در حكمت شماره 9 نهج البلاغه روش زندگي با مردم را تفسير كنيد؟

ترجمه كلمه نهم از كلمات قصار مولاي متقيان علي ـ عليه السلام ـ اين گونه است: «چون دنيا به گروهي روي آورد كارهاي پسنديده و نيكويي هاي ديگران را هم به آنان عاريه مي دهد و چون از ايشان روي برگرداند نيكوييهاي خودشان را هم از ايشان مي گيرد و سلب مي كند». اين جمله حضرت را برخي اينگونه معني كرده اند كه هرگاه انسان داراي ثروت، قدرت و مقام بشود كارهاي خوبي مي تواند انجام بدهد كه آن را انسان ضعيف و بي بضاعت نمي تواند انجام دهد يعني كارهاي خوبي كه از عهده ديگران برنميايد اين شخص و گروه صاحب قدرت و ثروت انجام مي دهد ولي همين انسان وقتي رو به ضعف مي رود كارهاي كوچك خود را هم به شايستگي نمي تواند انجام بدهد زيرا هنگام اقبال دنيا اسباب انجام كارهاي خير فراهم بود و حالا از دست رفته است. و اين ويژگي طبيعي اين عالم است كه انسان از نظر قدرت و بازو و فكر و... رو به ضعف و سستي پيش مي رود و وقتي چنين شد اين انسان ثروتمند از سرمايه خويش نيز به خوبي نمي تواند براي زندگي دنيا و آخرت خود بهره بگيرد بر اين اساس همان گونه كه ثروت، قدرت و... امانتي در دست انسان است، كارهاي خيري هم كه موجب سعادت انسان است نيز يك وقت خاص و فصل خاصي در زندگي انسان دارد و اين طور نيست كه هر وقت بشود انجام داد. و لكن همان طوري كه برخي ديگر از شارحان نهج البلاغه گفته اند، اين كلام اميرمومنان ـ عليه السلام ـ معناي لطيف و عميق تر از آنچه گفته شد دارد و آن اينكه معيار و ملاك اقبال و رو آوردن مردم معمولي به يك انسان، اين است كه داراي مقام، قدرت، ثروت و سائر اشكال قدرت باشد در چنين شرائطي ديده مي شود كه ديگران سعي مي كنند به هر نحوي خود را به آن صاحب مقام عاريتي نزديك كنند و براي رسيدن به اين هدف خويش از گفتن و نشر خوبيهائي را كه آن شخص ندارد ولي در ديگران يافت مي شود، براي او و به نفع او بر مي شمارند يعني مساله ثناگوئي بي دليل خيلي ها همان هدف سوء خود آنان است نتيجه سوء اين عملكرد زشت كه بر معياري باطلي بنا نهاده شده اين است كه اگر روزي هدف مورد نظر چاپلوسان برآورده نشود و يا آن صاحب مقام و قدرت، مقام و قدرتش را از دست بدهد و دنيا به او پشت كند، ديگر نه تنها خوبي هاي ديگران را براي او تابلو درست نمي كند بلكه حتي نيكيهاي خود او را هم منكر مي شود و راهكار اين مشكل اجتماعي قرار گرفتن تحت تعليمات حيات بخش اسلام و تربيت هاي سازنده آن است كه از يكسو توانايي ها و استعدادهاي خدادادي خود انسان را تحريك مي كند كه براي خود و جامعه اش كاري كند و اراده اش را تقويت نموده و از وابستگي خويش به غير خدا بكاهد و اصلا به مقتضاي توحيد افعالي احدي غير از خدا را مؤثر نبيند و در خود نيازي به تملق ديگران نبيند و از سوي ديگر به موجب اينكه هر چه غير خداست از خود استقلال ندارد بنابراين تنها تكيه گاه انسان بايد به غني و بي نياز مطلق يعني خداوند باشد. اين كلام كوتاه علي ـ عليه السلام ـ مطلبي را هم به صاحب مقام و ثروت گوشزد مي كند و مي گويد يك انسان به كمال رسيد نبايد فريب مگس هاي انسان نماي را كه دور شيريني قدرت و ثروت جمع مي شوند، بخورد و بداند آنان همان طوري كه يك روزي زيبائي هاي ديگران را به خاطر ثروتش به او نسبت مي دادند روزي ديگر همان را مي گيرند و انسان از چاپلوسي چنين افرادي نبايد دلشاد باشد و مبادا در اثر اين هياهو و رفت آمد، تورمي در خود حيواني او به وجود آيد زيرا انسان هايي كه تعليم و تربيت اسلامي و انساني را ديده اند اين اقبال و ادبار هيچ تأثيري در دل و مغز آنان نمي گذارد. امام علي ـ عليه السلام ـ به برادرش عقيل مي فرمايد: «تراكم انبوه مردم در دور من بر عزت من نمي افزايد و هم چنين پراكنده شدن آنان از دور من، موجب وحشت من نمي گردد». دليل اين فرمايش حضرت هم روشن است چون داشتن قدرت و لشكر كه عقول و دلهاي انسان هاي برده دنيا را خيره مي نمايد همانند كوخها و كلبه هاي محقر يك روزي انسان را تنها مي گذارد و همان گونه كه فرعون و امثال او را با آن همه جلال و قدرت و شوكت فريبنده تنها گذاشت. بنابراين با توجه به عبرت هاي آموزنده دنيا و تاريخ، هم ثناگوئي و تمجيد بي جهت ثناگويان از نظر عقل و شرع مذموم است و هم دل خوش داشتن صاحبان قدرت به اين تعريف ها و قدرت ها چون آنكه به صرف تحسين و تعريف ديگران مي خواهد شخصيت كمال گراي خويش را تقويت كند و به سعادت برسد در اشتباه است همان گونه كه آن كسي كه به اين توصيف ها مغرور شده و نسبت به قدرت و ثروت خويش خوش بيني افراطي پيدا كرده و به همين جهت پنداشته است كه ساختمان شخصيت هر كسي همان شوكت و قدرت او است. از آنچه گفته شد به اين نتيجه مي رسيم كه انسان بايد در زندگي فردي و اجتماعي خويش يك معيار عقلائي داشته باشد كه بر اساس آن گفتار و كردار خويش را جهت بدهد و در صورت نبود انگيزه عقلائي نه از كس بي دليل توصيف كند و نه به مدح ديگران دل ببندد. .

مرجع:

ایجاد شده در 1400/10/19

لینک کوتاه