خواند ، ( همان ، ص 206 ، ح 537 ، باب وقت المغرب ) . ابن عباس مى‌گوید : پیامبر اسلام در مدینه ، بین ظهر و عصر و بین مغرب و عشاء را جمع مى‌کرد ، بدون این که عذرى در کار باشد ، ( صحیح سنن نسائى ، ج 1 ، ص 200 ، ح 601 ، باب الجمع بین الصلوتین فیالحضر ) . سعید بن جبیر از ابن عباس نقل مى‌کند : رسول خدا ( ص ) ظهر و عصر و مغرب و عشاء را با هم خواند بدون این که خطر و یا سفرى در کار باشد ، ( صحیح مسلم ، ج 1 ، ص 489 ، ح 49 ، باب الجمع بین الصلوتین فیالحضر ، چاپ اول ، دار احیاء التراث العربى ، 1955 ، 1374 ، بیروت ) . عبدالله بن شقیق مى‌گوید : روزى ابن عباس پس از نماز عصر ، براى ما سخنرانى مى‌کرد . سخنرانى طولانى شد ، آفتاب غروب کرد ، هوا تاریک شد ، ستارگان در آسمان ظاهر شدند و مردم مى‌گفتند : وقت نماز است . مردى از بنى تمیم که همیشه نماز را اول وقت مى‌خواند نزد ابنعباس آمد و گفت : بابا وقت نماز است و سخن را کوتاه کن . ابن عباس به او گفت : اى بى‌مادر ! آیا تو به من سنت پیامبر را تعلیم مى‌دهى ؟ ! من خودم دیدم که پیامبر اسلام ظهر و عصر را با هم مى‌خواند و مغرب و عشاء را با هم مى‌خواند . عبدالله بن شقیق مى‌گوید : من به شک افتادم . رفتم نزد ابوهریره و از او پرسیدم . ابوهریره گفت : ابن عباس راست مى‌گوید ، ( صحیح مسلم ، ج 1 ، ص 491 ، ح 57 و 58 ) . سعید بن جبیر از ابن عباس نقل مى‌کند که گفت : پیامبر اسلام بدون این که خطر و یا سفرى در کار باشد ، ظهر و عصر و مغرب و عشاء را با هم مى‌خواندند . سعید بن جبیر از ابن عباس از حکمت جمع کردن پرسید . او گفت : پیامبر خواست که امت خود را به مشقت و زحمتنیندازد ، ( همان ، ص 490 ، ح 54 ) . عکرمه از ابن عباس نقل مى‌کند که پیامبر اسلام در مدینه ، بدون این که مسافر باشد ، مغرب و عشاء را و نیز ظهر و عصر را با هم خواند ، ( مسند احمد بن حنبل ، ح 1 ، ص 221 ، س 27 ، چاپ شده در ضمن « موسوعه‌السنه » الکتب السته و شروح‌ها ، چاپ دوم ) . پیامبر ( ص ) در مدینه بدون این که خطرى باشد و یا باران ببارد ، ظهرو عصر و مغرب و مغرب و عشاء را با هم مى‌خواندند . از ابن‌عباس پرسیدند : چرا چنین کرد ؟ ابن عباس گفت : تا امت در مشقّت نباشد ( صحیح سنن نسائى ، ج 1 ، ص 200 ، ح 601 ) . سعید بن جبیر از ابن عباس نقل مى‌کند که : پیامبر بدون این که خطر و سفرى باشد ظهر و عصر و مغرب و عشاء را با هم خواند ( صحیح مسلم ، ج 1 ، ص 489 ، ح 49 ، باب الجمع بین الصلوتین ، چاپ اول ، دار احیاء التراث العربى ، بیروت ، 1955 میلادى ) . روایات اهل سنت در این زمینه فراوان است . براى نمونه به این چند روایت اشاره کردیم . بر اساس این روایات پیامبر اسلام نماز مغرب و عشاء و ظهر و عصر را با هم مى‌خواندند و هدفشان هم این بود که مردم راحت باشند و آن حضرت مى‌دیدند که مردم در مشقّت هستند و به خاطر همین چنین کردند . حال اگر کسى یا گروهى و یا امّتى مانند پیامبر نماز بخواند ، نه تنها کار بدى نکرده‌اند بلکه به سنّت پیامبر عمل کرده‌اند . آن چه بد است ، رها کردن سنّت پیامبر است . هر کس سنّت پیامبر را رها کند ، مرتکب کار زشت شده است ، نه آن کس که به این سنت عمل مى‌کند . بر پایه این روایات ، جمع کردن بین نماز ظهر و عصر و نیز مغرب و عشا ، هیچ‌گونه اشکالى ندارد و متهم ساختن شیعه به این که خلاف سنت پیامبر عمل مى‌کنند ، کار دشمنان اسلام و مسلمین است . براى آگاهى