مسئله عدالت نبايد با برابري اشتباه گرفته شود. پيامبر اسلام خود بطور برابر با زنانش برخورد نمي کرده است و زنانش از بي عدالتي او شکايت داشته اند.

اینکه مسئله عدالت با برابری متفاوت است، شکی در آن نیست. اما در سیره پیامبر مکرم اسلام با همسران خود ، عدالت و برابری موج می زند. در جواب تفصیلی به برخی از جلوه های مساوات و عدالت در رفتار پیامبر مکرم اسلام صلوات الله و سلامه علیه و آله اشاره می کنیم. قبل از آن ذکر نکاتی در مورد مفهوم عدالت و عدالت با همسران ضرورت دارد. مطلب اول: نسبت عدالت و برابری اگر مقصود از برابری نظام عدل است، نظام حقوقى اصیل اسلام عین عدل مى‏باشد. اما به این نکته تأکید شود که مساوات همواره عدل نیست ، بلکه گاهى مساوات ضد عدل است ، مثلاً اگر یک کارگر ساده و یک متخصص عالى رتبه، هر دو به مقدار مساوى مزد دریافت کنند، تساوى بین آن ها برقرار شده ولى عدالت برقرار نشده است. لذا این قضیه که: «مساوات همواره عدالت است» گزینه‏اى ناموجّه مى‏نماید. اگر از این دریچه به نظام حقوقى اسلام نظر شود، درخواهیم یافت نظام حقوقى اسلام نظامى عادلانه است، مثلاً در مورد حق طلاق در طلاق رجعی، حق طلاق در دست مرد است و زن در طلاق رجعی حق طلاق ندارد. در این مورد تساوی رعایت نشده است ولی مطمئنا عدالت مراعات شده است، چرا که در عوض حق طلاق، حق مهریه و نفقه برای زن در نظر گرفته شده است. اگر زن مهریه خود را ببخشد و راضی به طلاق شود و مرد هم با بازپس گیری مهریه راضی به طلاق شود، در اینجا حق طلاق برای زن و مرد هر دو خواهد بود (طلاق خلع و مبارات). مطلب دوم: مفهوم عدالت با همسران در اسلام تعدد زوجات به تحقق شرط عدالت پيوند زده شده است. فَانْكِحُوا ما طابَ لَكُمْ مِنَ النِّساءِ مَثْنى‏ وَ ثُلاثَ وَ رُباعَ فَإِنْ خِفْتُمْ أَلاَّ تَعْدِلُوا فَواحِدَةً ؛بر آنچه پاك باشد براى شما از زنان دو تا و سه تا و چهار تا و اگر ترسيديد كه دادگرى نكنيد پس يكى را به نکاح خويش درآوريد.» منظور از عدالتي که شرط تعدد زوجات است عدالت در رفتا ر مي باشد . البته عدالت در تمايلات قلبي و گرايشات احساسي نوع متعالي از عدالت است که دسترسي به آن خارج از توان طبيعي بشر است. اين که پیامبر(ص)به حضرت خدیجه سلام الله علیها (که تمام هستی و ثروت و مکنت خود را فدا شوهرش نموده) همان اندازه گرایش و محبت قلبی داشته باشد که به فلان همسر که انواع فتنه گری ها و بداخلاقی ها را انجام می دهد، نه امکان پذیر است و نه عادلانه. امر به عدالت در مورد تمايلات قلبي امر به محال است . در ابتداي آيه 129 سوره نسا ضمن اشاره به دست نايافتني بودن اين نوع عدالت ، به عدالت در رفتار توصيه و سفارش مي شود. وَ لَنْ تَسْتَطيعُوا أَنْ تَعْدِلُوا بَيْنَ النِّساءِ وَ لَوْ حَرَصْتُمْ فَلا تَميلُوا كُلَّ الْمَيْلِ فَتَذَرُوها كَالْمُعَلَّقَة؛ شما هرگز نمى‏توانيد (از نظر محبّت قلبى) در ميان زنان، عدالت برقرار كنيد، هر چند كوشش نماييد! ولى تمايل خود را بكلّى متوجّه يك طرف نسازيدكه ديگرى را بصورت زنى كه شوهرش را از دست داده درآوريد{عدالت رفتاري را رعايت کنيد} ». پس منظور از عدالت يک مقام دست نايافتني نيست که به خاطر آن بتوان همه مردان را از ازدواج مجدد برحذر داشت . حفظ عدالت در نفقه ، اظهار تمايل ، رفت و آمد ، حضور در منزل، مسکن ، بخشش و هديه ، معاشرت و ... از مصاديق اصل عدالت در رفتار است که بايستي توسط مرد مراعات شود. مطلب سوم: جلوه هایی از مساوات و عدالت پیامبر ص با همسران یکی از روش های رفتاری رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) با همسرانش، رعایت، مساوات در میان آنان بود. آن حضرت شب های خود را در میان همسرانش تقسیم کرده بود و هر شب در منزل یکی از آنها به سر می برد. این برنامه حتی در سفر حج- که همه همسران او همراهش بودند- نیز رعایت می شد؛ چنان که از ام سلمه نقل شده است: « حجّ‌ رسول الله حجة الوداع بأزواجه فکان یأوی فی کل یوم و لیلة الی امرأة منهم یبتغی بذلک العدل؛ رسول خدا در حجة الوداع زنان خود را همراه برده بود و در هر شبانه روز پیش یکی از آنان به سر می برد... و بدین وسیله می خواست در میان آنان عدالت را مراعات نماید». سیره پیامبراکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) در هر سفری چنین بود:« هرگاه می خواست به سفر برود،‌ برای بردن زنی به همراه خود قرعه می کشید و اسم هر زن که در قرعه بیرون می آمد، او را به همراه خود می برد». رعایت مساوات حتی در زمان بیماری آن حضرت نیز ادامه داشت؛ چنان که از امام صادق (علیه السلام) نقل شده است:« پیامبر در هنگام بیماری، اوقات خود را در میان همسران خود تقسیم می کرد و آن حضرت را هرشب به منزل زنی که نوبت او بود، انتقال می دادند». در بعضی نقل ها پیامبر اجازه گرفت تا دوران بیماری خود را در منزل عایشه سپری نماید؛ چنان که از خود عایشه نقل شده است:« هنگامی که بیماری پیامبر شدت گرفت، آن حضرت در منزل همسرش میمونه بود. همه زنان خود را دعوت نموده و از آن ها خواست تا رضایت بدهند. دوران بیماری خود را در منزل من سپری نماید، آن ها رضایت دادند. دو نفر مرد از اهل بیت- که یکی، فضل بن عباس و دومی، مرد دیگری بود- زیر بغل های پیامبر را گرفتند در حالی که پاهای آن حضرت به زمین کشیده می شد، و او را وارد خانه ام کردند». البته منظور از دیگری، امیرمؤمنان علی (علیه السلام) می باشد که عایشه به اسم آن حضرت تصریح نکرده است. در صورتی که این روایت که از عایشه نقل شده باشد ، مانند بسیاری از روایات دیگر او ، برای نشان دادن شان خودش نباشد، باز هم سیره منسجم و دقیق پیامبر مکرم اسلام بر حفظ عدالت را نشان می دهد. جلوه دیگری از برخورد عادلانه و دقیق پیامبر مکرم اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم)، با همسران خود آن بودکه هر شب به همه همسرانش سرزده و از آن ها احوال پرسی می نمودند: « ان رسول الله اذا صلی الغداة یدخل علی ازواجه امرأة امرأة؛ پیامبر هر روز هنگامی که نماز صبح را می خواند، وارد حجره تک تک همسران خود شده و از آنان احوال پرسی می کرد» « ان النبی (صلی الله علیه و آله و سلم) کان یطوف علی نساءه فی اللیله الواحدة...؛ پیامبر در هر شب به همه همسران خود سر می زد...». دغدغه ائمه علیهم السلام در مورد حفظ عدالت بین همسران آن قدر زیاد بود که در مورد امام علی علیه السلام نقل شده است که حتی در خانه همسری که نوبتش نبود ، وضو هم نمی گرفت. حتی در زمانی که برخی همسران پیامبر (ص) دوران حیض و قاعدگی را سپری می کردند ، از لطف و برخورد عادلانه پیامبر مکرم اسلام بی نصیب نبودند. چنان که امام صادق (علیه السلام) فرمود: « انّ میمونة کانت تقول: ان النبی (صلی الله علیه و آله و سلم) یأمرنی اذا کنت حائضاً ان اتزّر بثوب ثمّ اضطجع معه فی الفراش؛ میمونه( همسر پیامبر)‌می گفت: پیامبر به من در ایام عادت ماهانه ام دستور می داد که لنگی به خود پیچیده و در بستر، کنار آن حضرت بخوابم». .

مرجع:

ایجاد شده در 1400/10/19

لینک کوتاه