تقلید، پذیرفتن بدون دلیل است و عقل انسان چیزى را بدون دلیل نمى پذیرد؛ بنابراین، احکام شرعى خود را با توجه به عقل و منطق انجام مى دهیم؟

عقل انسان هرگز چیزى را بدون دلیل نمى پذیرد؛ امّا تقلیدى که در باب احکام دینى از آن بحث مى شود، پذیرش بدون دلیل نیست. براى مثال مجتهد به مسئله وجوب خمس فتوا مى دهد و دلیل او آیه 41 سوره «انفال» و روایاتى است که در این زمینه وجود دارد. مقلد نیز هرگز این فتوا را بدون دلیل نمى پذیرد؛ زیرا مى داند خداوندِ حکیم، تکالیفى را براى انسان معین کرده است؛ یعنى، بعضى کارها را بر او واجب یا حرام کرده است، و احتمال مى دهد که یکى از آنها وجوب خمس باشد. همین مقدار از علم او به احکام، او را مسئول مى کند؛ از این رو باید آن احکام را بشناسد و ببیند آیا خمس واجب است یا نه و در صورت مثبت بودن، چه شرایطى دارد. شناخت این احکام از قرآن، سنّت، عقل و اجماع، نیازمند مقدمات فراوان و آشنایى با علوم بسیارى است. پس او که در این علوم متخصص نیست، باید از راه دیگرى این احکام را بشناسد و آن، رجوع به کارشناسان این علوم است. بر این اساس با دلیل، به فتواى مجتهد عمل مى کند؛ چنان که اگر بیمارى به پزشک مراجعه و بر اساس دستور و نظر او عمل کند، هیچ فرد خردمندى وى را سرزنش نمى کند؛ بلکه کار وى را عین خردورزى مى داند. دکتر شریعتى مى گوید: «تقلید نه تنها با تعقّل ناسازگار نیست؛ بلکه اساساً کار عقل این است که: هر که نمى داند از آنکه مى داند تقلید کند و لازمه عقل این است که در اینجا خود را نفى کند، و عقل آگاه را جانشین خود کند. بیمار خردمند کسى است که در برابر طبیب متخصص، خردمندى نکند؛ چون خردمندى کردن در اینجا بى خردى است و اقتضاى تعقّل تعبّد است و تقلید ... هر جامعه اى که پیشرفته تر و متمدن تر است اصل تقلید و تخصص در آن استوارتر و مشخص تر است».1 توضیح بیشتر مسئله در گرو توجه به دو نکته است: 1. اینکه گفته مى شود عقل و خرد، بدون دلیل چیزى را نمى پذیرد، کاملاً درست است؛ اما باید تحلیل دقیقى از دلیل و خردپذیرى داشت. دلیل مورد قبول عقل در یک تقسیم بندى، مى تواند دوگونه باشد: 1ـ1. دلیل مستقیم؛ منظور از دلیل بى واسطه یا مستقیم، در اینجا آن است که عقل با بررسى و کاوش هاى خود ـ بدون تکیه به نظر و رأى دیگرى ـ حقیقتى را در مى یابد. مثل آنکه پزشک با معاینه دقیق بیمار، نوع بیمارى و راه درمان آن را تشخیص مى دهد. 1ـ2. دلیل غیر مستقیم؛ منظور از دلیل غیرمستقیم، استناد به قول منبع موثق و قابل اعتماد از نظر عقل و عقلا است. همه انسان ها در امورى که خود صاحب نظر نیستند، به نظر متخصصان مراجعه و پذیرش آن یا اعتماد بر آن را حداقل در امور عملى، امرى معقول دانسته و بر اساس آن عمل مى کنند؛ بدون آنکه در پى استدلال مستقیم بر مطلب برآیند. بنابراین عقل در امور عملى، تکیه به نظر کارشناسان را امرى خردمندانه و درست مى داند. 2. تقلید اقسام مختلفى دارد و در یک تقسیم بندى کلى، مى توان آن را به تقلید خردپذیر و تقلید خردستیز تقسیم کرد. 2ـ1. تقلید خردپذیر، تقلید غیرکارشناس از متخصص و کسى است که همه صلاحیت هاى لازم و اعتمادپذیر را دارا است. این در واقع پیروى از علم و دانش و بهره جویى از آگاهى دیگرى است. 2ـ2. تقلید خردستیز، پیروى از کسى است که فاقد صلاحیت هاى علمى یا اخلاقى لازم در مسئله است. قرآن مجید در موارد گوناگونى، از این گونه تقلیدها مانند پیروى کورکورانه از سنت هاى جاهلى، یا پیروى یهود از پیشوایان تحریف گر خود ـ در عین علم و آگاهى به روش نادرست آنان ـ نهى کرده است. اما از طرف دیگر به پیروى از خردمندان، فرزانگان و عالمان پارسا و درستکار دستور داده است. پی نوشت‌: 1. على، شریعتى، انتظار مذهب اعتراض، ص 13. منبع: پرسش‌ها و پاسخ‌هاى برگزیده، حمیدرضا شاکرین؛ نهاد نمایندگى مقام معظم رهبرى در دانشگاه‌ها، دفتر نشر معارف، 1384. .

راسخون

مرجع:

ایجاد شده در سه روز پیش

لینک کوتاه