آيا اين درست است که شيخ شهاب الدين سهروردي عارف دربار خلافت عباسي بوده است؟ کدام خليفه؟ و اينکه او طوري با فلسفه ابن سينا مخالف بوده که کتاب (الشفا)ي او را شقا ناميده و کتاب (رشف النصايح الايمانيه و کشف الفضايح اليونانيه) را در ردّ هر فلسفه خوان و فلسفه داني نوشته است؟

شيخ شهاب الدين يحيي بن حبش ملقب به «شيخ اشراق» در سال 548 و به قولي 549ق در سهرورد از توابع زنجان متولد شد. تحصيلات خويش را در مراغه و اصفهان به پايان رساند به حدي که در اکثر زمينه هاي علمي آن دوره به استادي رسيد. وی گذشته از علوم رسمي در تصوف و عرفان نيز پايگاهي بلند داشت. حکمت و اصول را در مراغه نزد مجد الدين جيلي آموخت و استاد برجسته وي در اصفهان ظهير الدين قاري يا فارسي بوده است. شيخ شهاب الدين سهروردي در سن 30 سالگي به شام و حلب رفت. ملک ظاهر حاکم حلب و فرزند صلاح الدين ايوبي، شيفته وي شد وبرای اثبات مقام علمی وی مجالس مناظره ترتيب مي داد. در يکي از اين مناظرات شيخ اشراق همه فيلسوفان و دانشمندان مجلس را مجاب کرد و حسد و کينه آنها را شعله ور ساخت. بنابراين به سعايتش زبان گشودند و سرانجام وي را به فساد عقيده متهم کردند. صلاح الدين ايوبي قتل او را از فرزندش ملک ظاهر خواست. بدين ترتيب شيخ شهاب الدين سهروردي در سن 38 سالگي به اتهام بدديني و فساد، با فتواي فقيهان و به دستور صلاح الدين ايوبي در سال 587ق کشته شد. همنامي اين فيلسوف بزرگ اسلامي با «عمر بن محمد بن عبدالله بن عمويه ابوحفص شهاب الدين سهروردي» فقيه شافعي و از بزرگان صوفيه که او نيز به شهاب الدين سهروردي معروف است سبب شده که برخي اين دو عالم را با يکديگر اشتباه بگيرند. در اينجا بد نيست به معرفي اجمالي عمر بن محمد بن عبدالله نيز بپردازيم «عمر بن محمد بن عبدالله ابوحفص شهاب الدين السهروردي» فقيه شافعي، مفسر، واعظ و از بزرگان صوفيه است که در سهرورد متولد شده است. سال وفات وي 632 (45 سال پس از وفات شيخ اشراق) مي باشد. ابن کثير مي نويسد: عمر بن محمد سهروردي صاحب عوارف المعارف شيخ صوفيه در سال 632 در بغداد وفات يافت. با توجه به زندگي نامه شيخ اشراق و سال وفات وي (587) و هم چنين سال وفات عمر بن محمد (شهاب الدين سهروردي) (632ق) بايد اذعان داشت که شيخ شهاب الدين سهروردي (شيخ اشراق) هيچ ارتباطي با عمر بن محمد که او نيز به «شهاب الدين سهروردي» مشهور است، ندارد. محمد علي ابوريان در اين رابطه و در خصوص لقب «شيخ اشراق مي نويسد: «لقب اشراقي براي شيخ شهاب الدين تنها اشاره به اينکه وي مونس اين مذهب فلسفي (مکتب اشراقي) مي باشد، نيست؛ بلکه با اين لقب از ديگر بزرگان سهرورد که به سهروردي مشهورند نيز تمييز داده مي شود. من جمله عبدالقادر سهروردي فقيه متوفي در بغداد هست 563ق و ابو حفص عمر بن محمد بن عبدالله فقيه صوفي شافعي مذهب صاحب کتاب «عوارف المعارف» که سال 633ق وفات يافته است». نکته ديگري که بايد به منظور پاسخ به سئوال مطرح شده در خصوص شيخ شهاب الدين سهرودي اشاره شود اين است که «شيخ اشراق شيخ شهاب الدين سهروردي خود يکي از بزرگترين فلاسفه اسلامي محسوب مي شود که صاحب يک مکتب فلسفي خاصي است مکتبي که به مکتب «اشراق» شهرت يافته است. سيد حسين نصر مي نويسد: «هر چند دوره زندگي سهروردي کوتاه بود (38 سال) اما او موفق شد دومين چشم انداز فلسفي اسلام را طرح ريزي کند و مکتب اشراق را که ابتدا رقيب مکتب قديمي تر «مشاء» بود و سپس حتي توانست بر آن سايه بيفکند را، بنيان نهد». سهروردي راه استدلال را با کشف و شهود ترکيب کرده و اين دو را مکمل ضروري يکديگر دانسته است. استدلال بدون کشف و شهود و اشراق به نظر سهروردي کودکانه است و هرگز نمي تواند به منبع متعالي حقيقت و تعقل برسد. مهمترين اثر فلسفي شيخ اشراق «حکمة الاشراق» است بنابراين شخصيتي که خود در خصوص فلسفه آثار متعددي دارد (که به آنها اشاره مي شود) نمي تواند در رد فلسفه کتاب بنويسد. نکته ديگري که تذکر آن لازم است اين است که سهروردي هر چند در آثارش از فلسفه مشائي (فلسفه ابن سينا) انتقاد کرده اما اينکه کتاب شفاي بوعلي را شقا بنامد بسيار دور از ذهن به نظر مي رسد. طبيعي است که بين دو فيلسوف با دو مکتب مختلف اختلاف نظرهاي فراواني وجود دارد. اما اين دليل بر اين نيست که سهروردي کتاب شفاي بوعلي و به طور کلي مکتب بوعلي را صددرصد باطل بداند. در اين خصوص غلامحسين ابراهيمي ديناني مي نويسد: «کساني که با آثار متعدد سهروردي آشنايي دارند، به خوبي مي دانند که وي برخي از آنها را به سبک حکمت مشائيان نوشته و قرائت آن را مقدمه ورود در حکمت اشراقيان دانسته است». و نکته پاياني اينکه به نظر مي رسد کتاب «رشف النصايح و کشف الفضائح» از آثار اين فيلسوف بزرگ نباشد چرا که در آثار سهروري کتابي به اين اسم مشاهده نمي شود. محمد علي ابوريان در مقدمه کتاب اللمحات في الحقايق نام 24 مورد از تأليفات سهروردي را ذکر کرده است اما کتابی به اين نام را در آثار سهروردي ذکر نکرده است. علاوه بر اين 24 کتاب شهرزوري هم به 7 اثر ديگر از سهروردي اشاره دارد اما در اين 7 اثر هم نامي از کتاب مذکور مشاهده نمي شود. به نظر مي رسد با توجه به تشابه اسمي بين شيخ شهاب الدين سهروردي (شيخ اشراق) و عمر بن محمد بن عبدالله سهروردي که او نيز به شهاب الدين سهروردي مشهور است اين اشتباه براي عده اي پيش آمده و تصور کرده اند عمر بن محمد همان شيخ شهاب الدين سهروردي (شيخ اشراق) است. بنابراين بايد گفت شيخ شهاب الدين سهروردي عارف دربار خلافت عباسي نبوده است، با فلسفه مخالف نبوده است و کتاب رشف النصايح از آثار او نيست. .

مرجع:

ایجاد شده در 1400/10/19

لینک کوتاه