بیشتر . ک : وسائل الشیعه , ج , 2 ص 159 لنکرانى , نهایه التقریر فى مباحث الصلوه , ج , 1 ص 33 سلطان الواعظین شیرازى , شبهاى پیشاور , ص 108 سبع مسائل فقهیه , آیه الله الشیخ جعفر السبحانى براى نمونه بخشى از احادیثى که در کتابهاى معتبر اهل سنت درباره جمع خواندن نماز توسط پیامبر ( ص ) در شهر مدینه در غیر سفر و خوف و باران آمده است را ذکر میکنیم : - کتاب المسند - الامام الشافعى ص 214 : صلى رسول الله صلى الله علیه وسلم الظهر والعصر والمغرب والعشاء جمعا من غیر خوف ولا سفر . - مسند احمد - الامام احمد بن حنبل ج 1 ص 223 : جمع رسول الله صلى الله علیه وسلم بین الظهر والعصر والمغرب والعشاء بالمدینه فى غیر خوف ولا مطر قیل لابن عباس وما أراد لغیر ذلک قال أراد ان لا یحرج أمته حدثنا - مسند احمد - الامام احمد بن حنبل ج 1 ص 251 : خطبنا ابن عباس یوما بعد العصر حتى غربت الشمس وبدت النجوم وعلق الناس ینادونه الصلاه وفى القوم رجل من بنى تمیم فجعل یقول الصلاه الصلاه قال فغضب قال أتعلمنى بالسنه شهدت رسول الله صلى الله علیه وسلم جمع بین الظهر والعصر والمغرب والعشاء قال عبد الله فوجدت فى نفسى من ذلک شیأ فلقیت أبا هریره فسألته فوافقه - مسند احمد - الامام احمد بن حنبل ج 1 ص 283 : جمع النبى صلى الله علیه وسلم بین الظهر والعصر بالمدینه فى غیر سفر ولا خوف قال قلت یا أبا العباس ولم فعل ذلک قال ذلک أراد أن لا یحرج أحدا من أمته - مسند احمد - الامام احمد بن حنبل ج 1 ص 346 : جمع رسول الله صلى الله علیه وسلم بین الظهر والعصر والمغرب والعشاء فى غیر مطر ولا سفر قالوا یا أبا عباس ما أراد بذلک قال التوسع على أمته - مسند احمد - الامام احمد بن حنبل ج 1 ص 354 : جمع رسول الله صلى الله علیه وسلم بین الظهر والعصر والمغرب والعشاء فى المدینه من غیر خوف ولا مطر قلت لابن عباس لم فعل ذلک قال کى لا یحرج أمته - مسند احمد - الامام احمد بن حنبل ج 1 ص 360 : ان رسول الله صلى الله علیه وسلم جمع بین الظهر والعصر والمغرب والعشاء فى السفر والحضر - صحیح البخارى - البخارى ج 1 ص 137 : ان النبى صلى الله علیه وسلم صلى بالمدینه سبعا وثمانیا الظهر والعصر والمغرب والعشاء - صحیح مسلم - مسلم النیسابورى ج 2 ص 151 : صلى رسول الله صلى الله علیه وسلم الظهر والعصر جمیعا والمغرب والعشاء جمیعا فى غیر خوف ولا سفر و عن ابن عباس قال صلى رسول الله صلى الله علیه وسلم الظهر والعصر جمیعا بالمدینه فى غیر خوف ولا سفر قال أبو الزبیر فسألت سعیدا لم فعل ذلک فقال سألت ابن عباس کما سألتنى فقال اراد ان لا یخرج احدا من امته - صحیح مسلم - مسلم النیسابورى ج 2 ص 152 : جمع رسول الله صلى الله علیه وسلم بین الظهر والعصر والمغرب والعشاء بالمدینه فى غیر خوف ولا مطر ( فى حدیث وکیع ) قال قلت لابن عباس لک فعل ذلک قال کى لا یحرج امته وفى حدیث ابى معاویه قیل لابن عباس ما اراد إلى ذلک قال اراد ان لا یحرج امته و عن ابن عباس قال صلیت مع النبى صلى الله علیه وسلم ثمانیا جمیعا وسبعا جمیعا و عن ابن عباس ان رسول الله صلى الله علیه وسلم صلى بالمدینه سبعا وثمانیا الظهر والعصر والمغرب والعشاء و عن عبد الله بن شقیق قال خطبنا ابن عباس یوما بعد العصر حتى غربت الشمس وبدت النجوم وجعل الناس یقولون الصلاه الصلاه قال فجاءه رجل من بنى تمیم لا یفتر ولا ینثنى الصلاه الصلاه فقال ابن عباس أتعلمنى بالسنه / صفحه 153 / لا ام لک ثم قال