ظاهرا آیه مورد پرسش شما آیه ۵۱ سوره مائده است که توجه شما را به شان نزول و تفسیر و توضیح این آیه و برخی آیات مرتبط با آن جلب می نماییم : یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لا تَتَّخِذُوا الْیَهُودَ وَ النَّصارى أَوْلِیاءَ بَعْضُهُمْ أَوْلِیاءُ بَعْضٍ وَ مَنْ یَتَوَلَّهُمْ مِنْکُمْ فَإِنَّهُ مِنْهُمْ إِنَّ اللَّهَ لا یَهْدِی الْقَوْمَ الظَّالِمِینَ (۵۱) فَتَرَى الَّذِینَ فِی قُلُوبِهِمْ مَرَضٌ یُسارِعُونَ فِیهِمْ یَقُولُونَ نَخْشى أَنْ تُصِیبَنا دائِرَةٌ فَعَسَى اللَّهُ أَنْ یَأْتِیَ بِالْفَتْحِ أَوْ أَمْرٍ مِنْ عِنْدِهِ فَیُصْبِحُوا عَلى ما أَسَرُّوا فِی أَنْفُسِهِمْ نادِمِینَ (۵۲) وَ یَقُول

ظاهرا آیه مورد پرسش شما آیه 51 سوره مائده است که توجه شما را به شان نزول و تفسیر و توضیح این آیه و برخی آیات مرتبط با آن جلب می نماییم : یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لا تَتَّخِذُوا الْیَهُودَ وَ النَّصارى أَوْلِیاءَ بَعْضُهُمْ أَوْلِیاءُ بَعْضٍ وَ مَنْ یَتَوَلَّهُمْ مِنْکُمْ فَإِنَّهُ مِنْهُمْ إِنَّ اللَّهَ لا یَهْدِی الْقَوْمَ الظَّالِمِینَ (51) فَتَرَى الَّذِینَ فِی قُلُوبِهِمْ مَرَضٌ یُسارِعُونَ فِیهِمْ یَقُولُونَ نَخْشى أَنْ تُصِیبَنا دائِرَةٌ فَعَسَى اللَّهُ أَنْ یَأْتِیَ بِالْفَتْحِ أَوْ أَمْرٍ مِنْ عِنْدِهِ فَیُصْبِحُوا عَلى ما أَسَرُّوا فِی أَنْفُسِهِمْ نادِمِینَ (52) وَ یَقُولُ الَّذِینَ آمَنُوا أَ هؤُلاءِ الَّذِینَ أَقْسَمُوا بِاللَّهِ جَهْدَ أَیْمانِهِمْ إِنَّهُمْ لَمَعَکُمْ حَبِطَتْ أَعْمالُهُمْ فَأَصْبَحُوا خاسِرِینَ (53)51- اى کسانى که ایمان آورده اید یهود و نصارى را تکیه گاه خود قرار ندهید، آنها تکیه گاه یکدیگرند و کسانى که از شما بانها تکیه کنند از آنها هستند خداوند جمعیت ستمکار را هدایت نمى کند.52- مشاهد مى کنى افرادى را که در دلهایشان بیمارى است در (دوستى با) آنان بر یکدیگر پیشى مى گیرند، و مى گویند مى ترسیم حادثه اى براى ما اتفاق بیفتد (و نیاز به کمک آنها داشته باشیم) شاید خداوند پیروزى یا حادثه دیگرى از ناحیه خود (به نفع مسلمانان) پیش بیاورد و این دسته از آنچه در دل پنهان داشتند پشیمان گردند.53- و آنها که ایمان آورده اند مى گویند آیا این (منافقان) همانها هستند که با نهایت تاکید سوگند یاد کردند که با شما هستیم؟ (چرا سرانجام کارشان به اینجا رسید) اعمالشان نابود گشت و زیانکار شدند. شان نزول:بسیارى از مفسران نقل کرده اند که بعد از جنگ بدر، عبادة بن صامت خزرجى خدمت پیامبر رسید و گفت: من هم پیمانانى از یهود دارم که از نظر عدد زیاد و از نظر قدرت نیرومندند، اکنون که آنها ما را تهدید به جنگ میکنند و حساب مسلمانان از غیر مسلمانان جدا شده است من از دوستى و هم پیمانى با آنان برائت مى جویم، هم پیمان من تنها خدا و پیامبر او است، عبد اللَّه بن ابى گفت: ولى من از هم پیمانى با یهود برائت نمیجویم، زیرا از حوادث مشکل میترسم و به آنها نیازمندم، پیامبر ص به او فرمود: آنچه در مورد دوستى با یهود بر عباده میترسیدم، بر تو نیز میترسم (و خطر این دوستى و هم پیمانى براى تو از او بیشتر است) عبد اللَّه گفت: چون چنین است من هم میپذیرم و با آنها قطع رابطه میکنم، آیات فوق نازل شد و مسلمانان را از هم پیمانى با یهود و نصارى بر حذر داشت.تفسیر:آیات فوق مسلمانان را از همکارى با یهود و نصارى به شدت بر حذر میدارد، نخست میگوید: اى کسانى که ایمان آورده اید، یهود و نصارى را تکیه گاه و هم پیمان خود قرار ندهید (یعنى ایمان به خدا ایجاب میکند که به خاطر جلب منافع مادى با آنها همکارى نکنید).(یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لا تَتَّخِذُوا الْیَهُودَ وَ النَّصارى أَوْلِیاءَ).اولیاء جمع ولى از ماده ولایت بمعنى نزدیکى فوق العاده میان دو چیز است که به معنى دوستى و نیز به معنى هم پیمانى و سرپرستى آمده است ولى با توجه به شان نزول آیه و سایر قرائنى که در دست است، منظور از آن در اینجا این نیست که مسلمانان هیچگونه رابطه تجارى و اجتماعى با یهود و مسیحیان نداشته باشند بلکه منظور این است که با آنها هم پیمان نگردند و در برابر دشمنان روى دوستى آنها تکیه نکنند.مساله هم پیمانى در میان عرب در آن زمان رواج کامل داشت و از آن به ولاء تعبیر میشد.جالب اینکه در اینجا روى عنوان اهل کتاب تکیه نشده بلکه به عنوان یهود و نصارى از آنها نام برده شده است، شاید اشاره به این است که آنها اگر به کتب آسمانى خود عمل میکردند هم پیمانان خوبى براى شما بودند، ولى اتحاد آنها به یکدیگر روى دستور کتابهاى آسمانى نیست بلکه روى اغراض سیاسى و دسته بندى هاى نژادى و مانند آن است.سپس با یک جمله کوتاه، دلیل این نهى را بیان کرده میگوید: هر یک از آن دو طایفه دوست و هم پیمان هم مسلکان خود هستند.(بَعْضُهُمْ أَوْلِیاءُ بَعْضٍ).یعنى تا زمانى که منافع خودشان و دوستانشان مطرح است، هرگز به شما نمى پردازند.روى این جهت، هر کس از شما طرح دوستى و پیمان با آنها بریزد، از نظر تقسیم بندى اجتماعى و مذهبى جزء آنها محسوب خواهد شد.(وَ مَنْ یَتَوَلَّهُمْ مِنْکُمْ فَإِنَّهُ مِنْهُمْ). و شک نیست که خداوند چنین افراد ستمگرى را که به خود و برادران و خواهران مسلمان خود خیانت کرده و بر دشمنانشان تکیه میکنند، هدایت نخواهد کرد.(إِنَّ اللَّهَ لا یَهْدِی الْقَوْمَ الظَّالِمِینَ). در آیه بعد اشاره به عذرتراشى هایى میکند که افراد بیمار گونه براى توجیه ارتباطهاى نامشروع خود با بیگانگان، انتخاب میکنند، و میگوید:آنهایى که در دلهایشان بیمارى است، اصرار دارند که آنان را تکیه گاه و هم پیمان خود انتخاب کنند، و عذرشان این است که میگویند: ما مى ترسیم قدرت به دست آنها بیفتد و گرفتار شویم.(فَتَرَى الَّذِینَ فِی قُلُوبِهِمْ مَرَضٌ یُسارِعُونَ فِیهِمْ یَقُولُونَ نَخْشى أَنْ تُصِیبَنا دائِرَةٌ) «1».قرآن در پاسخ آنها میگوید: همانطور که آنها احتمال میدهند روزى قدرت به دست یهود و نصارى بیفتد این احتمال را نیز باید بدهند که ممکن است سرانجام، خداوند مسلمانان را پیروز کند و قدرت به دست آنها بیفتد و این منافقان، از آنچه در دل خود پنهان ساختند، پشیمان گردند.(فَعَسَى اللَّهُ أَنْ یَأْتِیَ بِالْفَتْحِ أَوْ أَمْرٍ مِنْ عِنْدِهِ فَیُصْبِحُوا عَلى ما أَسَرُّوا فِی أَنْفُسِهِمْ نادِمِینَ).در حقیقت، در این آیه از دو راه به آنها پاسخ گفته شده است: نخست اینکه این گونه افکار از قلبهاى بیمار بر میخیزد و از کسانى که ایمانشان متزلزل و نسبت به خدا سوء ظن دارند و گرنه یک فرد با ایمان این گونه فکر به خود راه نمیدهد، و دیگر اینکه بفرض که چنین احتمالى باشد آیا احتمال پیروزى مسلمین در کار نیست؟بنا بر آنچه ما گفتیم کلمه عسى که مفهوم آن احتمال و امید است، به همان معنى اصلى که در همه جا دارد باقى میماند، ولى مفسران معمولاآن را بعنوان یک وعده قطعى در اینجا از طرف خداوند به مسلمانان گرفته اند که با ظاهر کلمه عسى سازگار نیست.منظور از جمله اوامر من عنده که بعد از کلمه فتح ذکر شده این است که ممکن است در آینده مسلمانان بر دشمنان خود یا از طریق جنگ و پیروزى غلبه کنند و یا بدون جنگ آن قدر قدرت بیابند که دشمن بدون جنگ تسلیم گردد و به عبارت دیگر کلمه فتح اشاره به پیروزیهاى نظامى مسلمانان است و امر من عنده اشاره به پیروزیهاى اجتماعى و اقتصادى و مانند آن میباشد.ولى با توجه به اینکه خداوند بیان چنین احتمالى میکند و او عالم و آگاه از وضع آینده است، این آیه اشاره به پیروزیهاى نظامى و اجتماعى و اقتصادى مسلمانان خواهد بود.و در آخرین آیه به سرانجام کار منافقان اشاره کرده میگوید: در آن هنگام که فتح و پیروزى نصیب مسلمانان راستین شود، و کار منافقان بر ملا گردد مؤمنان از روى تعجب میگویند آیا این افراد منافق همانها هستند که این همه ادعا داشتند و با نهایت تاکید قسم یاد میکردند که با ما هستند، چرا سرانجام کارشان به اینجا رسید.تفسیر نمونه، ج 4، ص: 409 (لوح فشرده پرسمان، اداره مشاوره نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه ها، کد: 1/100111095) .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه