در مورد نماز جمعه توضیح بدید؟ الان که اخبار روز دنیا را با کیفیت بهتر از رسانه ها می شنویم، چه نیازی به نماز جمعه است؟ تأثیرش چیست؟

درپاسخ به این سوال توجه به نکات ذیل حایز اهمیت است::الف) فلسفه نماز عبادى سیاسى جمعه نماز جمعه، قبل از هر چیز، یک عبادت بزرگ دسته جمعى است، و اثر عمومى عبادات را که تلطیف روح و جان، و شستن دل از آلودگى هاى گناه و زدودن زنگار معصیت از قلب مى باشد، در بردارد، به خصوص این که، مقدمتاً دو خطبه دارد که مشتمل بر انواع مواعظ، اندرزها و امر به تقوا و پرهیزگارى است.و اما، از نظر اجتماعى و سیاسى، یک کنگره عظیم هفتگى است که، بعد از کنگره سالانه حج، بزرگ ترین کنگره اسلامى مى باشد، و به همین دلیل، در روایتى که قبلاً از پیغمبر اکرم(صلى الله علیه وآله) نقل کردیم، آمده بود: جمعه، حج کسانى است که قادر به شرکت در مراسم حج نیستند. در حقیقت اسلام، به سه اجتماع بزرگ اهمیت مى دهد: اجتماعات روزانه که در نماز جماعت حاصل مى شود. اجتماع هفتگى که در مراسم نماز جمعه است. و اجتماع سالانه که در کنار خانه خدا انجام مى گیرد، نقش نماز جمعه، در این میان بسیار مهم است، به خصوص این که یکى از برنامه هاى خطیب، در خطبه نماز جمعه، ذکر مسائل مهم سیاسى، اجتماعى و اقتصادى است، و به این ترتیب، این اجتماع عظیم و پرشکوه، مى تواند منشأ برکات زیر شود: الف: آگاهى بخشیدن به مردم در زمینه معارف اسلامى و رویدادهاى مهم اجتماعى و سیاسى.ب: ایجاد همبستگى و انسجام هر چه بیشتر در میان صفوف مسلمین، به گونه اى که دشمنان را به وحشت افکند و پشت آنها را بلرزاند. ج: تجدید روح دینى و نشاط معنوى براى توده مردم مسلمان. د: جلب همکارى براى حل مشکلات عمومى. به همین دلیل، همیشه دشمنان اسلام، از یک نماز جمعه جامع الشرائط که دستورهاى اسلامى دقیقاً در آن رعایت شود، بیم داشته اند. و نیز، به همین دلیل، نماز جمعه، همیشه به عنوان یک اهرم نیرومند سیاسى در دست حکومت ها بوده است، منتها حکومت هاى عدل، همچون حکومت پیغمبر اکرم(صلى الله علیه وآله) از آن بهترین بهره بردارى ها را به نفع اسلام، و حکومت هاى جور، همانند «بنى امیه» از آن سوء استفاده براى تحکیم پایه هاى قدرت خود مى کردند. در طول تاریخ، مواردى را مشاهده مى کنیم که، هر کس مى خواست، بر ضد حکومتى قیام کند، نخست از شرکت در نماز جمعه او خوددارى مى کرد، چنان که در داستان «عاشورا» مى خوانیم: گروهى از شیعیان در خانه «سلیمان بن صرد خزاعى» جمع شدند، و نامه اى خدمت امام حسین(علیه السلام) از «کوفه» فرستادند، در نامه آمده بود: «نعمان بن بشیر» والى «بنى امیه» بر «کوفه»، منزوى شده، ما در نماز جمعه او شرکت نمى کنیم، و چنانچه بدانیم شما به سوى ما حرکت کرده اید، او را از «کوفه» بیرون خواهیم کرد. در «صحیفه سجادیه» از امام سجاد على بن الحسین(علیهما السلام) مى خوانیم: اللّهُمَّ إِنَّ هذَا الْمَقامَ لِخُلَفائِکَ وَ أَصْفِیائِکَ وَ مَواضِعَ أُمَنائِکَ فِی الدَّرَجَةِ الرَّفِیعَةِ الَّتِی اخْتَصَصْتَهُمْ بِها قَدِ ابْتَزُّوها: «خداوندا! این (اشاره به نماز جمعه و عید قربان) مقامى است که مخصوص خلفاء، برگزیدگان و امناء بلندپایه تو است که ویژه آنها نمودى، و (خلفاى جور بنى امیه) آن را به زور از اولیاى حق گرفته و غصب کرده اند». گاه، مى شود، دشمنان اسلام یک هفته تمام، شبانه روز تبلیغات مسموم مى کنند، ولى با یک خطبه نماز جمعه و مراسم پرشکوه و حیات بخش آن، همه خنثى مى شود، روح تازه اى در کالبدها دمیده، و خون تازه اى در عروق به حرکت در مى آید. توجه به این نکته که، طبق فقه شیعه، در محدوده یک فرسخ در یک فرسخ، بیش از یک نماز جمعه جائز نیست و حتى کسانى که در دو فرسخى (تقریباً 11 کیلومترى) از محل انعقاد جمعه قرار دارند در آن نماز شرکت مى کنند، روشن مى سازد که، عملاً در هر شهر کوچک یا بزرگ و حومه آن، یک نماز جمعه بیشتر منعقد نخواهد شد، بنابراین، اجتماعى چنین، عظیم ترین اجتماع آن منطقه را تشکیل مى دهد. اما، با نهایت تأسف، این مراسم عبادى سیاسى که مى تواند مبدأ حرکت عظیمى در جوامع اسلامى گردد، به خاطر نفوذ حکومت هاى فاسد در آن، در بعضى کشورهاى اسلامى، چنان بى روح و بى رمق شده است که، عملاً هیچ اثر مثبتى از آن گرفته نمى شود و شکل یک برنامه تشریفاتى به خود گرفته، و به راستى، این از سرمایه هاى عظیمى است که براى از دست رفتن آن، باید گریه کرد.مهم ترین نماز جمعه سال، نماز جمعه اى است که قبل از رفتن به «عرفات» در «مکّه» انجام مى گیرد، تمام حجاج خانه خدا از سراسر جهان در آن شرکت دارند، که نماینده واقعى تمام قشرهاى مسلمین در کره زمین هستند، سزاوار است براى تهیه خطبه چنین نماز حساسى، عده زیادى از دانشمندان، هفته ها و ماه ها مطالعه کنند و محصول آن را در آن روز حساس و خطبه تاریخى بر مسلمانان عرضه نمایند و مسلّماً مى توانند به برکت آن، آگاهى زیادى به جامعه اسلامى داده و مشکلات مهمى را حل کنند. اما، با نهایت تأسف، در این ایام، دیده مى شود، مسائل بسیار پیش پا افتاده و مطالبى که تقریباً همه از آن آگاهى دارند مطرح مى شود، و از مسائل اصولى ابداً خبرى نیست؟ آیا براى از دست رفتن چنین فرصت هاى بزرگ و سرمایه هاى عظیم نباید گریست؟! و براى دگرگون ساختن آن، نباید به پا خاست؟! بنابراین، نماز جمعه صرف اطلاع رسانی وآگاهی ازاوضاع واحوال اجتماع نیست که ازطریق رسانه های جمعی تامین شود بلکه عبادت وخودسازی فردی واجتماعی ازاهداف اساسی نماز جمعه است که متوقف برشرکت درنماز جمعه وبر پایی آن است ازهمین رو، در حدیث جامع و پر معنایی از امام علی بن موسی الرضا(ع) می خوانیم که فرمود: «خطبة نماز جمعه برای این قرار داده شده که نماز جمعه یک برنامة عمومی است، خداوند می خواهد به امیر مسلمانان امکان دهد، تا مردم را موعظه کند و به اطاعت ترغیب نماید و از معصیت الهی بر حذر دارد». سپس افزود: «وَ تَوْقیفِهُمْ عَلی ما اَرادَ مِنْ مَصْلَحَةِ دینِهِمْ وَ دُنْیاهُمْ وَ یُخْبِرُهُمْ بِما وَرَدَ عَلَیْهِمْ مِنَ الافاقِ مِنَ الاَهْوالِ الَّتی لَهُمْ فیها المَضَرةُّ وَ الْمَنْفَعَةُ؛ (وسائل الشیعه 5/39) و آنها را از اخبار و حوادث مهمّی که از نقاط مختلف به او می رسد و در سود و زیان و سرنوشت آنها مؤثر است، مطلع سازد». سپس فرمود: «اینکه برای نماز جمعه دو خطبه قرار داده شده به خاطر این است که در یکی حمد و ثنا و تمجید و تقدیس الهی (و مسائل معنوی و اخلاقی) مطرح کنند، و در دیگری نیازها و هشدارها و دعاها را قرار دهند و اوامر و نواهی و دستورهایی که مربوط به صلاح و فساد جامعة اسلامی است به اطلاع آنها برسانند». پیام قرآن ج 10، حضرت آیت الله مکارم شیرازی و سایر همکاران به نقل از سایت تبیانب)اهمیت نماز جمعه در اسلام بهترین دلیل بر اهمیت این فریضه بزرگ اسلامى، قبل از هر چیز، آیات سوره جمعه است، که به همه مسلمانان و اهل ایمان دستور مى دهد: به محض شنیدن اذان جمعه، به سوى آن بشتابند، و هرگونه کسب و کار و برنامه مزاحم را ترک گویند، تا آنجا که اگر در سالى که مردم گرفتار کمبود مواد غذائى هستند، کاروانى بیاید و نیازهاى آنها را با خود داشته باشد، به سراغ آن نروند، و برنامه نماز جمعه را ادامه دهند. در احادیث اسلامى نیز، تأکیدهاى فراوانى در این زمینه وارد شده است، از جمله: در خطبه اى که موافق و مخالف، آن را از پیامبر گرامى اسلام(صلى الله علیه وآله) نقل کرده اند آمده: إِنَّ اللّهَ تَبارَکَ وَ تَعالى فَرَضَ عَلَیْکُمُ الْجُمُعَةَ فَمَنْ تَرَکَها فِی حَیاتِی أَوْ بَعْدَ مَوْتِی اسْتِخْفافاً بِها أَوْ جُحُوداً لَها فَلا جَمَعَ اللّهُ شَمْلَهُ، وَ لا بارَکَ لَهُ فِی أَمْرِهِ، أَلا وَ لا صَلاةَ لَهُ، أَلا وَ لا زَکاةَ لَهُ، أَلا وَ لا حَجَّ لَهُ، أَلا وَ لا صَوْمَ لَهُ، أَلا وَ لا بِرَّ لَهُ حَتَّى یَتُوبَ: «خداوند نماز جمعه را بر شما واجب کرده، هر کس آن را در حیات من یا بعد از وفات من، از روى استخفاف یا انکار ترک کند، خداوند او را پریشان کند، و به کار او برکت ندهد، بدانید، نماز او قبول نمى شود، بدانید، زکات او قبول نمى شود، بدانید، حج او قبول نمى شود، بدانید، اعمال نیک او قبول نخواهد شد، تا از این کار توبه کند»!در حدیث دیگرى از امام باقر(علیه السلام) مى خوانیم: صَلاةُ الْجُمُعَةِ فَرِیضَةٌ، وَ الاِْجْتِماعُ إِلَیْها فَرِیضَةٌ مَعَ الاِْمامِ، فَإِنْ تَرَکَ رَجُلٌ مِنْ غَیْرِ عِلَّة ثَلاثَ جُمَع فَقَدْ تَرَکَ ثَلاثَ فَرائِضَ، وَ لایَدَعُ ثَلاثُ فَرائِضَ مِنْ غَیْرِ عِلَّة إِلاّ مُنافِقٌ: «نماز جمعه فریضه است و اجتماع براى آن با امام (معصوم) فریضه است، هر گاه مردى بدون عذر، سه جمعه را ترک گوید، فریضه را ترک گفته و کسى سه فریضه را بدون علت ترک نمى گوید، مگر منافق».و در حدیث دیگرى از رسول خدا(صلى الله علیه وآله) مى خوانیم: مَنْ أَتَى الْجُمُعَةَ إِیماناً وَ احْتِساباًاسْتَأْنَفَ الْعَمَلَ: «کسى که از روى ایمان و براى خدا در نماز جمعه شرکت کند، گناهان او بخشوده خواهد شد، و برنامه عملش را از نو آغاز مى کند».روایات در این زمینه بسیار است، که ذکر همه آنها به طول مى انجامد، در اینجا با اشاره به یک حدیث دیگر، این بحث را پایان مى دهیم. کسى خدمت رسول خدا(صلى الله علیه وآله) آمد، عرض کرد: یا رسول اللّه! من بارها آماده حج شده ام اما توفیق نصیبم نشده، فرمود: عَلَیْکَ بِالْجُمُعَةِ فَإِنَّها حَجُّ الْمَساکِینَ: «بر تو باد به نماز جمعه که حج مستمندان است» (اشاره به این که بسیارى از برکات کنگره عظیم اسلامى حج، در اجتماع نماز جمعه وجود دارد).البته، باید توجه داشت: مذمت هاى شدیدى که در مورد ترک نماز جمعه آمده است و تارکان جمعه در ردیف منافقان شمرده شده اند، در صورتى است که نماز جمعه واجب عینى باشد، یعنى در زمان حضور امام معصوم و مبسوط الید، و اما در زمان غیبت، بنا بر این که واجب مخیر باشد (تخییر میان نماز جمعه و نماز ظهر) و از روى استخفاف و انکار انجام نگیرد، مشمول این مذمت ها نخواهد شد، هر چند عظمت نماز جمعه و اهمیت فوق العاده آن در این حال نیز، محفوظ است . به نقل ازسایت آیت الله مکارم شیرازی. .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه