آیا امام باقر (ع) وصیت کردند بعد از شهادتشان برایشان عزاداری کنند؟

بله، این روایت با سند معتبر در منابع روایی شیعه نقل شده و برخی از بزرگان، سند آن را صحیح و برخی دیگر موثق اعلام کرده اند.مضمون روایت این است که امام باقر (علیه السلام) قبل از شهادت، به فرزندشان امام صادق (علیه السلام) وصیت کردند، ده سال در «منی» برایشان عزاداری برپا نمایند و برای مصارف آن از جمله برای نوحه خوان، مقداری پولی را معین کردند. متن روایت به نقل مرحوم کلینی با سندش این است: عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَکَمِ عَنْ یُونُسَ بْنِ یَعْقُوبَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ قَالَ لِی أَبِی یَا جَعْفَرُ أَوْقِفْ لِی مِنْ مَالِی کَذَا وَ کَذَا لِنَوَادِبَ تَنْدُبُنِی عَشْرَ سِنِینَ بِمِنًى أَیَّامَ مِنًى.یونس بن یعقوب از امام صادق علیه السلام نقل می‌کند که آن حضرت فرمود: پدرم به من فرمود: ای جعفر! از مال من فلان مبلغ را وقف کن تا نوحه سرایان در ایام حج در منى به مدت ده سال برایم نوحه سرائى کنند.الکلینی الرازی، أبو جعفر محمد بن یعقوب بن إسحاق (متوفاى328 هـ)، الأصول من الکافی، ج 5 ، ص 117، ح1 ، باب کسب النائحة، ناشر: اسلامیه ، تهران ، الطبعة الثانیة،1362 هـ.ش.این روایت را شیخ طوسی نیز با همین سند و متن نقل کرده است:الطوسی، الشیخ ابوجعفر، محمد بن الحسن بن علی بن الحسن (متوفاى460هـ)، تهذیب الأحکام، ج 6، ص 358، تحقیق: السید حسن الموسوی الخرسان، ناشر: دار الکتب الإسلامیة ـ طهران، الطبعة الرابعة،‌1365 ش .تصحیح این روایت از سوی علمای شیعهاین روایت از نظر سند معتبر است و علمای شیعه بر این مطلب تصریح کرده اند؛ از این رو، ما از بررسی تک تک راویان سند صرف نظر نموده و سخنان علماء را در اعتبار سند این روایت ذکر می‌کنیم.1. علامه حلی (متوفای 726هـ):علامه حلی یکی از علمای برجسته شیعه، سند این روایت را صحیح می‌داند و می‌فرماید:روى الشیخ فی الصحیح عن یونس بن یعقوب عن أبی عبد الله علیه السلام قال قال لی أبی عبد الله صلى الله علیه وآله یا جعفر أوقف لی من مالی کذا وکذا النواد ب یندبنی عشر سنین معنى أیام لنا.شیخ در روایت صحیح از یونس بن یعقوب از امام صادق علیه السلام نقل کرده که ایشان فرمودند: پدرم به من فرمود: ای ابو جعفر! از مال من فلان مبلغ را وقف کن تا نوحه سرایان در ایام حج در منى به مدت ده سال برایم نوحه سرائى کنند.الحلی الأسدی، جمال الدین أبو منصور الحسن بن یوسف بن المطهر (متوفاى726هـ)،‌ منتهى المطلب فی تحقیق المذهب،‌ ج2، ص1012، تحقیق: قسم الفقه فی مجمع البحوث الإسلامیة،‌ ناشر: مجمع البحوث الإسلامیة - إیران – مشهد، چاپخانه: مؤسسة الطبع والنشر فی الآستانة الرضویة المقدسة، چاپ: الأولى14122. مجلسی اول (متوفای1070هـ):علامه محمد تقی مجلسی (که از ایشان به مجلسی اول تعبیر می‌شود) در کتاب «روضة المتقین» تصریح می‌کند که این روایت موثق است اما در درجه صحیح قرار دارد:روى الشیخان فی الموثق کالصحیح، عن یونس بن یعقوب، عن أبی عبد الله علیه السلام قال: قال لی أبی: یا جعفر أوقف لی من مالی کذا و کذا، لنوادب تندبنی عشر سنین بمنى أیام منى .