چرا شيعيان بر مهر سجده مي کنند؟

سجود بر خاک یا آنچه که از زمین می روید از موارد اختلافی میان شیعیان و اهل سنّت است. شیعه معتقد است که همانگونه که اصل يک عبادت بايد از جانب شرع مقدس برسد، کيفيت اجزاء و شرايط آن نيز بايد از جانب شارع مقدس اعلام شود و از آنجا که رسول خدا، پيام آور و مخبر صادق از طرف خداوند متعال است، گفتار، رفتار، امضاء و رضايت او براي ما مکلّفين حجت است و ما بايد به آنچه که رسول خدا حکم و عمل مي نمايد، عمل کنيم. و رسول خدا ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ به حکم قرآن کريم، بهترين اسوه و الگوي همه انسان هاي وارسته است. چنانکه مي فرمايد لَقَدْ کانَ لَکم في رَسُولِ اللَّهِ اُسْوَةٌ حَسَنَةٌ لِمَنْ کانَ يَرْجُو اللَّهَ وَالْيَومَ الآخِرَ وَ ذَکرَ اللَّهَ کثيراً؛ «همانا، پيامبر خدا ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ براي شما اسوه و الگوئي نيکو است، براي کساني که به خداوند و روز رستاخيز، اميدوارند و خدا را بسيار ياد مي کنند». از اين رو، در مسأله سجده نيز، پيش از هر چيز بايد از سنت و سيره (رفتار) رسول خدا ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ پيروي نمائيم و سيره آن حضرت را سرمشق خود قرار بدهيم. اکنون در پرتو روايات اسلامي ـ به ويژه احاديث کتب اهل سنّت ـ روش قولي و عملي رسول خدا ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ را مورد بررسي قرار مي دهيم، که هر دو حاکي از آن است که پيامبر ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ بر زمين (خاک) و بر اشياء ساخته شده از برخي گياهان مانند حصير، سجده مي نمودند. و اين درست همان راهي است که شيعه به پيروي از رسول خدا ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ مي پيمايد. بنابراين سزاوار است روايات را در دو بخش ذيل تقسيم کنيم 1. رواياتي که حاکي از امر پيامبر ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ به سجده بر خاک است (سنت قول). 2. احاديثي که پيرامون سجده نمودن خود پيامبر ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ بر زمين و اجزاء برخي گياهان مانند حصير است (سيره عملي). روايات دسته اول 1. گروهي از محدثان اسلامي، از رسول خدا ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ چنين روايت نموده اند که فرمود: الف) «جُعِلَت لِي الاَرْضُ مَسْجِداً و طَهُوراً؛ زمين سجده گاه و مايه پاکيزگي براي من قرار داده شده است». از آنجا که اين حديث به طور متواتر در منابع شيعه و سني نقل شده و مورد قبول همه علماء مسلمان مي باشد، به روشني معلوم مي گردد که سطح زمين، اعم ازخاک، سنگ، ريگ و گياه آن، اصل در سجود است و بدون عذر موجه نبايد از آن، تعدّي نمود. و نيز از واژه «جَعَلَ» که در اينجا به معناي تشريع و قانونگذاري است به خوبي آشکار مي شود که اين مسأله، يک حکم الهي براي پيروان آئين مقدس اسلام است، و بدين ترتيب، مشروع بودن سجده بر زمين و اجزاء آن، به ثبوت مي رسد. ب) از پيامبر ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ چنين نقل شده است که: «(روزي) حضرت مشاهده نمودند که (صُهيب) هنگام سجود، از خاک پرهيز مي کند، فرمود: (ترّب وَجْهک يا صُهيب) صُهيب، صورت خود را بر خاک بگذار». ج) امّ سلمه (همسر پيامبر) از آن حضرت روايت مي کند که فرمود: «تَرّبْ وَجْهَک للَّهِ؛ صورت خود را براي خدا، بر خاک بگذار». از واژه «ترّب» در سخن پيامبر ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ دو نکته روشن مي شود؛ يکي آن که بايد انسان به هنگام سجده، پيشاني خود را به روي «تراب» يعني خاک بگذارد و ديگر آنکه کلمه «ترّب» (که از ماده «تراب» به معناي خاک است) صيغه امر است، و فعل امر دلالت بر وجوب مي کند. د) پيامبر گرامي ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ به «معاذ» فرمود: «عفّر وجهک في التراب؛ صورت خود را بر خاک بگذار». هـ) پيامبر گرامي ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ (به شخصي به نام رباح) فرمود: «يا رباح ترّب؛ اي رباح، پيشاني خود را بر خاک بگذار». و) پيامبر اسلام ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ فرمود: «هر گاه يکي از شما نماز گذارد، بايد پيشاني و دماغ خود را بر زمين نهد تا خضوع و تذلّل وي آشکار گردد». از واژه «ترّب» و «عفّر» که صيغه امر است، استفاده مي شود که هنگام سجده بايد پيشاني را روي خاک گذاشت. روايات دسته دوم بعضي از احاديثي که دلالت بر سيره و عمل پيامبر ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ در سجده بر زمين و اجزاء برخي از گياهان مانند حصير دارند، عبارتند از: 1. وائل بن حجر مي گويد: «رأيت النبي ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ اذا سجد وضع جبهته و أنفه علي الارض؛ آنگاه که پيامبر سجده مي نمود، پيشاني و بيني خود را بر زمين مي نهاد». 