دیدگاه اهل سنت درباره «تزاحم» در علم اصول فقه چیست؟

تزاحم از ماده «زحمت» است، و در اصطلاح هرگاه دو حکم براى یکدیگر مزاحمتى ایجاد کنند، به‌گونه‏اى که نتوان به هر دو عمل کرد، به آن «تزاحم» گویند و آن دو حکم را «متزاحمین» نامند. مثال: هرگاه دو نفر غرق شده باشند، و مکلف قدرت نجات هر دو را نداشته باشد، بلکه تنها نجات یک نفر مقدور اوست، در آن صورت دو واجب متزاحم خواهند بود.[1]تزاحم که در اصول فقه از آن بحث می‌شود و دارای شقوق متعدد است[2] از خصائص اصول فقه شیعه است که از دل آن مباحث بسیار مهمی همانند «ترتّب»[3] بیرون کشیده شده است که در جای خود توضیح داده خواهد شد.بعد از بررسی کتاب‌های متعددی از اهل سنت به مورد مستقلی درباره این عنوان بر نخوردیم مگر این‌که در میان آنان، تزاحم به همان معنای لغوی آن به کار برده شده است ولی هرگز به وسعتی که در شیعه استفاده شده و مراتب مختلف آن بیان شده است نمی‌باشد. برای نمونه، در برخی از کتاب‌های اصولی آنان که مقداری مفصل‌تر بحث شده است، صحبت از سه نوع تزاحم آمده است و همان طور که می‌آید، معلوم می‌شود این تزاحم‌ها به معنای یک بحث اصولی نیست. تزاحم‌های نامیده شده از این قرار است:1. تزاحم حسنه با حسنه: مانند اجتماع واجب و مستحب مانند وجوب پرداخت دَین که واجب است و نفقه مستحب، که در این امور، پرداخت دَین مقدم می‌شود.2. تزاحم سیئه با سیئه: مانند دو گناه که یکی سبک‌تر از دیگری باشد؛ مانند نمازگزاری که لباسی برای پوشاندن خودش ندارد و از طرفی نشسته خواندن نماز هم برای انسان سالم جایز نیست ولی او به این جهت که عورتش دیده نشود می‌تواند نماز را نشسته بخواند.3. تزاحم حسنه با سیئه: جایی که بین یک کار نیک و پسندیده با کاری ناپسند تزاحم ایجاد شود. البته مثال‌هایی برای این وجه در کتب اهل سنت بیان شده است که مورد قبول نمی‌باشد.[4]بیش از این، در مباحث اصول فقه اهل سنت مطلبی دیده نشد. .

اسلام کوئست

مرجع:

ایجاد شده در 1400/12/23

لینک کوتاه