شیخان (کلینی و شیخ طوسی) درروایت موثق که (از نظر اعتبار) همانند صحیح است، از یونس بن یعقوب از امام صادق علیه السلام روایت کرده اند. ...مجلسى، محمدتقى بن مقصودعلى، (متوفای 1070هـ)، روضة المتقین فی شرح من لا یحضره الفقیه (ط - القدیمة) ج 6 ؛ ص423، قم، چاپ: دوم، 1406 ق.3. مجلسی دوم (محمد باقر) (متوفای 1110هـ):علامه محمد باقر مجلسی نیز در دو کتابش سند این روایت را موثق می‌داند:الحدیث السادس و الأربعون و المائة: موثق.مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى، ملاذ الأخیار فی فهم تهذیب الأخبار، ج 10 ؛ ص336، قم، چاپ: اول، 1406 ق.باب کسب النائحة الحدیث الأول : موثق.مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى، مرآة العقول فی شرح أخبار آل الرسول، ج 19 ؛ ص75، تهران، چاپ: دوم، 1404 ق.4. محقق بحرانی (متوفای 1186هـ):ایشان درباره این بحث که آیا نوحه بر میت جایز است یانه، تصریح می‌کند که مشهور میان علمای امامیه، جواز آن است؛ البته در صورتی که مستلزم حرامی همانند دروغگویی و ... نباشد. از جمله دلیل ایشان، همین روایت است که در ابتدا می‌گوید: این روایت صحیح است:وأما الأخبار فمنها ما دل على الجواز ومن ذلک ما رواه فی الکافی فی الصحیح عن یونس بن یعقوب عن الصادق ( علیه السلام ) قال : قال لی أبی یا جعفر أوقف لی من مالی کذا لنوادب تندبنی عشر سنین بمنى أیام منى.البحرانی، الشیخ یوسف، (متوفای1186هـ)، الحدائق الناضرة فی أحکام العترة الطاهرة،‌ ج4 ، ص 165، ناشر : مؤسسة النشر الإسلامی التابعة لجماعة المدرسین بقم المشرفة،‌ طبق برنامه مکتبه اهل البیت.برخی از روایات دلالت بر جواز نوحه خوانی می‌کند و از جمله آن، روایتی است که در کافی با سند صحیح از یونس بن یعقوب از امام صادق علیه السلام نقل شد که آن حضرت فرمود: پدرم فرمود: ای جعفر ...در جای دیگر از کتابش نیز تصریح می‌کند که اگر نوحه مشتمل بر سخنان باطل نباشد، جایز است ودلیلش همین روایت است ولی در اینجا می‌گوید روایت موثق است:ومنها : ما رواه فی الکافی والتهذیب فی الموثق عن یونس بن یعقوب ، عن الصادق علیه السلام ، قال : قال لی أبی : یا جعفر ، أوقف لی من مالی کذا وکذا ...البحرانی،‌ الشیخ یوسف، الحدائق الناضرة، ج 18، ص1365. صاحب جواهر (متوفای 1266هـ):صاحب جواهر نیز از این روایت به «صحیح» تعبیر کرده است:وعن الصادق ( علیه السلام ) فی الصحیح أنه قال أبی : یا جعفر أوقف لی من مالی کذا وکذا لنوادب تندبنی عشر سنین بمنى أیام منى. وقد یستفاد منه استحباب ذلک إذا کان المندوب ذا صفات تستحق النشر لیقتدى بها .جواهر الکلام - الشیخ الجواهری - ج 4 ص 366نتیجه: سند روایت معتبر است و از این روایت استفاده می‌شود که عزاداری برای میت اشکالی ندارد؛ و اگر بدعت و یا جایز نبود، هرگز امام باقر علیه السلام چنین دستوری نمی‌دادند.نکات پایانی:نکته اول: هزینه تعیین شده برای عزاداری امام باقر (علیه السلام)در روایت فوق بیان شد که امام باقر علیه السلام وصیت کردند و مقداری پول برای مصارف و مخارج عزاداری ایشان مشخص کردند، اما به طور دقیق عددد آن معین نشده و تنها عبارت «کذا وکذا» آمده بود.امادر روایت دیگر آمده است که آن حضرت 800 درهم (معادل 80 دینار طلا) برای عزاداریش توصیه کرده است:[4] عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِیسَى عَنْ حَرِیزٍ أَوْ غَیْرِهِ قَالَ أَوْصَى أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام بِثَمَانِمِائَةِ دِرْهَمٍ لِمَأْتَمِهِ وَ کَانَ یَرَى ذَلِکَ مِنَ السُّنَّةِ لِأَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه وآله قَالَ اتَّخِذُوا لآِلِ جَعْفَرٍ طَعَاماً فَقَدْ شُغِلُوا.از حریز و غیر او نقل شده که امام باقر علیه السلام 800 درهم برای برپایی عزاداریشان وصیت کردند و عقیده داشتند که این کار سنت است؛ زیرا رسول خدا صلی الله علیه وآله فرمود: برای خانواده جعفر طیار (وقتی ایشان شهید شده بود) غذا آماده کنید چرا که ‌آنها مشغول عزاداری هستند.الکلینی الرازی، أبو جعفر محمد بن یعقوب بن إسحاق (متوفاى328 هـ)، الأصول من الکافی، ج3، ص217، ح4، ناشر: اسلامیه ، تهران ، الطبعة الثانیة،1362 هـ.ش.نکته دوم: اقامه عزادرای برای ائمه طاهرین مستحب است:این روایت بر استحباب عزاداری ائمه طاهرین علیهم السلام نیز دلالت دارد و پاسخی محکمی است که در برابر کسانی که بر اقامه مجالس عزاداری سید الشهدا (علیه السلام) در ایام محرم، صفر و بقیه ایام اشکال می‌گیرند و آن را بدعت می‌خوانند. علامه مجلسی اول بعد از نقل روایت می‌فرماید:و یدل على استحبابه، و الظاهر اختصاص ذلک بالأئمة صلوات الله علیهم لوجوه کثیرة (منها) أن لا ینسى المؤمنون إمامهم و یبکوا علیهم لیحصل لهم الأجر العظیم و یسهل علیهم موت الأقارب، و یذکر ظلم المتسمین بالخلافة علیهم، و یظهر کفر من یرضى بفعالهم و غیرها مما لا یحصى.. مجلسى، محمدتقى بن مقصودعلى، روضة المتقین فی شرح من لا یحضره الفقیه (ط - القدیمة)، ج 6 ؛ ص423، قم، چاپ: دوم، 1406این روایت بر مستحب بودن عزاداری و نوحه خوانی دلالت دارد و به دلائل فراوان ، این نوحه خوانی اختصاص به ائمه طاهرین علیهم السلام دارد. از جمله:1ـ مؤمنان، امام شان را فراموش نکنند و برای آنها گریه کنند تا پاداش بزرگی برایشان حاصل شود و مردن نزدیکانشان برایشان آسان شود.2ـ ظلمهای کسانی‌که خلافت را از اهل بیت (علیهم السلام) غصب کردند، یاد آوری شود.3ـ کفر کسانی که از کارهای آن ظالمان خشنودند، آشکار گردد.و دلیل های دیگر که قابل شمارش نیست.علامه محمد باقر مجلسی نیز می‌نویسد:و قال الوالد العلامة قدس سره: لعل ذلک لإبقاء المحبة فی قلوبهم و بغض من قتلهم، فإنهما من أصل الإیمان، بخلاف غیرهم کما تقدم.مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى، ملاذ الأخیار فی فهم تهذیب الأخبار، ج 10 ؛ ص336، قم، چاپ: اول، 1406 ق.پدرم علامه فرموده است: این دستور امام چه بسا برای بقاء محبت در دل محبان اهل بیت (علیهم السلام) و تنفر از قاتلان آنها است؛ زیرا حب و بغض اساس ایمان است. به خلاف حب و بغض برای غیر اهل بیت (علیهم السلام).و در جای دیگر علامه محمد باقر مجلسی (رحمة الله علیه) نیز این روایت را دلیل بر مستحب بودن اقامه عزاداری برای ائمه (علیهم السلام) می‌داند ومی‌فرماید:و یدل على رجحان الندبة علیهم و إقامة مأتم لهم، لما فیه من تشیید حبهم و بغض ظالمیهم فی القلوب، و هما العمدة فی الإیمان، و الظاهر اختصاصه بهم علیهم السلام لما ذکرنا.مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى، مرآة العقول فی شرح أخبار آل الرسول، ج 19 ؛ ص76، تهران، چاپ: دوم، 1404 ق.این روایت بر ترجیح «نوحه سرایی» بر ائمه و اقامه عزاداری برای آنان دلالت دارد؛ زیرا در اقامه این کار، محبت نسبت به ائمه (علیهم السلام)‌ و بغض ظالمانی که به آنها ظلم کردند، را در قلب ها دوچندان می‌شود و این حب و بغض اساس ایمان هستند. ظاهر این است که اقامه عزا مخصوص اهل بیت (علیهم السلام) است.مرحوم صاحب جواهر نیز بعد از نقل روایت می‌فرماید:وقد یستفاد منه استحباب ذلک إذا کان المندوب ذا صفات تستحق النشر لیقتدى بها.محمد حسن، الجواهری، جواهر الکلام ، ج 4، ص 366از این روایت استحباب نوحه خوانی استفاده می‌شود در صورتی که میت دارای صفات پسندیده‌ی باشد که مستحق نشر باشد تا دیگران به او اقتدا کند.سخن علامه امینی نیز در ذیل این روایت، تحلیل جالبی دارد:وفی تعیینه علیه السلام ظرف الندبة من الزمان والمکان لأنهما المجتمع الوحید لزرافات المسلمین من أدنى البلاد وأقاصیها من کل فج عمیق ، ولیس لهم مجتمع یضاهیه فی الکثرة ، دلالة واضحة على أن الغایة من ذلک إسماع الملأ الدینی مآثر الفقید " فقید بیت الوحی " ومزایاه ، حتى تنعطف علیه القلوب ، وتحن إلیه الأفئدة ، ویکونوا على أمم من أمره ، وبمقربة من اعتناق مذهبه ، فیحدوهم ذلک بتکرار الندبة فی کل سنة إلى الالتحاق به ، والبخوع لحقه ، والقول بإمامته ، والتحلی بمکارم أخلاقه ، والأخذ بتعالمیه المنجیة ، وعلى هذا الأساس الدینی القویم أسست المآتم والمواکب الحسینیة ، لیس إلا .الغدیر - الشیخ الأمینی - ج 2 ص 21از این که امام باقر (علیه السلام) برای عزاداری شان زمان و مکان معین کردند به این دلیل است که در آن زمان و مکان مسلمانان از دورترین و نزدیک ترین نقاط عالم از هر قوم و قبیله‌ی گرد هم می‌آیند و هیچ اجتماع بزرگ مردمی از نظر تعداد با آن برابری نمی‌کند. این مسأله دلالت روشنی دارد بر اینکه هدف از این کار، ابلاغ و رساندن آثار (سخنان، فضائل و جایگاه) آن امامی است که از بیت وحی از دنیا رفته و بر شمردن ویژگیهای اوست، تا قلب ها متوجه ایشان شوند و دلها به سوی شان متمایل شوند،‌ و همانند امت های که از آن بزرگوار تبعیت می‌کنند، این افراد نیز تبعیت کنند و مذهب آن امام را در ‌آغوش کشند.‌ پس آنها را با تکرار این عزاداری ها در هر سال دعوت کنند تا به ایشان ملحق شوند، و به حق ایشان (امامت الهی) اعتراف کنند و امامتش را بپذیرند، و به ارزش های اخلاق ایشان آراسته شوند و به تعالیم نجات بخش ایشان عمل کنند و تنها بر این اساس با ارزش دینی، عزاداری ها و دسته جات عزاداری حسینی تأسیس شده است.نتیجه این که هدف امام باقر علیه السلام از وصیت شان به اقامه عزاداری ده ساله در منی ، معرفی اهل بیت (علیهم السلام)، نشر معارف آنها، و توجه مردم عالَم به اهل بیت پیامبر (علیهم السلام) و هدایت وراهنمایی ایشان، می‌ّباشد. .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه