ملا صدرا که بود؟ کي و کجا متولد شد؟ چرا به او صدر المتألهين گويند؟ متأله يعني چه؟ چرا فلسفه او اينقدر مورد توجه است و آيا با آنچه ما امروزه بعنوان فلسفه اسلامي در کتب مي بينيم و مي خوانيم، مغايرتي دارد؟ مهمترين آثار علمي و فلسفي اش کدامند؟

محمّد مشهور به صدر الدین، صدر المتالهین، صدرا و ملاصدرا فرزند ميرزا ابراهيم بن يحيي قوامي شيرازي به سال 979 يا 980 ق در شیراز متولد شد. صدر الدين و صدر المتألّهين، صدرا و ملاّصدرا وقتي که محمد به سنّ تحصيل قدم گذاشت، ميرزا ابراهيم با انتخاب معلّمان و اساتيد خوب و مجرّب، در تربيت يگانه فرزندش کوشيد، تا آنکه در شانزده سالگي، وي را به منظور تجارت به بصره فرستاد و محمّد درمدّت سه ماهي که آنجا بود، به زيارت عتبات عاليات نيز مشرف شد. وي با شنيدن خبر مرگ پدر به شيراز برگشت و مدّتي مشغول رسيدگي به امور داراييهاي پدر شد. اما در همه اين مدّت، دل در گرو تحصيل داشت تا سرانجام با سپردن مغازه و املاک پدر به دايي خود که مردي درستکار بود، براي ادامه تحصيل، راهي اصفهان شد. ملاصدرا در اصفهان به حلقه درس شيخ بهاء الدين عاملي (953 ـ 1031ق) وارد شد و خمیر مایهشخصيت علمي و اخلاقي وي توسّط اين دانشمند بزرگ، شکل گرفت و تکميل اين بناي معنوي را استاد ديگرش سيّد محمد باقر ميرداماد (متوفي 1040ق) عهده دار گشت. ايشان علوم حديث، درايه، رجال، فقه و اصول را از شيخ بهايي و فلسفه و کلام و عرفان و ديگر علوم ذوقي را از ميرداماد آموخت. گفته شده است که ايشان در زماني که مشغول به تحصيل در اصفهان بودند، از محضر «مير ابوالقاسم ميرفندرسکي» عارف و زاهد و رياضيدان آن عصر نيز استفاده نموده اند. هجرت به کهک صدرا پس از تکميل تحصيلات، در اثر کشش دروني و نيز مخالفت هاي بعضي علماي ظاهربين، اصفهان را ترک گفته و براي طيّ مرحله رياضت و انقطاع و کشف و شهود به قريه «کهک» در نزديکي قم، پناه برد و هفت سال و بنا به قول بعضي، يازده سال در آن حوالي، دور از جار و جنجال، سرکرد و به مرتبه کشف و شهود حقايق رسيد و به مقام علم حضوري نايل آمد. پس از آن وي به شيراز بازگشت و تا پايان عمر در اين شهر به تدريس و تأليف پرداخت و نوشته اند که در اين ايّام، هفت بار با پاي پياده به خانه خدا سفر کرد و در بازگشت از هفتمين سفر در سال 1050ق در بصره درگذشت. چرا به او صدر المتألهين گويند؟ (متألّه يعني چه؟) متألّه يعني کسي که به علم الهيّات اشتغال دارد، عابد، زاهد و خدا شناس. حکيم متألّه، يک مومن واقعي است. او کسي است به حقيقت عناصر اصلي حکمت متعاليه تحقق بخشيده است. عناصر اصلي حکمت متعاليه را برهان، عرفان و قرآن تشکيل مي دهند. زماني حکمت متعاليه به اوج خود مي رسد که بتواند بين غيب و شهود، جمع ببندد. حکيم متألّه کسي است که اموري چون عمل به مسئوليت را در حدّ کمال داشته باشد. حکيم متألّه فردي است که حقايق قرآن ، برهان و عرفان در او ملکه و ذاتي است و هميشه به دنبال دريافت و درک واقعي حقايق قرآني و اصول برهاني و معاني والاي عرفاني است. اين فرد، شايسته دريافت حکمت است. او انساني الهي و خداگونه است که هميشه به دنبال حقيقت است و لحظه اي از جستجو و تفحّص حقيقت باز نمي ايستد. بنابراين به صدر الدين شيرازي به دليل جايگاه والا و ممتازي که در فلسفه الهي و اسلامي دارد، صدر المتألهين گفته مي شود. او در واقع سلسله جنبان و صدر نشين حکماي متألّه محسوب مي شود. چرا فلسفه او اينقدر مورد توجه است و آيا با آنچه ما امروزه به عنوان فلسفه اسلامي در کتب مي بينيم و مي خوانيم مغايرتي دارد؟ به اين دليل فلسفه او مورد توجه است که وي حکمت الهي را وارد مرحله جديد کرد و تمام فلاسفه پيشين را تحت الشعاع قرار داده، اصول و مباني اوّليه اين فن را تغيير داد و آن را بر اصولي خلل ناپذير استوار کرد... فلسفه صدرا يک نوع جهش است که پس از يک سلسله حرکت هاي مداوم و تدريجي در معارف عقلي اسلامي رخ داده است. وي در همان ايام جواني از سوي استاد خود ميرداماد به صدر الدين و صدرا ملقّب شد و استادش در مورد او چنين سروده است؛ صدرا جاهت گرفته باج از گردون اقرار به بندگيت کرد افلاطون بر مسند تحقيق نيامد چون تو يکسر زگريبان طبيعت بيرون آيت الله سيّد ابو الحسن قزويني نيز با ترجيح دادن او در برخي مقولات فلسفي بر بو علي سينا مي نويسد: «بزرگترين فضيلت او تطبيق قواعد حکمت الهي با قواعد عرفان و طريقه عرفاست». او توانست با استفاده از نبوغ ذاتي و تلاش هاي گسترده اش بين حکمت مشّايي ارسطويي و سينايي و حکمت اشراقي سهروردي و عرفان نظري محي الديني و معاني و مفاهيم کلامي (اسلامي) آشتي و الفت ايجاد کند و اين چهار عنصر را پس از يک سلسله فعل و انفعالات به هم ربط داده و به آنها شکل و هيئت نويني بخشد که با ماهيّت قبلي هر يک از عناصر متغاير است. بنابراين به جهت اهميتي که فلسفه اين مرد بزرگ دارد و نيز به دليل غناي ذاتي و اتقان و استحکام آن مورد توجّه اهل نظر است. امروزه هيچ فيلسوف و حکيم الهي و اسلامي بي نياز از انديشه هاي فلسفي ملاّصدرا نيست. بلکه بخشي بزرگي از فلسفه اسلامي که امروزه مطرح است، حاصل تلاش هاي ملاّصدرا مي باشد. البته فلسفه اسلامي نيز مانند ساير علوم، سير تکاملي خود را دارد و فيلسوفان بعد از ملاصدرا نيز سعي کرده اند ضمن روشن نگهداشتن چراغ فلسفه صدرايي بر غناي آن بيفزايند. مهم ترين آثار علمي و فلسفي اش کدامند؟ ايشان کتب و رسائل متعددي دارند از جمله: 1. اتحاد عاقل و معقول. 2. اتصاف الماهية بالوجود. 3. اسرار الآيات و انوار البيّنات. 4. اکسير العارفين في معرفة طريق الحق و اليقين. 5. الامامة. 6. بدء وجود الانسان. 7. التصوّر و التصديق. 8. تفسير آيه الکرسي. 9. تفسير آية النور. 10. تفسير آيه «و تري الجبال تحسبها جامدة». 11. مفاتيح الغيب. 12. الواردات القلبيّة. 13. المشاعر. 14. المسائل القدسيّة. 15. المبدأ و المعاد. 16. کسر اصنام الجاهلية. 17. القواعد الملکوتيّة. 18. القضاء و القدر. 19. الشواهد الربوبية في المناهج السلوکيّة. 20. شرح هداية الاثريّة. 21. شرح حکمة الاشراق. 22. شرح اصول الکافي. 23. سريان الوجود. 24. الجبر و التفويض. 25. حدوث العالم. 26. الحشر. 27. الاسفار الاربعة. اين کتاب، مهمترين اثر ملاصدرا مي باشد و به تعبير علامه حسن زاده آملي، «امّ الکتاب آن جناب است و ديگر کتب و رسائلش از شعب آن هستند». .

مرجع:

ایجاد شده در 1400/10/19

لینک کوتاه