واژه «عقل» نیز مشترک لفظی بین معانی گوناگون است: الف)عقل ابزاری: عقل حسابگر و دور اندیش و ابزاری همان عقلی است که چرخ فعالیت های روزمره انسان را به حرکت در می آورد. به بیان دیگر, عقل ابزاری همان؛ عقل معاش, عقل مدیریت, عقل حساب و کتاب, عقل موفقیت در امور زندگی است. براساس این نگرش - نگاه پراگماتیسی به عقل- عقل ابزار وخادم تمایلات و رغبت های انسان برای تحصیل زندگی شاد, لذت بخش و مرفه است. عقل در این رویکرد, به خدمت گرفته شده تا بهترین منفعت, سود شخصی و لذت و رفاه را برای انسان تامین کند.

واژه «عقل» نیز مشترک لفظی بین معانی گوناگون است: الف)عقل ابزاری: عقل حسابگر و دور اندیش و ابزاری همان عقلی است که چرخ فعالیت های روزمره انسان را به حرکت در می آورد. به بیان دیگر, عقل ابزاری همان؛ عقل معاش, عقل مدیریت, عقل حساب و کتاب, عقل موفقیت در امور زندگی است. براساس این نگرش - نگاه پراگماتیسی به عقل- عقل ابزار وخادم تمایلات و رغبت های انسان برای تحصیل زندگی شاد, لذت بخش و مرفه است. عقل در این رویکرد, به خدمت گرفته شده تا بهترین منفعت, سود شخصی و لذت و رفاه را برای انسان تامین کند. ب)عقل نظری: عقل در این تعریف, مدرک کلیات است و عمده فعالیت آن تفکر و اندیشه ورزی است- به این معنا که با مدد گرفتن از معلومات, مجهولات را نیز به معلومات جدید تبدیل می کند-. عقل, براساس این معنا, بر روش تعلقی و قیاسی که از مقدمات عقلی محض تشکیل می شود, مبتنی است, مقدماتی که یا از بدیهیات است و یا به آن ها منتهی می شود؛ مانند همه قیاس های برهانی که در فلسفه اولی و ریاضیات و...به کار می رود.ج) عقل عملی: عقل در این تعریف, به عنوان یک پیامبر درونی و حجت باطنی معرفی شده که انسان را در مسیر کمال راهبری می کند. شریعت و دین, حجت بیرونی است برای نجات انسان ها از گرداب آلودگی ها و سوق دادن آن ها به سوی کمال و سعادت انسانی, عقل نیز هکین کارکرد را در درون انسان دارد. البته ناگفته نماند که عقل ابزاری نیز نوعی عقل عملی است اما در مرتبه فروتر از حجت باطنیدر متون دینى عقل به معناى بعد ملکوتى والهى انسان و نیز به معناى قوه درک و تفکر که همواره راهبر به سوى خیرات - بویژه خدا و خیر اعلى است - استعمال گردیده: «العقل ماعبد به الرحمن واکتسب به الجنان» (کافى ج 1 ص11 ح 3) این قوه قابل تقویت و تضعیف است. درواقع اگر انسان از این نیرو به خوبى استمداد جوید و آن را بر دیگر قواى خود حاکم ساخته و از آن پیروى کند به تدریج تقویت خواهد شد و هراندازه به آن پشت نموده و بر خلاف رهنمودهاى آن عمل نماید به تضعیف آن پرداخته است.تقریبا همانند نیروگاه هاى اتمى که هر اندازه بیشتر مورد استفاده و بهره بردارى قرار گیرند بارورى افزون ترى خواهندیافت. یکى دیگر راه هاى تقویت عقل بسط معارف دین و پیروى دقیق از رهنمودهاى انبیا است. زیرا تعالیم آنان بازگشاینده گنجینه هاى خرد فراروى انسان هاست (لیثیروا لهم دفائن العقول). در متون دینى بخش بسیار مفصلوارزشمندى پیرامون خرد و عقل وجود دارد.براى آگاهى بیشتر ر . ک: اصول کافى کتاب العقل والجهلالبته عقل در سنت اسلامى با نگرش غربى تفاوت بسیار دارد. عقل جزئى نگر غربى (راسیونالیسم) راهى برخلاف دین مى رود ولى در سنت اسلامى عقل و دین همگام و سازگارند. .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه