تفاوت موعظه و خطابه در چيست؟

خطابه براى تهييج و بيتاب كردن احساسات است و موعظه براى رام ساختن و تحت تسلط درآوردن. خطابه آنجا به كار آيد كه احساسات خمود و راكد است و موعظه آنجا ضرورت پيدا مى كند كه شهوات و احساسات، خود سرانه عمل مى كنند. خطابه احساسات غيرت، حميت، حمايت، سلحشورى، عصبيت، برتر ى طلبى، عزت طلبى، مردانگى، شرافت، كرامت، نيكو كارى وخدمت را به جوش مى آورد و پشت سر خود حركت و جنبش ايجاد مى كند، اما موعظه جوششها و هيجانهاى بيجا را خاموش مى نمايد. خطابه، زمان كار را از دست حسابگرى هاى عقل خارج مى كند و به دست طوفان احساسات مى سپارد اما موعظه طوفانها را فرو مى نشاند و زمينه را براى حسابگرى و دور انديشى فراهم مى كند. خطابه به بيرون مى كشد و موعظه به درون مى برد. خطابه و موعظه هر دو ضرورى ولازم است. در نهج البلاغه از هر دو استفاده شده است. مسئلة عمده موقع شناسى است كه هر كدام در جاى خود و به موقع مورد استفاده واقع شود. خطابه هاى مهيج اميرالمؤمنين در موقعى ايراد شده كه احساسات بايد برافروخته شود و طوفانى به وجود آيد وبنيادى ظالمانه بر كنده شود، آنچنان كه در صفين در آغاز برخورد معاويه خطابه اى مهيج و آتشين ايراد كرد. على براى اصحاب خود چنين خطابه سرود: «قَدِ اسْتَطْعَموكُمُ الْقِتالَ، فَاقِرُّوا عَلى مَذَلَّةٍ وَ تَاْخيرِ مَحَلَّةٍ، اوْ رَوُّوا السُّيوفَ مِنَ الدّماءِ تَرْوَوْا مِنَ الْماءِ. فَالْمَوْتُ فى حَياتِكُمْ مَقْهُورينَ وَ الْحَياةُ فى مَوْتِكُمْ قاهرينَ. الا وَ انَّ مُعاويَةَ قادَ لُمةً منَ الْغُواةِ وَ عَمَسَ عَلَيْهمُ الْخَبَرَ حَتّى جَعَلوا نُحورَ هُم اغْراضَ الْمَنيَّةِ(1) همانا دشمن گرسنه جنگ است و از شما نبرد مى طلبد. اكنون دو راه در پيش داريد: يا تن به ذلت وپستى و عقب ماندگى دادن، يا تيغها را باخون سيراب كردن وسپس سيراب شدن. مرگ اين است كه زنده باشيد، اما مقهور و مغلوب، زندگى آن است كه بميريد، اما غالب و پيروز. همانا معاويه، گروهى ناچيز از گمراهان را به دنبال خود كشانده و حقيقت را بر آنها پنهان داشته است تا آنجا كه گلوى خويش را هدف تيرهاى شما كه مرگ را همراه دارد قرار داده‏اند». اين جمله ها كار خود را كرد، خونها را به جوش و غيرتها را در خروش آورد شام نشده «شريعه» در اختيار ياران على قرار گرفت و ياران معاويه به عقب رانده شدند. اما مواعظ على در شرايط ديگر انجام يافته است. در دورة خلفا و مخصوصاً در زمان عثمان، بر اثر فتوحات پى در پى و غنائم بى حساب و نبودن برنامه خوب براى بهره بردارى از آن ثروتهاى هنگفت و مخصوصاً برقرارى اريستوكراسى و حكومت اشرافى و بلكه قبيله‏اى، در زمان عثمان فساد اخلاق و دنيا پرستى و تنعم و تجمل در ميان مسلمين راه يافت، عصبيتهاى قبيله اى از نو جان گرفت، تعصب عرب و عجم بر آن مزيد گشت. در ميان آن غوغاى دنيا پرستى و غنيمت و آز و كامجويى و تعصب، تنها فرياد ملكوتى موعظه اى كه بلندبود فرياد على بود. پى‏نوشت‏ (1)) نهج‏البلاغه، خطبة 15) مجموعه آثار شهيد علامه مطهرى ج 14 سيرى در نهج البلاغه صفحه 498 .

راسخون

مرجع:

ایجاد شده در سه روز پیش

لینک کوتاه