پیش از پرداختن به اصل سوال لازم است توضیحاتی درباره دیدگاه اسلام در موضوع مسجد و نقش مساجد در زمینه های سیاسی و اجتماعی ارائه داده و آنگاه به اصل سوال بپردازیم .

پیش از پرداختن به اصل سوال لازم است توضیحاتی درباره دیدگاه اسلام در موضوع مسجد و نقش مساجد در زمینه های سیاسی و اجتماعی ارائه داده و آنگاه به اصل سوال بپردازیم . مسجد یکی از مهمترین مکانهایی است که در اسلام وجود دارد البته وجود عبادتگاه امری است که در هر دینی وجود دارد اما آنچه باعث متمایز شدن مسجد از عبادتگاههای سایر ادیان میشود کارکردهای سیاسی و اجتماعی این مکان مقدس در کنار کارکردهای انسان سازانه و معنوی آن می باشد اساسا با توجه به اینکه دین اسلام دینی است که با آموزه های سیاسی کاملا در هم تنیده شده است و در آن افتراقی بین دین و سیاست وجود ندارد آنچه به نام آموزه های سیاسی و اجتماعی و کارکردهای مربوط بر اساس این آموزه ها مطرح می شود در راستای هدف اصلی انسان یعنی خداجویی ، اخلاق و معنویت و رسیدن نهایی انسانها به کمال می باشد . بنابر این برای دانستن میزان دخالت مسجد در امور سیاسی و اجتماعی لازم است ابتدا به نقش مسجد در اسلام پرداخته و آنگاه نقش این مکان مقدس را در انقلاب اسلامی و نیز برنامه ها و کارکرد های آن در جامعه امروز مورد مطالعه قرار دهیم .مسجد در فرهنگ اسلامی : در اصطلاح روایی، تمام روی زمین، مسجد و سجده‌گاه انسان است. رسول اکرم ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ فرمود: «جعلت لی الارض مسجداً و طهوراً». «زمین برای من سجده‌گاه و پاک کننده قرار داده شد». «قاضی عیاض» گفته است مسجد بودن کل زمین از خصایص امت مسلمان است، زیرا امت‌های پیشین جز در مکانی که یقین به طهارت و پاکی آن داشتند نمی‌توانستند در جای دیگر نماز بگذارند، لکن امت مسلمان در همه‌ی نقاط زمین می‌توانند نماز بگذارند، جز در مکان و جایی که به نجاست و ناپاکی آن یقین و جزم داشته باشند. «قرطبی» گفته است: مسجد و عبادتگاه بودن همه‌ی نقاط زمین، ‌از ویژگی‌های دوران رسول اکرم ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ است، زیرا پیامبران پیشین، فقط در صومعه‌ها و کلیسا‌ها می‌توانستند به عبادت بایستند و نماز بگذارند، لکن برای حضرت محمد ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ گستره‌ی زمین، مسجد بوده و آن حضرت در هر مکان که وقت نماز فرا می‌رسید، به نماز می‌ایستاد. واژه‌ی «مسجد» در عرف و اصطلاح مردم دنیای امروز، فقط بر معبد و مکان نماز مسلمانان اطلاق می‌شود، اما مراکز عبادی پیروان دیگر ادیان توحیدی با نام و عنوان دیگری مانند: صومعه،‌کلیسا، کنیسه، دیر و امثال آن‌ها خوانده و شناخته می‌شوند. با وجود این، بر این نکته تأکید است که در بنیان اعتقادی و فکری و عملی اسلام هر چند عبادات و فرایض یومیه و جز آن‌ها وقتی معین دارند و برگزاری آن‌ها در مساجد، فضیلت و اجر و پاداش فراوان دارد، اما به طور کلی برای ارتباط با خداوند هستی و ادای نماز و دعا و نیایش به درگاه الهی مکان و زمان خاصی لازم نیست، بلکه انسانی که خود را بنده‌ی مطیع در برابر خدا می‌داند، همه جا و همه وقت به دنبال رضای پروردگار و در پی طاعت و فرمانبرداری حضرت حق تعالی است انسان مؤمن و پارسا همواره برای تحصیل رضای الهی تلاش و جهاد می‌کند و با گام سپردن در مسیر کمال مطلوب و ممکن انسانی، عمر خود را سپری می‌سازد. شاهد این سخن حدیث نبوی است: «جُعِلَتْ لی الارضُ مَسجداً و تُرابُها طهوراً أَیْنَما أَدرَکتَنِی الصَلوة صَلَّیتُ». «زمین برای من سجده‌گاه و خاکش پاک کننده قرار داده شده است؛ هر جا که وقت نماز فرا رسد همان جا به نماز می‌ایستم». مسجد با مفهوم مقدس و معنای والای خود در فرهنگ اسلامی جایگاهی خاص دارد و در قرآن کریم و احادیث نبوی و روایات معصومین، ‌نکات آموزنده و اساسی درباره‎ی آن وارد شده است. مسجد، همانند ستاد مقدسی است برای تعلیم و تربیت شایسته. مسجد، سنگری است برای ترویج اسلام و دفاع از حریم عقیده و ایدئولوژی حق. مسجد، آموزشگاهی است برای یادگیری اصول عبودیت و بندگی و مهدی است برای آموزش راه و رسم صحیح زندگی اجتماعی فردی. مسجد، دانشگاه انسان ساز و بستری است برای تربیت عنصر صالح انسانی. مسجد،‌پایگاه یکتا پرستی، و مکانی است برای ایجاد زمینه‌ی وحدت و یکپارچگی جامعه‌ی موحّد و یکتا پرست. مسجد خانه‌ی ارشاد و هدایت است و نهاد تحکیم بخش روابط عقیدتی و عاطفی آحاد انسان و سر انجام، مسجد، مکانی است برای تمرین و ممارست خلق و خوی و رفتار و کردار پسندیده‌ی انسانی و محل مناسبی است برای پیاده کردن و عملی ساختن ارزش‌های والای اخلاقی و رفتاری در ابعاد گوناگون زندگانی و سکّوی پرواز است به ملکوت ، ‌پس از خود سازی فردی و اجتماعی : «فیه رجالٌ یُحِبُّونَ أن یَتَطَهَّرُوا». «در مسجد تأسیس شده، بر اساس تقوا و پارسایی، مردمانی هستند که دوست می‌دارند پاک و پاکیزه باشند و خداوند پاکان و پاکیزگان را دوست می‌دارد». بنابراین، ‌مسجد تنها مکان عبادت‌های رمزی و نیایش و پرستش‌های ویژه نیست، بلکه در عین مرکزی عبادی بودن، محل خاص فرهنگی و محلی برای تحقق آرمان‌های والای انسانی است. مسجد پایگاهی است فرهنگی که انسان موحد و مسلمان در آنجا در ابعاد مختلف حیات فردی و در مسائل سیاسی، اجتماعی، اعتقادی، اقتصادی، علمی، فرهنگی، و حتی نظامی و دفاعی و دیگر ابعاد حیات سلیم بشری، آموزش می‌بیند، آن هم آموزش‌های اولی و پایه‌ای که بر اساس آن پرورده می‌شود، می‌بالد، مجال ورود به عرصه‌ی پر جنجال زندگی را پیدا می‌کند و با سلاح تقوا و پارسایی به معنای کامل و صحیح کلمه و با نوعی مصونیت فکری و عقیدتی و با پیراستگی و وارستگی‌های لازم با اشتغال در هر سِمَت و مقامی در صراط مستقیم تکامل انسانی قرار می‌گیرد.(نقش مسجد در جوامع اسلامی ، به نقل از سایت نورپورتال و اندیشه قم )نقش مسجد در صدر اسلامآنچه از بررسی نقش مسجد در صدر اسلام بدست می آید، جامعیت مسجد در همه زمینه های عبادی سیاسی، فرهنگی، آموزشی، نظامی، قضایی و... بوده است؛ و محور همه آنها امامت و پیشوایی در مسجد است که به عنوان مهم ترین مسئله در ساختار و پیکره این مکان مقدس مطرح است و کوچکترین غفلت ولو جزئی، سرانجام به لوث شدن هدف کلی و پایمال گشتن مقصد نهایی خواهد شد. اهمیت این موضوع در ساختار مسجد به اندازه ای است که در زمان حضور پیامبر (صلی الله علیه و آله) در مدینه، شخص ایشان عهده دار اداره مسجد النبی(صلی الله علیه و آله) بود و در غیاب حضرت(صلی الله علیه و آله) امامت مسجد برعهده کسی بود که توسط آن بزرگوار معین می گردید.( محمد مهدی فجری ، روزنامه - کیهان تاریخ شمسی نشر 03/08/1383)یکی از تحلیل گران غربی به نام «سرتوماس آرنولد» در این زمینه می‌نویسد: «مسجد تنها یک عبادتگاه نبوده، بلکه مرکزی برای حیات سیاسی ـ اجتماعی بوده است. پیامبر ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ سفیران را در مسجد به حضور می‌پذیرفت، شؤون دولت را از مسجد اداره می‌کرد و برای مردم در امور سیاسی و دینی از فراز منبر پیام می‌فرستاد.(دکتر حسن ابراهیمی ، همان)به اعتراف تحلیل‌گران تاریخ ـ اعم از مسلمان و غیر مسلمان ـ مسجد پس از رحلت پیامبر اسلام ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ نیز با شؤون حکومت و دولت و مدیریت اجتماعی توأم بوده است، خلیفه‌ی دوم از فراز منبر دستور عقب‌نشینی مسلمانان را از عراق صادر کرد و از همان موضع و جایگاه مقدس حرکت و فتح بلاد را فرمان داد.( دکتر حسن ابراهیمی، تاریخ الاسلام، 1/3/5، دار الاحیاء التراث العربی، بیروت.به نقل از مقاله نقش مسجد در جوامع اسلامی برگرفته از سایت نورپورتال و اندیشه قم )مسجد در دو رانهای بعد هم علیرغم گرفتار شدن امت اسلام به انحرافات و تفرقه ها و به ویژه انحرافات حاکمان از خط مشی ساده زیستی پیامبر اکرم در حیات علمی جوامع مسلمان نقش ارزنده ای داشت به عنوان مثال : «مسجد الازهر» مصر در عهد خلفای فاطمی مرکز مهم فرهنگی و مجمع علمی دانشمندان، به ویژه فقهای شیعه به شمار می‌رفت و هر چند در ابتدای امر، مسجدی ساده بود،‌لکن بعدها به صورت دانشگاهی در آمد که دانشجویان و طالبان علم از اطراف و اکناف جهان اسلام به آنجا روی می‌آوردند. مسجد «قرویّین فاس»، در نیمه‌ی قرن سوم هجری قمری تأسیس شد و سپس به یکی از مراکز مهم فرهنگی و علمی در آمد؛ فارغ التحصیلان این مسجد با تبحّری که در علوم و فنون مختلف داشتند به اقطار اسلامی سرازیر شدند. مسجد «قرطبه»، اروپاییان را به خود جذب کرد و آنان را برای تحصیل دانش و کسب آگاهی بیشتر از اسلام به سوی خود کشید و عده‌ی کثیری از فقیهان، دانشمندان،‌شاعران، ادیبان، فلاسفه و مترجمان آثار از آن مساجد فارغ التحصیل شدند. حوزه‌ی علمیه‌ی نجف اشرف به دست «شیخ الطایفه محمد بن حسن طوسی» در مسجد یا مساجد کنار حرم امیر المؤمنین علی بن ابی طالب ـ علیه السّلام ـ پایه گذاری شد و این مرکز علمی، با سابقه‌ای هزار ساله، تاکنون فقها و دانشمندان برجسته‌ای به جامعه‌ی بشری تحویل داده که به اقرار و اعتراف برخی حقوقدانان معاصر و صاحب اثر، ‌نظریه‌ی بعضی از فقهای فارغ التحصیل آن حوزه‌ی مقدس بر نظریه‌ی مشهورترین دانشمندان و حقوقدانان مغرب زمین در زمینه‌ی حقوق تطبیقی رجحان داشته و از عمق و دقت بیشتری برخوردار است.( موسی، جوان، مبانی حقوق، ج2، ص138، تهران.)نقش مسجد در پیروزی انقلاب اسلامی و تداوم آن :با پیروزی انقلاب اسلامی به رهبری امام خمینی(ره)، مساجد نیز همانند دوران صدر اسلام جایگاه واقعی خود را باز شناختند، به طوری که نیروهای فعال در مساجد به طور مستقیم در متن انقلاب شرکت جستند، به گونه ای که مسجد که نقش مستقیمی در فرایند جریانات منجر به پیروزی انقلاب اسلامی ایفا کرده بود از آن پس نقش پایگاه ارتباطی مردم را به عهده داشتند؛ و در شرایط حساسی که نهضت اسلامی فاقد هرگونه تشکیلات منطبق با معیارهای اسلامی بود مساجد توانستند این نارسایی مهم را جبران کرده و به انسجام نیروهای مردمی بپردازند. علاوه بر این بسیاری از برنامه های انقلاب مانند رفراندوم، شوراهای محلی، کانون های بسیج و دیگر ضرورتهای زمان در مساجد انجام می گرفت.(محمد مهدی فجری، همان )نیکی کدی درباره استفاده قشرهای گوناگون از مساجد در راستای پیروزی انقلاب اسلامی می‌نویسد: «طبقه وسیعی از تحصیل‌کرده‌ها، دانشجویان، طبقه سیاسی جدید و تهیدستان شهری تحت تأثیر و سازماندهی مساجد، ستون فقرات سیاست نوین مردمی را فراهم ساختند».( نیکی . آر.کدی ، بررسی تطبیقی انقلاب مشروطه و انقلاب اسلایم ، ترجمه: حسینعلی نوذری ، روزنامه ایران ، ش 465 ، تاریخ 18/6/1375 ، ص 6)بنابر این با این توضیحات نقش سیاسی اجتماعی مساجد در طول تاریخ اسلام و به ویژه در انقلاب اسلامی کاملا مشخص می شود اما درباره سوال اصلی شما لازم است به عرض برسانیم اگر چه امروزه و به ویژه پس از انقلاب اسلامی سازمانهایی وجود دارند که بر برخی کارهای مساجد نظارت کرده و یا برنامه ریزی هایی در جهت ارتقای توانمندی های مساجد انجام می دهند اما واقعیت اینست که مساجد بسان همیشه تاریخ اسلام نقش مستقل و مردمی خود را داشته فلذا اساسا سخن گفتن از اینکه مساجد از کاندیدای خاص در فلان انتخابات حمایت کرده باشند سخن صحیحی به نظر نمی رسد چرا که همه مساجد برای خود برنامه های جداگانه ای دارند و تاکنون مشاهده نشده است که مساجد تحت عنوان کلی مساجد به چنین مقولاتی پرداخته و مثلا از کاندیدایی خاص در انتخابات حمایت کرده باشند البته طبیعتا در هر مسجد افراد مختلف با سلایق متعدد وجود دارند که هر کدام در انتخاباتهای مختلف به کاندیدایی خاص علاقمند می باشند و حتی ممکن است علایق خود را اظهار کنند اما این به معنای موضع گیری مساجد به نفع کاندیدای خاص نمی باشد همچنین با توجه به اینکه مساجد در اسلام نقش سیاسی خود را هم ایفا میکنند و مهمترین محل گردهمایی مردم جامعه اسلامی می باشد فلذا درحکومت اسلامی معمولا مساجد به محلی برا ی حضور کاندیداهای مختلف ،معرفی و ارائه برنامه های پیش روی خودو نیز اجرای برنامه های مختلف تبلیغاتی تبدیل می شود که این امر نیز قانونا و شرعا منعی ندارد و البته باز هم به دلیل امکان حضور هر کاندیدایی در این مساجد دلیلی بر حمایت مساجد از کاندیدای خاص نمی باشد هر چند در این جا هم ممکن است علاقمندی فرد یا گروهی از اهالی مسجد به شخص خاص موجب فراهم آوردن امکانات بیشتر و همکاری بیشتر با فرد مورد نظر در اجرای برنامه های وی باشد که این هم به آن افراد و میزان تقوای سیاسی آنان برای فراهم آوردن شرایط یکسان تبلیغاتی برای کاندیداها برمی گردد در هر صورت مساجد علیرغم نقش آفرینی در تحولات سیاسی اجتماعی کشور هرگز به معرفی کاندیدای خاص اقدام نکرده و اساسا مساجد فاقد سازوکاری برای ایفای چنین اقداماتی هستند . ثانیا با توجه به ماهیت مسجد که نهادی کاملا مردمی است و نیز با توجه به وجود سلایق مختلف در میان مردم جوامع مساجد همواره محل تجمع و طرح عقاید و سلایق مختلف در چارچوب موازین و اصول اسلامی بوده است اما باید توجه داشت که این مساله نباید به بهانه ای برای تجمع افرادی تبدیل شود که با ادعای اختلاف سلیقه و با ظاهر دین و مذهب به جنگ اسلام آمده باشند کما اینکه در صدر اسلام منافقین مدینه با این دعاوی و با زدن ماسک مذهب بر چهره خویش به ساختن مسجدی در مدینه دست زدند که به بعدها به مسجد ضرار مشهور شد و پیامبر با فرمان الهی این مسجد را تخریب کرد که در این زمینه آیاتی در قرآن وجود دارد . لذا اصل تجمع افراد با سلایق مختلف حتی با سلایق سیاسی مختلف در مساجد نه تنها اشکال ندارد بلکه با توجه به ماهیت انسانها امری کاملا طبیعی می باشد اما ایجاد پناهگاهی که در پوشش آن برای ضربه زدن به دین و مذهب و نظام اسلامی مبتنی بر دین اقدام شود از نظر عقل و شرع مطرود می باشد که البته آنچه در عمده مساجد ما دیده می شود و اختلافاتی که گاه گاه در مساجد مشاهده می شود حتی اختلافات سیاسی ناشی از اختلافات سلایق می باشد . مقام معظم رهبری نیز در سخنانی ضمن اشاره به مسجد ضرار یکی از توطئه های دشمنان را ساختن مسجد ضرار برای مبارزه با اسلام و وحدت اسلامی دانسته و می فرماید : «امروز در دنیا، برای‌ ساختن‌ مسجد ضرار، پول‌ خرج‌ می‌شود. برای‌ ساختن‌ دستگاهها و ایجاد پایگاههایی‌ به‌ مقصود و منظور ضربه‌ زدن‌ به‌ وحدت‌ اسلامی‌ و ایجاد درگیری‌ و اختلاف‌ بین‌ فرق‌ اسلامی‌، پول‌ خرج‌ می‌شود. اشخاصی‌ مثل‌ شیطان‌ هستند که‌ همان‌گونه‌ که‌ او به‌ پروردگار عالم‌ عرض‌ کرد: لاغوینهم‌ اجمعین‌ و وجود خود را وقف‌ اغوا و اضلال‌ بندگان‌ خدا کرد، اینها هم‌ وجود خود را برای‌ ایجاد اختلاف‌، وقف‌ کرده‌اند. متأسفانه‌ در همه‌ و یا اغلب‌ کشورهای‌ اسلامی‌، کسانی‌ با تکیه‌ به‌ سیاستهای‌ امریکا، همین‌ کار را می‌کنند. »این سخنان نشان می دهد که معظم له نیز معتقدند که هنوز هم برخی ها ممکن است با ماسک دین و مذهب به ساخت پایگاههایی که با نام مسجد ولی در واقع با هدف ضربه زدن به اسلام به وجود می اید اقدام کنند که نمود های عینی آن را در اقدامات دشمنان اسلام در سطح دنیا به ویژه سلفی ها شاهد هستیم که با نام دین به جنگ مسلمانان آمده و مسلمین را به نام دین کافر دانسته و خون آنان را مباح می دانند . اما درمورد حمایت مساجد از کاندیداهای خاص در انتخابات با توجه به توضیحاتی که داده شد و مشخص شد اساسا ساز و کاری برای چنین اقدامات در مساجد ما وجود ندارد و معمولا هم دیده نشده است مساجد از کاندیدای خاص حمایت کنند لذا طبق جستجوهای ما حضرت آیت الله خامنه ای نیز در این زمینه فرمایشاتی نداشته اند . (لوح فشرده پرسمان، اداره مشاوره نهاد رهبری، کد: 43/100123240) .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه