شیخ مفید(ره) نخستین فقیهی که به نظام ولایت فقیه تصریح کرد شیخ مفید نخستین فقیهی است که به نظام ولایت فقیه به‌عنوان یک نظام الهی تصریح کرد و تلاش چشم گیری در تحکیم مبانی و مبادی این نظام داشت تا جایی که این اعتقاد مقدس، وی را مبغوض ترین فقهای شیعه نزد عالمان دیگر مذاهب قرار داد.

شیخ مفید(ره) نخستین فقیهی که به نظام ولایت فقیه تصریح کرد شیخ مفید نخستین فقیهی است که به نظام ولایت فقیه به‌عنوان یک نظام الهی تصریح کرد و تلاش چشم گیری در تحکیم مبانی و مبادی این نظام داشت تا جایی که این اعتقاد مقدس، وی را مبغوض ترین فقهای شیعه نزد عالمان دیگر مذاهب قرار داد. شیخ مفید(ره) از شخصیت های بزرگی است که ارباب تراجم و دانشمندان رجال شناس به طور عموم او را ستوده و خدمات او را به عالم شیعه متذکر شده اند و این خود بزرگترین دلیل بر خدمتگزاری او به ساحت مقدس ائمه دین علیهم السلام و نوامیس مقدس این آیین است و از آن‌جایی که سیاست کلی خلفای بنی عباس در دوران های مختلف نسبت به شیعه یک سیاست خشن و سختی بود، سعی می کردند با انواع مختلف آزار و شکنجه و نشر اکاذیب و جعل اخبار و نسبت دادن آنها به ائمه اطهار علیهم السلام، مذهب شیعه را آلوده سازند و میان آنان و عقایدشان تفرقه ایجاد کنند، اما با گذشت زمان و تضعیف دولت مرکزی بنی عباس و با روی کار آمدن دولت های استقلال طلب شیعه همچون فاطمیین، صفاریان و طاهریان، شیعه از یک آزادی کامل برخوردار شد و این وضع موجب شد که به فعالیت های وسیعی مشغول شوند و انجمن ها و حوزه های علمی را تشکیل بدهند و کتاب های علمی و مذهبی را تألیف کنند، ولی علمای اهل تسنن که با آزادی سیاسی شیعه؛ وضع خود را در خطر می دیدند، ساکت ننشسته و شروع به تبلیغات دامنه داری علیه مذهب شیعه نموده و در علم کلام، اصول و استدلالات فقهی پیشرفت وسیعی کنند، لذا جهان تشیع به دانشمندانی نیازمند بود که بتوانند از مذهب شیعه دفاع کنند و پاسخگوی شبهات و ایرادات آنها باشند. در عصر شیخ مفید که خود عرب بود، شیعیان از آزادی و احترام بیشتری برخوردار شدند. وجود فقیه عالی‌مقامی چون شیخ مفید میان آنان، اعتبار آنها را بالا برد و بیش از پیش نزد دوست و دشمن، بر احترام آنان افزود. شیخ مفید شیعیان را از پراکندگی نجات داد و اوضاع اسف‌بار آنها را سامان بخشید، تا آن جا که به اوج عزت رسیدند. شیخ مفید در محله «کرخ» بغداد که مرکز شیعیان بود می‌زیست، و مسجد معروف «براثا» در آن محله که تاکنون هم باقی است، و زیارتگاه شیعیان است، محل تدریس شیخ مفید بود. * شیخ مفید(ره) برای حفظ و صیانت تشیع مکتب بحث و استدلال را گشود شیخ مفید که خود از محدثین عالی قدر شیعه بود، برای حفظ و صیانت این مذهب، مکتب بحث و استدلال را گشود و در سن ۴۰ سالگی ریاست شیعیان را در فقه و کلام و حدیث به‌ دوش گرفت و برای آشنا ساختن شیعه به روش استدلالی سایر فرقه های اسلامی، زحمات زیادی را متحمل شد و در عصری پرالتهاب و دورانی پراضطراب که بحث ها، مناظرات، جدالها و گفت‌وگوهای بسیاری رایج بود، سکانداری حرکت شیعه را به‌عهده گرفت. او پس از شرکت در مجامع عمومی بغداد، راه و روش استدلال را فرا گرفت و تسلط کاملی بر مسائل اصولی و کلامی پیدا کرد، بنابراین دست به کار تهذیب فقه شیعه شد و سبک تازه ای که در واقع مکمل همان سبک سابق بود، در پیش گرفت و طریقه استنباط و استخراج احکام را از روی ادله شرعیه به شاگردان خویش آموخت و علم اصول فقه را ـ که در استنباط احکام مورد نیاز بود ـ به صورتی دلپذیر و جامع درآورد و مسائل متفرقه آن را جمع آوری و به طور دقیق و مشروح تجزیه و تحلیل کرد و با رنج زیادی که در این راه متحمل شد، قواعد اصولی را مرتب ساخت و کتاب کوچکی که مشتمل بر تمام مباحث علم اصول بود، تصنیف کرد. * شیخ مفید(ره) سرآمد فن مناظره چیزی که به زندگانی شیخ جلوه تازه ای بخشیده، قدرت مناظره او بود. شیخ در مجال مناظره از استحضار عجیبی برخوردار بود و پیوسته انگشت روی نقاط ضعف سخن طرف مقابل می گذاشت و اگر همه مناظرات شیخ در جایی گرد آید، عظمت او روشن تر می‌شود. هرچند شاگرد بزرگ او مرحوم «سید مرتضی » قسمتی از مناظرات او را در کتابی به نام «العیون » گردآورده و در زمان ما چاپ شده است. در قدرت جدل و مناظره او همین بس که مخالفان شیخ می گفتند: او توانایی آن را دارد که ثابت کند این ستون از نقره است درحالی که از سنگ باشد. به طور مسلم این سخن از باب مثل گفته شده و حکایت از توان و قدرت او در مناظره دارد. نقل می شود که وی تمام کتاب‌های مخالفان را حفظ کرد و به خاطر سپرد و بدین‌سان توانست شبهه های آنان را پاسخ بگوید. همچنین در خانه شیخ مجلس بحثی برپا می شد که اکثر علما از مذاهب مختلف در آن شرکت می‌کردند و مفید با تمامی آنان به بحث می پرداخت. نمونه هایی از این مناظرات را در کتاب باارزش «الفصول المختارة » می بینیم که در آنها اوج مرتبت و ژرفایی اندیشه و تیزهوشی و لطافت فکر ایشان به روشنی جلوه گر است. * مکتب شیخ مفید عصر شیخ مفید عصر شکوفایی تمدن اسلامی بوده و کاروان علم و دانش افق ها را می شکافت و پیش می رفت و جز مراکز اسلامی هیچ نقطه ای از نقاط جهان مهد علم و دانش نبود و آثار تمدن از همه جا دست و پای خود را جمع کرده و به این نقطه سرازیر گردیده بود. هنوز صلیبیان در فکر حمله به شرق نبوده و نیز ثنویان (مغول) در فکر هجوم به تمدن اسلامی نبودند. در چنین شرایطی که جامعه اسلامی از نعمت امنیت خارجی برخوردار بوده و هرروز دامنه علم گسترش می یافت، کافی است بدانیم که در پیشرفت علوم، کم تر قرنی مانند قرن چهارم و پنجم اسلامی یافت می شود. در زمان شیخ مفید، علم کلام و اصول فقه، میان دانشمندان اهل تسنن، رونق به سزا یافته بود. فقها و متکلمین بسیاری از اطراف بلاد اسلامی در بغداد گرد آمده و در رشته‌های گوناگون علمی، به خصوص اصول عقائد و دیگر علوم و فنون متداول، مشغول بحث و جدل بودند. هرچند علم کلام، پیش از شیخ مفید میان شیعیان سابقه داشت و با مدارکی که در دست است، مبتکر این علم نیز ـ مانند سایر علوم اسلامی ـ شیعه بوده است؛ ولی به جهاتی که ذکر شد، بر اثر محدودیتی که در کار شیعیان وجود داشت، این موضوع از مرحله تألیف و تصنیف و متون کتاب‌ها و جنبه‌های خصوصی، تجاوز نمی کرد. فرقه معتزله که عقل گرا بودند، پس از روی کار آمدن «آل‌بویه » که خود شیعه و عقل گرا بودند، بار دیگر رشد کرده و در مقابل؛ اهل حدیث و سلفی ها به وجود آمد و در عین حال همان گروه که مورد حمایت آل بویه نیز بودند، با شیعه ناسازگاری های فراوانی داشتند. *مدل عقلانیت شیخ مفید پیش از شیخ مفید، «شیخ صدوق» رئیس علمی و دینی شیعیان وقت، سبک ساده‌ای در تصنیف و تألیف به وجود آورده و آن را مبنای کار خود قرار داده بود. شیخ صدوق علیه الرحمة در فقه و اصول عقائد، از صریح آیات قرآنی و متون روایات پیغمبر و اهل بیت علیهم ‌السلام بهره می‌گرفت و با استفاده از آنها کتاب می‌نوشت و به همان شیوه نیز فتوی می‌داد. از این نظر، سبک ساده شیخ صدوق و طریقه بی‌آلایش او بین احکام و عقاید که از عبارت پردازی‌های متکلمین و اصولیان عصر به کلی پیراسته بود بسیار خوب و مطلوب می‌نمود؛ ولی از نظر دیگر چون ادامه آن وضع، با سیر و پیشرفت اهل تسنن در علوم نامبرده و کوتاهی شیعه در این باره، ممکن بود رکودی در کارشان پدید آورد‌؛ لذا لزوم یک تحول اساسی در سبک استدلال و نگارش علوم و فنون اسلامی شیعه، به خوبی احساس می‌شد. به خصوص اهل سنت از این لحاظ با دیده حقارت به آنها می‌نگریستند، و این کمبودها را به رخ آنها می‌کشیدند. شیخ مفید در ابداع و تعمیم و توسعه این مکتب کوشید و با استفاده از مبانی علم کلام و اصول فقه، راه بحث و استدلال را به‌روی شیعیان گشود. اصول فقه را که مانند علم کلام، در عصر ائمه طاهرین. علیهم السلام کم و بیش متداول و معمول بود و اساس نوین آن را استادش «ابن‌جنید اسکافی» و پیش از او «ابن‌ابی‌عقیل عمانی» فقیه معروف شیعه پی‌ریزی کرده بودند، ولی هنوز مورد توجه دانشمندان شیعه قرار نگرفته بود ـ به صورت دلپذیری درآورد و کتاب کوچکی در اصول فقه تصنیف کرد که مشتمل بر تمام مباحث آن علم بود. ابواب فقه را نیز با دقت مورد تجزیه و تحلیل قرار داد و از تشتت و پراکندگی بیرون آورد، و هر موضوعی از آن را در محل خود جای داد و بدان وسیله، راه استفاده احکام را روشن ساخت و از این راه، نه‌تنها شیعیان را به روش استدلالی سایر مسلمین آشنا نمود، بلکه از زمان وی تاکنون، تمام دانشمندان شیعه، بی‌واسطه یا با واسطه، از مکتب او استفاده کرده‌اند. بنابراین شیخ مفید در ابداع و تعمیم و توسعه این مکتب کوشید و با استفاده از مبانی علم کلام و اصول فقه، راه بحث و استدلال را به‌روی شیعیان گشود و اصول فقه را به صورت دلپذیری درآورد و ابواب آن را با دقت مورد تجزیه و تحلیل قرار داد و از پراکندگی بیرون آورد و هر موضوعی از آن را در محل خود جای داد و بدین وسیله، راه استفاده از احکام را روشن ساخت و از این راه نه‌تنها شیعیان را با روش استدلالی سایر مسلمین آشنا نمود، بلکه از زمان وی تاکنون تمام دانشمندان شیعه بی واسطه یا با واسطه از مکتب او استفاده کرده اند. * ولایت فقیه از دیدگاه شیخ مفید نخستین فقیهی که به نظام ولایت فقیه به عنوان یک نظام الهی تصریح فرمود و تلاشی وافر و چشم گیر در تحکیم مبانی و مبادی این نظام خدایی کرد، شیخ مفید بود به طوری که این اعتقاد مقدس و محبت آفرین، وی را مبغوض ترین فقهای شیعه نزد عالمان دیگر مذاهب قرار داد، شیخ عظیم الشأن بر این باور بود که؛ ولایت یک نظام حکومتی است و از فقیه به عنوان حاکم اسلامی و یا نایب حاکم اسلامی تعبیر شده است. این مذهب به وراثت از امام معصوم علیه السلام به فقها انتقال یافته است، زیرا روایت «العلماء ورثة الانبیاء» و اخبار صحیحی در دست ماست که این امور به فقها واگذار شده است . انتهای پیام/ن/47 مرجع : خبرگزاری فارس .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه