چرا خداوند در قرآن برای تحریم شراب به گونه های مختلف سخن گفته است؟

شراب و به طور کلی «مسکرات» از بزرگترین بلاهای خانمان برانداز جامعه بشری بوده و هست. در نکوهش این سم مهلک، همین اندازه کافی است، که با بزرگ ترین سرمایه بشر و مایه امتیاز او از سایر جانداران، که همان «عقل و خرد» است، سر جنگ و مبارزه دارد. سعادت انسان در پرتو خِرَد تأمین می‏گردد، فرق انسان با سایر جانداران در همان قوای فکری است، و «الکل» دشمن بزرگ آن به شمار می‏رود. از این نظر، جلوگیری از نوشیدن مشروبات الکلی یکی از برنامه‏های پیامبران آسمانی بوده است. هم چنین شراب، در تمام شرایع آسمانی محکوم به تحریم بوده است [1] در شبه جزیره عربستان، مِی خوارگی به صورت یک بلای عمومی، یک بیماری واگیر درآمده بود، که مبارزه قطعی و اصولی با آن نیاز به طول زمان داشت. امکانات محیط و شرائط و احوال عموم عرب نیز اجازه نمی‏داد که پیامبر خدا(ص)، بدون مقدمه آن را تحریم نماید، بلکه ناچار بود بسان یک طبیب، تدریجاً مزاج جامعه را آماده سازد تا مبارزه قطعی و نهائی صورت پذیرد. از این نظر آیه‏های چهارگانه‏ای که پیرامون ابراز انزجار از شراب نازل گردیده است یکنواخت نیست، بلکه از مرحله ابتدائی شروع شده تا آنجا که به صورت قطعی تحریم آن را اعلام کرد. دقت در این آیه‏ها روش تبلیغی پیامبر خدا(ص) را به ما می‏آموزد. شرط اساسی مبارزه با یک کردار ناشایست، در مرحله نخست بیدار کردن افکار و توجه دادن جامعه به مضار و مفاسد آن است. تا آمادگی روحی و انگیزه باطنی در جامعه نباشد، مبارزه اصولی با یک کردار ناشایست به طوری که خود مردم ضامن اجراء آن باشند امکان‏پذیر نیست. از این نظر، قرآن در نخستین بار، در اجتماعی که مِی خوارگی جزء زندگی آنها بود. ساختن شراب از خرما و انگور را با «رزق حسن‏» (روزی نیکو) مخالف دانسته و از این طریق هشداری به افکار خفته داده است. چنان که می‏فرماید: « و من ثمرات النخیل و الاعناب تتخذون منه سکراً و رزقاً حسنا ً» [2] «شما ای مردم! از خرما و انگور هم مایع مست کننده و هم رزق نیکو به دست می‏آورید». قرآن، برای نخستین بار گوشزد نمود که ساختن شراب از آنها، ارتزاق نیکو نیست، بلکه ‏«ارتزاق حسن» آن است که آنها را به همان صورت انگور و خرما مصرف نمائید. این آیه تکانی به افکار داد، و مزاج آلوده را آماده کرد که پیامبر(ص) بتواند پس از آن، لحن خود را شدیدتر کند و به وسیله آیه دیگر اعلام کند که نفع جزئی(مادی) شراب و قمار در برابر آن همه مضار ناچیز است. و این مطلب را با آیه یاد شده در زیر بیان نموده است: حتی «عبدالرحمن عوف‏»، با این که آیه فوق نازل شده بود، ضیافتی ترتیب داد و شرابی سر سفره حاضر نمود. حضار پس از نوشیدن شراب به نماز ایستادند. یکی از آنها آیه را در نماز غلط خواند به طوری که معنی را دگرگون ساخت، یعنی بجای « لا اعبد ما تعبدون ‏» که معنای آن اینست: که ای مشرکان من بت های شما را نمی‏پرستم، چنین خواند که: « اعبد ما تعبدون ‏» که مفاد آن، ضد آیه یاد شده است. این جریان ها مزاج ها را آماده نمود تا شرایط و اوضاع اجازه دهد که شراب لااقل در شرائط و حالات خاصی تحریم گردد. از این رو، صریحاً اعلام گردید که هیچ فرد مسلمان حق ندارد که با حالت مستی نماز بگزارد، و این تشریع الهی با این آیه اعلام گردید: « لا تقربوا الصلوة و انتم سکاری حتی تعلموا ما تقولوا » [4] یعنی در حال مستی نماز نخوانید تا بدانید چه می‏گوئید. تأثیر این آیه به حدی بود که گروهی، برای همیشه مِی خوارگی را ترک گفتند و منطق آنها این بود، که چیزی که به نمازتان زیان می‏رساند، باید مطلقاً از برنامه زندگی حذف گردد. ولی گروه دیگر همچنان دست از کردار خود برنداشته بودند، حتی یک نفر از «انصار» با توجه به آیه یاد شده، در ضیافتی که ترتیب داده بود، میهمانان پس از صرف شراب، به جان هم افتاده و سر و دست همدیگر را شکستند، سپس شکایت حضور رسول خدا(ص) آوردند. خلیفه دوم که تا آن روز شراب می‏خورد، به گمان این که آیات گذشته کافی برای تحریم قطعی شراب نیست، دست به دعاء بر داشت، و گفت « اللهم بین لنا بیاناً شافیاً فی الخمر » یعنی بار الها بیان صریح و قانع کننده‏ای برای ما نازل فرما. ناگفته پیداست که این گونه پیشامدهای ناگوار، محیط را آماده پذیرش قطعی تحریم شراب ساخت. از این رو، حکم صریح و نهائی حرمت شراب چنین نازل گردید: ای افراد با ایمان! شراب و قمار و بتان و «ازلام» (یک نوع بخت‏آزمائی بود) پلید و نجس‏اند، همگی از آنها اجتناب ورزید شاید رستگار شوید. این بیان بلیغ و اکید باعث شد که کسانی که تا آن روز به بهانه نبودن بیان قطعی، باده‏گساری می‏کردند، از مِی خوارگی دوری جویند. در کتاب های سنی و شیعه وارد است که خلیفه دوم پس از استماع آیه فوق چنین گفت: « انتهینا یا رب » یعنی دوری و اجتناب خود را از این وقت! اعلام می‏داریم. [6] کتاب: فروغ ابدیت، ج 2، ص 99 نویسنده: جعفر سبحانی وی برای آشنائی با نظر اسلام درباره مواد الکلی، مایل شده بود که با رئیس مذهب شیعه در آن وقت حضرت آیت الله العظمی آقای بروجردی قدس الله سره، در قم مصاحبه‏ای برگزار نماید. از این نظر، به همراه یکی از پزشکان معروف تهران که از خانواده روحانی و مذهبی اصفهان است، به قم آمد و پس از کسب اجازه از محضر آیت الله بروجردی، جلسه‏ای در منزل معظم له منعقد گردید. در آن جلسه حضرت استاد علامه طباطبائی حضور داشت، و نگارنده و پدر بزرگوارم حضرت حجة الاسلام و المسلمین آقای حاج میرزا محمد حسین خیابانی (دام ظله) نیز پیش از ورود آقایان برای زیارت حضرت آیت الله، شرفیاب شده بودیم و قهراً در جلسه شرکت نمودیم. نخستین سؤال دکتر این بود که چرا اسلام، صرف مشروبات الکلی را ممنوع ساخته است. حضرت آیت الله، از میان علل و اسرار مختلفی که در تحریم شراب موجود است، فقط به این نکته تکیه کرد که: الکل نابود کننده عقل و خِرَد است، که مایه امتیاز انسان با دیگر موجودات است، چنان که در بالا توضیح داده شده است. .

پایگاه اطلاع رسانی حوزه

مرجع:

ایجاد شده در 1401/04/17

لینک کوتاه