2. ابن عباس مي گويد: «انّ النبي ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ سجد علي الحجر؛ پيامبر گرامي ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ ، بر سنگ سجده نمود». 3. احمد بن شعيب نسائي در سنن خود، از ابوسعيد خدري که از صحابه پيامبر است، چنين حکايت مي کند: «با دو چشم خويش، اثر آب و گِل را بر پيشاني و بيني رسول خدا ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ مشاهده کردم». اين روايت، التزام پيامبر اسلام ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ در سجده بر خاک را نشان مي دهد، که حتي آن حضرت در روزهاي باراني نيز سجده بر خاک را ترک نمي کردند، و بدون اين که چيزي را بين زمين و پيشاني، واسطه قرار بدهند، بر خاک سجده مي کردند و اين اوج عبوديت و بندگي پيامبر عظيم الشأن اسلام ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ را نسبت به خداوند عزيز و جلال، مي رساند. 4. انس بن مالک و ابن عباس و برخي از همسران پيامبر ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ مانند عايشه و امّ سلمه و ميمونه، چنين روايت کرده اند: «پيامبر ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ بر خمره (که نوعي حصير بود و از ليف درخت خرما ساخته مي شد) سجده مي نمود». 5. ابوسعيد (از صحابه رسول خدا ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ ) مي گويد: «به محضر پيامبر ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ وارد شدم، در حالي که بر حصيري نماز مي گزارد». و از طرفي گفتار و رفتار صحابه و تابعان پيامبر اسلام ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ نيز گوياي سنت و سيره آن حضرت است. 6. در سنن کبري (بيهقي) از امير مؤمنان علي ـ عليه السلام ـ ، چنين روايت مي نمايد «هر گاه يکي از شما سجده نمايد، بايد عمامه خود را از پيشانيش کنار زند». 7ـ جابر بن عبدالله انصاري مي گويد: «با پيامبر گرامي نماز ظهر مي گزاردم، مشتي سنگريزه برگرفته، و در دست خود نگه مي داشتم تا خنک شود و به هنگام سجده بر آنها پيشاني گذاردم و اين به خاطر شدت گرما بود». 8. رزين مي گويد: «علي بن عبدالله بن عباس به من نوشت: لوحي از سنگ هاي کوه مروه را براي من بفرست تا بر آن سجده نمايم». 9. ابي اميه مي گويد: «ابوبکر بر زمين سجده مي نمود (يا نماز مي خواند)...». 10ـ ابوعبيده مي گويد: «ابن مسعود، جز بر زمين بر چيز ديگري سجده نمي کرد (يا نماز نمي گزارد)». و در پايان به دو نمونه از روايات پيشوايان معصوم که قرين جداناپذير قرآن مي باشند، تبرّک مي جوييم: الف) امام صادق ـ عليه السلام ـ مي فرمايد «السجود علي الارضِ فريضَةٌ وَ علَي الخُمْرَةِ سُنّتٌ؛ سجده بر زمين، حکم الهي و سجده بر حصير، سنت پيامبر است». ب) و در جاي ديگر مي فرمايد: «السجود لا يجوزُ الاّ علَي الارض او ما أنبتتِ الارض الاّ ما اکل و لبس؛ سجده نمودن جز بر زمين و آنچه مي روياند غير از خوردني ها و پوشيدني ها جايز نيست». ج) هشام بن حکم مي گويد: از امام صادق ـ عليه السلام ـ درباره آنچه سجده بر آنها صحيح است پرسيدم، حضرت فرمود: سجده تنها بايد بر زمين و آنچه مي روياند ـ جز خوردنيها و پوشيدني ها ـ انجام گيرد. گفتم: فدايت گردم، سبب آن چيست؟ فرمود: سجده، خضوع و اطاعت براي خداوند است شايسته نيست بر خوردني ها و پوشيدني ها صورت پذيرد؛ زيرا دنياپرستان، بردگان خوراک و پوشاکند، در حالي که انسان به هنگام سجده، در حال پرستش خدا به سر مي برد، پس سزاوار نيست پيشاني خود را بر آنچه که معبود دنياپرستان خيره سر است قرار دهد. و سجده نمودن بر زمين بالاتر و برتر است؛ زيرا با فروتني و خضوع در برابر خداي بزرگ، تناسب بيشتري دارد». اين روايت، به روشني گواه آن است که سجده نمودن بر خاک، تنها بدان جهت است که چنين کاري با تواضع و فروتني در برابر خداوند يگانه، سازگارتر است. .

مرجع:

ایجاد شده در 1400/10/19

لینک کوتاه