رأیت رسول الله صلى الله علیه وسلم جمع بین الظهر والعصر والمغرب والعشاء قال عبد الله بن شقیق فحاک فى صدرى من ذلک شئ فاتیت ابا هریره فسألته فصدق مقالته وحدثنا ابن ابى عمر حدثنا وکیع حدثنا عمران بن حدیر عن عبد الله بن شقیق العقیلى قال قال رجل لابن عباس الصلاه فسکت ثم قال الصلاه فسکت ثم قال الصلاه فسکت ثم قال لا ام لک أتعلمنا بالصلاه وکنا نجمع بین الصلاتین على عهد رسول الله صلى الله علیه وسلم - سنن أبى داود - ابن الاشعث السجستانى ج 1 ص 271 : 1210 - صلى رسول الله صلى الله علیه وسلم الظهر والعصر جمیعا ، والمغرب والعشاء جمیعا ، فى غیر خوف ولا سفر ، - سنن أبى داود - ابن الاشعث السجستانى ج 1 ص 271 : 1211 - جمع رسول الله صلى الله علیه وسلم بین الظهر والعصر والمغرب والعشاء بالمدینه من غیر خوف ولا مطر ، فقیل لابن عباس : ما أراد إلى ذلک ؟ قال : أراد أن لا یحرج أمته . - سنن أبى داود - ابن الاشعث السجستانى ج 1 ص 272 : 1214 - صلى بنا رسول الله صلى الله علیه وسلم بالمدینه ثمانیا وسبعا : الظهر والعصر ، والمغرب والعشاء ، ولم یقل سلیمان ومسدد بنا قال أبو داود : ورواه صالح مولى التوأمه عن ابن عباس قال : فى غیر مطر . - سنن الترمذى - الترمذى ج 1 ص 121 : 138 باب ما جاء فى الجمع بین الصلاتین فى الحضر 187 ( جمع رسول الله صلى الله علیه وسلم بین الظهر والعصر ، وبین المغرب والعشاء بالمدینه ، من غیر خوف ولامطر . قال : فقیل لابن عباس : ما اراد بذلک ؟ قال : اراد ان لا یحرج امته ) . وفى الباب عن ابى هریره و العمل على هذا عند اهل العلم : ان لا یجمع بین الصلاتین إلا فى السفر أو بعرفه . / صفحه 122 / ورخص بعض اهل العلم ومن التابعین فى الجمع بین الصلاتین للمریض وبه یقول احمد ، وإسحاق وقال بعض اهل العلم : یجمع بین الصلاتین فى المطر . وبه یقول الشافعى ، واحمد ، وإسحاق ولم یر الشافعى للمریض ان یجمع بین الصلاتین . - سنن الترمذى - الترمذى ج 5 ص 392 : ، أخبرنا أبو عیسى الترمذى ، قال جمیع ما فى هذا الکتاب من الحدیث هو معمول به ، وبه أخذ بعض أهل العلم ماخلا حدیثین حدیث ابن عباس : أن النبى صلى الله علیه وسلم جمع بین الظهر والعصر بالمدینه ، والمغرب والعشاء من غیر خوف ولاسفر ، ولا مطر . - السنن الکبرى - البیهقى ج 3 ص 166 : ( باب الجمع فى المطر بین الصلاتین ) ( اخبرنا ) عن ابن عباس انه قال صلى الله علیه وسلم الظهر والعصر جمیعا والمغرب والعشاء جمیعا فى غیر خوف ولا سفر قال مالک ارى ذلک کان فى مطر ( اخبرنا ) عن ابن عباس قال صلى رسول الله صلى الله علیه وسلم الظهر والعصر جمیعا بالمدینه فى غیر خوف ولا سفر * قال أبو الزبیر فسألت سعیدا لم فعل ذلک فقال سألت ابن عباس کما سألتنى فقال اراد ان لا یحرج احدا من امته * عن ابن عباس ان النبى صلى الله علیه وسلم جمع بین الظهر والعصر بالمدینه فى غیر خوف ولا سفر * یقول سمعت ابن عباس رضى الله عنه یقول صلیت مع النبى صلى الله علیه وسلم ثمانیا جمیعا وسبعا جمیعا * فقلت لابن عباس لم فعل ذلک قال اراد ان لا یحرج امته ( باب الجمع فى المطر ) ذکر فیه ( عن ابن عباس جمعه علیه السلام بالمدینه فى غیر خوف ولا سفر ) عن عبد الله بن عباس قال جمع رسول الله صلى الله علیه وسلم بین الظهر والعصر والمغرب والعشاء فى المدینه من غیر خوف ولا سفر قلت لم ترى یا ابن عباس قال اراد ان لا یحرج امته * .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه