خادمان، غلامان و کنيزان پيامبر اکرم ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ چه کسانی بودند؟

در منابع تاريخي، از خادمان و کنيزان پيامبر گرامي اسلام ـ صلی الله علیه و آله ـ با عناوين «خدم»، «أمة» ـ کنيز ـ «مولي» و «مولاة» ياد شده است. در اصطلاح «غلام» و «کنيز» به کسي گفته مي شود که طي اسارت، به بردگي در آمده باشد. امّا خدم، عام تر از اين دو کلمه بوده و گاه افراد آزاد، با انگيزه هاي مختلف به صورت داوطلبانه به خدمت شخص خاصي در مي آمدند. اصطلاح موالي ( جمع ولي ) نيز پس از فتوحات، بيشتر به کساني گفته مي شد که با اسلام آوردن، از بندگي رهايي يافته اما تحت عنوان مولي و حمايت صاحبان خود باقي مي ماندند، و يا مردم سرزمين هاي فتح شده با عقد موالات و هم پيماني با فاتحين، يا يکي از قبايل عرب خود را تحت حمايت قرار مي دادند. بنابراين، چند دسته از افراد را مي توان در جايگاه خدمتکاران و خادمان پيامبر اکرم ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ قرار داد: 1. خادمان آزاد (افتخاري )، غلامان و موالي پيامبر اکرم ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ : هند و اسماء، دو پسر «حارثه اسلمي» و «انس بن مالک» از افراد آزادي هستند که به خدمتکاري پيامبر اکرم ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ پرداختند. زيد بن حارثه، ابو کبشه، ابا مسروح، شقران، سفينة، ثوبان، يسار، ابو رافع، اسلم، فضاله، ابومويهبه، مدعم، کرکرة، رباح، أنجشه، اباماريه، ابولبابه، زيد بن منذر، ابوضمره، هشام و... از جمله غلامان و موالي هستند که براي پيامبر اکرم ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ ذکر شده اند. 2. کنيزان و مولاة پيامبر اکرم ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ : سلمي، خضرة، رضوي، ميمونه، ام ايمن، برکة،، روضة، ربيحة، ماريه قبطيه، ريحانه و صفيه، نيز از جمله کنيزان آن حضرت به شمار مي روند. لازم به ذکر است خدمتگذاري اين افراد در نزد پيامبر اکرم ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ، در يک زمان واحد نبوده، بلکه در مقاطع مختلف زماني بوده است. اين اشخاص صورتهای مختلف در اختيار پيامبر اکرم ـ صلی الله علیه و آله ـ قرار مي گرفتند؛ برخي بعد از نبرد به اسارت در مي آمدند؛ مثل، يسار. برخي نيز کساني بودند که از سوي ساير اشخاص به آن حضرت بخشيده مي شدند؛ مثل، ماريه قبطيه، و يا از سوي پيامبر اکرم ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ خريداري مي شدند؛ مثل، ثوبان. در مواردي نيز اين افراد به صورت خدمتکار خانوادگي به شمار مي رفتند؛ همانند، ام ايمن که کنيز آمنه مادر پيامبر اکرم ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ بود و آزاد شد. البته تنها چند مورد از کنيزان و غلامان ذکر شده است که در خدمت پيامبر اکرم ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ باقي ماندند. از ميان کنيزان به جز تعدادی همچون؛ ماريه قبطيه (مادر ابراهيم )، و صفيه (دختر بزرگ يهوديان خيبر)، به همسري پيامبر اکرم ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ در آمدند و بقيه بدون هيچ قيدي آزاد شدند. از ميان غلامان نيز تنها تعدادي بودند، که بر اثر فوت و يا کشته شدن در جنگ؛ همانند، «کرکرة»، و يا شرايطي خاص به خدمت خود ادامه دادند، هم چون «زيد بن حارثه» که پيامبر اکرم ـ صلی الله علیه و آله ـ وي را مختار نمود که به همراه خانواده اش رفته و يا اين که نزد ايشان بماند، پس از ماندن وي بود که به عنوان پسر خوانده پيامبر اکرم ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ انتخاب گرديد. مورد ديگر «ثوبان» مي باشد، که پيامبر اکرم ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ پس از خريد، او را آزاد نمود، اما وي پس از آزادي در خدمت رسول خدا ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ باقي ماند. همان گونه که اشاره شد خدمت برخي افراد نيز به صورت افتخاري و مقطعي بوده است همانند؛ ملازمت هند، اسماء و انس بن مالک، بر در خانه پيامبر اکرم ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ؛ همچنین است نگهداري شتران سواري آن حضرت توسط «ربا»، ومواردي از اين قبيل. در پايان لازم به ياد آوري است که سيره پيامبر اکرم ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ همواره مبتني بر از بين بردن برده داري و به رسميت شناختن آزادي انسان ها در برابر یکدیگر مي باشد. روش و سيره آن حضرت اين بود که ايشان به مناسبت هاي مختلف، و يا بلافاصله، غلامان و کنيزاني را که در اختيار ايشان قرار مي گرفت، آزاد مي نمودند. نتيجه: کنيزان و غلاماني که به نحوي در خدمت پيامبر اکرم ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ قرار مي گرفتند، آن حضرت، ابتدا به تربيت آنان مي پرداخت سپس در مناسبت هاي مختلف آنان را آزاد مي نمود و به تقويت بنيه اقتصادي آنان مي پرداخت. .

مرجع:

ایجاد شده در 1400/10/19

لینک کوتاه