تفسیر وتوضیح خطبه 85 نهج البلاغه چیست؟

اين خطبه در برخي از نسخه هاي نهج البلاغه به عنوان خطبه 86 و در برخي ديگر 85 آمده است اما محتواي نسخه ها عين هم مي باشند. امير مومنان علي ـ عليه السلام ـ در اين خطبه به پنج موضوع مهم اشاره دارند و آنها عبارتند از: 1. اوصاف پروردگار جهانيان: صفاتي که توجه به آنها تأثير عميق تربيتي در انسان ها دارد و او را از گناهان باز مي دارد و به نيکي ها دعوت مي کند. در اين بخش امير مومنان علي ـ عليه السلام ـ مي فرمايند که خداوند از درون همه آگاه است و باطن همه انسان ها را آزموده و از آن باخبر است، به هر چيزي احاطه دارد و بر همه اشياء پيروز است و به هر کاري قدرت دارد بنابراين به پنج صفت الهي اشاره مي کند: آگاهي از درون؛ آزمودن انسان ها؛ احاطه بر همه چيز، پيروز بر همه اشياء؛ قدرت بر هر کاري؛ 2. موعظه مردم به تهيه زاد و توشه براي آخرت: امام مردم را موعظه مي کند به اينکه قبل از اينکه مهلت شان تمام شود براي خود کارهاي نيکي به ثبت رسانند و براي آينده خويش چيزي آماده کنند و براي خانه اي که قرار است به آن روند توشه اي بردارند. 3. اهميت دادن به قرآن کريم: قرآن کتاب هدايت است؛ بيانگر همه چيز است و جامع برنامه هاي معارفي است که انسان ها مي توانند با سرلوحه قرار دادن قرآن کريم به سعادت دنيا و آخرت برسند. 4. هشدار نسبت به غفلت گرائي: غفلت، انسان ها را از رسيدن به سعادت باز مي دارد و لذا همه بايد بدانند خداوند حجت را تمام نموده است و به جاي غفلت بايستي از فرصت نهايت استفاده را نمود و مقابل نفوذ شيطان شد با اين راهکار که به خود بيش از اندازه آزادي و بي قيدي داده نشود که هواي نفس انسان ها را از کارهاي جايز به ناشايست مي کشاند و راهکار دوم اينکه خود و ديگران را فريب ندهد و به ظاهر سازي و رياکاري دچار نشود. 5. برحذر داشتن از صفات ناپسند: در قسمت آخر مردم را از افتادن در صفات ناپسند بر حذر داشته و بهترين انسان ها را کساني معرفي مي کند که در مسير الهي قرار گيرند. امير مومنان ـ عليه السلام ـ پس از يادآوري صفات خداوندي و توجه انسان ها به قرآن و موعظه و نعمت هاي بهشتي به آفت هاي بزرگي که انسان را دچار انحطاط مي کند، اشاره نموده و صفات ناپسندي را به عنوان آفت زندگي چنين ترسيم مي نمايند: 1. رياکاري: حضرت مي فرمايند که ريا کاري هر چند کم باشد، شرک است. زيرا شخص رياکار يک عمل الهي را براي رضاي بندگان و تظاهر به نيکي آنان انجام مي دهد. در حالي که عزت حقيقي از آن خداوند است. و او هر کسي را بخواهد عزت مي دهد و هر کسي را که از مسير اصلي منحرف گردد، ذليل مي سازد. و به همين خاطر در روايات اسلامي آمده که روز قيامت شخص رياکار را چنين صدا مي زنند: اي کافر! اي فاجر! اي حيله گر! اي زيان کار! عملت نابود شد و اجرت از ميان رفت و امروز راه نجاتي براي تو نيست، پاداش خود را از کسي بطلب که براي او عمل مي کردي. رسول اکرم ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ نيز مي فرمايند: زماني بر مردم مي رسد که باطن آنها زشت و آلوده و ظاهر آنها زيباست، اين کار را به خاطر دنيا پرستي انجام مي دهند و پاداش هاي الهي را طلب نمي کنند. دين آنها رياکاري است و ترس الهي در دلشان نيست، کيفر بزرگ، آنها را فرا مي گيرد و آنها همچون دعا مي کنند ولي خداوند دعاي آنها را مستجاب نمي کند. 2. هم نشيني با هواپرستان: هم چنانچه هم نشيني با انسان هاي وارسته باعث عزت و سعادت مي گردد، هم نشيني با هواپرستان نيز در نگاه امير مومنان علي ـ عليه السلام ـ ايمان را از انسان دور مي کند و شيطان را به حضور مي کشاند. آري نشستن با هواپرست يعني در نظر مردم همسان آنها شدن که امام صادق ـ عليه السلام ـ مي فرمايد: با اهل بدعت هم صحبت نشويد و با آنها نشست و برخاست نداشته باشيد که مردم، شما را نيز از آنها مي دانند که رسول خدا ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ فرمودند: مرد بر دين دوست و نزديکانش است. رسول خدا ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ هم نشيني با افرادي را مجاز مي شمارند که سودي براي آن که سعادت را همراه داشته باشد، بياورد و لذا به اميرمومنان علي ـ عليه السلام ـ فرمود: يا علي کسي که براي انسان نه منفعت آخرت را دارد و نه سود دنيوي، نشست و برخاست با او فايده اي ندارد. و کسي که براي تو اثري ندارد، در آن کرامتي نيست و براي او فايده نخواهد داشت. بنابراين بايستي در زندگي مجالسي را انتخاب کرد که فايده پذير باشد و اين همان است که حضرت لقمان به پسرش فرمودند که پسرم مجالسي را انتخاب کن که همه چيز جلو چشمت باشد. پس اگر ديدي که اهل آن مجلس خدا را عبادت مي کنند با آنها بنشين که اگر عالم باشي علمت در آنجا بدردت خواهد خورد و اگرجاهل باشي آنها يادت مي دهند و باشد که رحمت خداوندي که بر آنها سايه انداخت شامل حال تو نيز بگردد و هنگامي که ديدي قومي خدا را ياد نمي کنند با آنها بنشين که اگر عالم باشي علمت فايده اي ندارد و اگر جاهل باشي بر جهلت اضافه مي شود و شايد خداوند عقوبتي را که بر آنها مقرر کرده بود، به تو نيز برساند. 3. دوري از دروغ: امير مومنان در اين خطبه مي فرمايد: که از دروغ دوري گزين چرا که دروغ باعث دوري انسان از ايمان مي گردد. راستگو بر کرانه نجات و رستگاري قرار دارد و دروغگو بر پرتگاه خواري و هلاکت ايستاده است. از رسول خدا ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ درباره راستگويي و دروغ نقل شده که فرمودند: از دروغ بپرهيزيد که انسان را به فسق و فجور مي کشاند و فسق آدمي را به دوزخ مي اندازد و شخصي آنقدر دروغ مي گويد تا خداوند درباره او مي نويسد: «کذاب» و لازم است که همواره راستگو باشيد. چه راست گفتن به نيکي و نيکي به بهشت راهنمايي مي کند. شخص آن قدر راست مي گويد که خداوند به او مي نويسد: «مصداقا» يعني کسي که هميشه راست مي گويد. باز فرمود: دروغ گفتن در راس نفاق قرار دارد و دليل اين سخن حضرت روشن است، چرا که محور نفاق بر دورويي در گفتار و بيان خلاف واقع است. خلاف واقع سخن گفتن، حقيقت دروغگوئي است. 4. حسادت ورزيدن: امير مومنان حسادت را به آتشي تشبيه نموده که هيزم ها را مي سوزاند و از بين مي برد و ايمان افراد حسود همانند هيزم شده و با حسادت از بين مي رود و اي کاش که حسادت فقط ايمان را از بين مي برد بلکه از امير مومنان علي ـ عليه السلام ـ نقل شده است که فرمود: حسادت صحت و سلامتي جسمي حسود را نيز از بين مي برد و باز فرمود: سلامتي در نداشتن حسادت است و حسد همچون زنجير در گردن صاحبش است. 5. دشمني: امير مومنان علي ـ عليه السلام ـ صفت ناپسند پنجمي را کينه ورزي و دشمني مي داند که باعث جدايي بين انسان ها مي شود. در حالي که رسول خدا ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ دوستي را سفارش نموده و فرموده اند: انسان به وسيله برادر ديني اش بزرگواري مي يابد. در رفاقت با کسي که براي تو صلاح نمي داند آنچه را که براي خود مي پسندد، چيزي نيست. به همين دليل کينه و دشمني ميان برادران ايماني در شريعت نهي شده است زيرا موجب قطع رحم و عدم همکاري و همياري مي شود و دشمنان براي بر هم زدن وحدت اسلامي تمام تلاش شان را بر کينه توزي و ايجاد دشمني ها صرف مي کنند تا با تفرقه مسلمين بتوانند اهداف خودشان را عملي سازند. 6. آرزوهاي طولاني: آخرين صفت ناپسند که امير مومنان علي ـ عليه السلام ـ از آن ياد برده و هشدار مي دهد آرزوهاي طولاني داشتن است که اين گونه آرزوها انسان را غرق خيالات مي کند که بر محور امور مادي دور مي زند و يکي از خطرناک ترين موانع راه سعادت انسان است. براي همين حضرت خطرات را اين گونه شمرده اند که آرزوي طولاني، عقل را به غفلت و انديشه نکردن وا مي دارد؛ ياد خدا را به فراموشي مي سپارد، فريبنده است؛ صاحبش فريب خورده است. با انديشيدن در اين فرمايشات مي توان نتيجه گرفت که اين صفات شش گانه و در کنار هم آمدن شان دليل بر اهميت مطلب است و زيان هايي است که در اين رفتارهاي ناپسند دارد و آفت هايي است که بر ايمان افراد جامعه وارد مي کند و بايد با يادآوري اين صفات و دوري از آنها به سوي قرآن حرکت نموده و موعظه ها را توشه راه نمود و به سعادت آخرت و آرامش دنيا رسيد. .

مرجع:

ایجاد شده در 1400/10/19

لینک کوتاه