می خواستم بدونم کاروان کربلا تاشام از چه مسیر هایی رفتند؟

در این باره کامل‌ترین مطالب به دست آمده مربوط به کتاب ارزشمند مقتل جامع سید الشهدا  است. در این کتاب درباره سوال شما آمده است:هرچند مورّخان و مقتل نویسان، مسیر کاروان امام حسین ـ ع ـ از مکه تا کربلا را به تفصیل و منزل به منزل نوشته و بسیاری از وقایع بین راه را ضبط کرده اند، اما در بارة سیر حرکت اسرای قیام حسینی از کوفه به شام، هیچ گزارش منسجم و نسبتاً جامع در بارة منازل، شهرها وآبادی های میان راه و تک تک وقایع رخ داده در آنها، ارائه نکرده اند، و تنها به برخی از حوادث رخ داده، اشاره کرده اند چنان که محدّث قمی در این باره گفته است: «ارباب مقاتل معروفه معتمده، ترتیب منازل و مسافرت اهل‌بیترا از کوفه به شام مرتب نقل نکرده اند، الا وقایع بعضی منازل را و لکن مفردات وقایع در کتب معتبره، مضبوط است». از این رو برای بررسی و ارائة همة گزارش های موجود در بارة منازل بین راه و وقایع و حوادثی که بر اسرای حسینی و سرهای شهدا در راه شام گذشته است، بایستی به مطالعه و بررسی مقاتل و منابع تاریخی که به صورت پراکنده، گزارش هایی را در این باره، نقل کرده اند، پرداخت تا تصویری نسبتاً روشن از سیر حوادث و وقایع در مسیر شام را بتوان ارائه کرد. کهن‌ ترین گزارش به جای مانده در این باره، گزارش عمادالدّین طبری (زنده تا 701 ق) در کتاب کامل بهائی است. که متأسفانه این گزارش هم از برخی اشکالات تاریخی و جغرافیایی برخوردار است، زیرا وی در گزارش دو صفحه ای خود ـ بدون آن که مآخذ خود را بیان کند ـ از چند شهر و آبادی در مسیر یاد کرده و قضایائی مربوط به اسرا را در آنها نقل کرده است که از نظر جغرافیایی مورد تأیید نمی‌باشد. از جمله آن که وی از آبادی ها و شهرهایی مانند «مُرزِین» و «بَعلَبَک» یاد کرده است که نمی تواند در مسیر راه کاروان اسرا بوده باشد. چرا که «مُرزین» اساساً در شرق قلمرو اسلامی یعنی بخارا قرار داشته  و جغرافی‌دانان قدیم، در مسیر شام، آبادی به این نام در کتاب های خود ثبت نکرده اند. امّا بعلبک، اولاً ـ چنان که برخی از محقّقان نیز گفته اند  ـ در مسیر راه قرار ندارد و لازمة عبور اسرا از این شهر آن است که بدون هیچ مانع و مشکلی در طی مسیر کوتاه تر به دمشق، مسیر خود را برای رسیدن به این شهر، دور کرده باشند و ثانیاً عمادالدّین طبری، این شهر را ـ بر اساس ترتیب گزارشی که داده است ـ جزء شهرهای اولیّه مسیر شام و مکان آن را پیش از مُرزِین و مَیّافارِقِین دانسته که به یقین، نادرست است. افزون بر این وی، از نام افرادی همانند قاسم‌بن‌رَبیع، نَصر‌بن‌عُتْبَة، منصور‌بن‌اِلیاس به عنوان حاکمان شهرهای بین راه، یاد کرده که ـ تا جائی که بررسی شد ـ افراد یاد شده اساساً وجود تاریخی نداشته اند. هم چنین او، عمرسعد را از فرماندهان مأمور رفتن به شام دانسته که هیچ یک از منابع معتبر کهن، آن را تأیید نمی کند. بنابراین آنچه او در این مورد گزارش کرده است، قابل اعتماد و نقل نیست.  پس از عمادالدّین طبری، تنها نگاشته ای که در این باره به تفصیل سخن گفته و برخی از منابع معاصر از قبیل اسرارالشهادات، ناسخ‌التواریخ و قَمْقام زَخّار از آن گرفته اند، مقتل‌الحسین منسوب به ابومخنف است که گزارش های آن از هیچ اعتبار و ارزش تاریخی برخوردار نیست، لذا از نقل آنها نیز خودداری می‌کنیم. و از این رو بایستی با بهره گیری از برخی شواهد و قرائن تاریخی، مسیری که احتمال بیشتری در انتخاب مأموران یزید برای رفتن به شام دارد، استخراج و ارائه کرد. چنان که در منابع تاریخی آمده است، در آن روزگار، سه راه از عراق به سوی شام وجود داشته است  که بر اساس قرائن و شواهد، مسیر رفتن اسرا از کوفه به شام، یکی از دو راه سلطانی یا را ه معمول بین شام و کوفه، بوده است، زیرا مسیر بادیة‌الشام که کویری و سوزان و فاقد آب بوده،‌ مشکلات داشته است. یکی از محقّقانِ معاصر با بررسی ها و مطالعاتی که در این باره، داشته، مسیر حرکت کاروان اهل‌بیت به شام (دمشق) را چنین نگاشته است: تَکرِیت، مَوْصِل، لَبّا، کُحَیْل، تَلَّ اعْفَر، نَصِیبِین، حَرّان، مَعَرَّة‌النُّعمان، شِیزَر، کَفَرْطاب، حَماة، حِمْص. ---------------------------------------------  1 . گروهی از تاریخ پژوهان زیر نظر استاد مهدی پیشوایی، قم، انتشارات موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی ره. 2 . منتهی‌الآمال، ج2، ص961. محدّث قمی مشابه  این سخن را در جای دیگری چنین گفته است: «بدان که ترتیب منازلی که در آنجا بار انداختند و یا از آن گذشتند، معلوم نیست و در کتب معتبره مذکور نیست و در بیشتر کتب، کیفیت مسافرت اهل‌بیت به شام  ذکر نشده، فقط پاره ای از حوادث میان را ه در بعضی از آنها وجود دارد که در این کتاب به آن اشاره می شود؛ انشاءالله» (نفس المهموم، ص 425؛ و نیز: ترجمه کتاب نفس المهموم، مترجم: میرزا ابوالحسن شعرانی، ص386. 3 . سمعانی، الانساب، ج5، ص257؛ سیوطی، لب اللباب فی تحریر الانساب، ص241.  4 . ر.ک: شهیدی، زندگانی علی‌بن‌الحسین، ص62 پاورقی شماره 9. 5 . این سه ‌راه عبارت بودند از: 1ـ طریق سلطانی که آباد بوده و از برخی شهر‌ها گذشته است. 2ـ طریق مستقیم کوفه به شام که از منطقه بادیةالشام یعنی منطقه‌ای کویری می‌گذشته است. 3ـ راه معمول و مرسوم بین کوفه و شام که از ساحل غربی رود فرات و از شهرهایی همچون انبار، هِیت، قِرقِیسیا، رَقَّة، و صفین می‌گذشته است (مسیر سپاه امیرمؤمنان برای جنگ با معاویه در جنگ صفین). 6 . سیّدجعفر شهیدی، زندگانی علی‌بن‌الحسین،†ص 62 (پاورقی). .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه