خواهشا بیان کنید که در زمان افشاریه، زندیه و قاجاریه، آیا حجاب اختیاری بود و هرکس دوست داشت باحجاب بود و هرکس دوست داشت بی حجاب یا اینکه حجاب اجباری بود و با بدحجابان و بی حجابان برخورد میکردند؟

مسئله حجاب در ایران، در دوره های مختلف تاریخ، حتی قبل از اسلام، قانون حکومتی نبود. یعنی حکومت قانونی برای اجبار حجاب یا مجازات بی حجابان نداشت. حجاب و پوشش سر و بدن، بخشی از لباس سنتی و معمول زنان در ایران بود. یعنی اغلب زنان، اعم از دارا و ندار، شهری یا روستایی، پوشش سر و بدن را داشتند. این پوشش هم به لحاظ آداب و سنن جامعه پذیرفته شده بود و هم بعد از اسلام آوردن، ایرانیان مطابق با شریعت اسلام، حجاب را رعایت می کردند. قابل ذکر است که در دیگر ادیان مردم کشور ما، از جمله یهودیان، زرتشتیان و ارامنه (همان مسیحیان)، پوشش سر و بدن وجود داشت. یعنی تقریبا تمام زنان پاکدامن و دیندار (از هر دینی)، در پوشش خود ضوابطی را رعایت می کردند که نزدیک یا مطابق با دستورات حجاب اسلامی بود.در همه ادوار تاریخ هم زنانی بودند که تقیدات دینی نداشته و در مشاغلی مانند: تن فروشی، رقص و نوازندگی و موارد مشابه مشغول بوده و به مناسبت موقعیت حجاب را رعایت می کردند. یعنی چون در جامعه، رفت و آمد بدون چادر و حجاب مرسوم نبود، همین زنان با پوشش و چادر، آمد و شد می کردند اما در مراسم عیش و طرب، حجاب نداشته و در ارتباط با نامحرم محدودیتی برای خود قایل نبودند.پس اگر کسی حجاب را رعایت می کرد به میل و انتخاب خود یا به دلیل اجبار قوانین نانوشته اجتماعی بود. چون اگر حجاب و پوشش معمول و مرسوم جامعه را رعایت نمی کرد، در دید مردم فردی فاسد یا بی دین شمرده می شد. تنبیه و مجازاتی هم از سوی حکومت صورت نمی گرفت، بلکه این خود مردم بودند که با افراد خاطی از باب امر به معروف یا نهی از منکر، برخورد کرده، قطع ارتباط نموده یا محدودیت هایی برای وی قایل می شدند. یعنی کنترل پوشش در دست مردم و قواعد نانوشته اجتماعی بود و نه حکومت. در دوره افشاریه، حجاب زنان، با پوشش کامل و چادر بود و زنان با حجاب در اجتماع ظاهر می شدند. در کتاب «عالم آرای نادری» (محمدکاظم مروی، عالم آرای نادری، جلد 3، ص 958) به مواردی بر می خوریم که گویای این مدعاست.در دوران زندیه نیز زنان از چارقد برای پوشش سر استفاده می کردند که گاه چارقد را در زیر چانه با جقه تزیین می کردند. موها بیشتر به صورت بافته شده نگهداری می شد و از تزئینات طلایی نیز استفاده می گردید. در خارج از منزل، زنان چادری به رنگ سیاه و سرمه ای یا رنگ های تیره دیگر به سر داشتند و از روبنده نیز برای پوشاندن خود استفاده می کردند. (غلامرضا ورهام، تاریخ سیاسی و اجتماعی ایران در عصر زند، ص 160)پوشش زنان در عهد قاجار را می توان در سه دوره بررسی کرد:دوره اول، تا پیش از ناصرالدین شاه است که پوشش زنان عبارت بود از چادرهای بلند مشکی که بالای آن پارچه ای سفید بود که زنان آن را به سر خود می انداختند و به وسیله چند شبکه ای که آن پارچه سفید در مقابل چشمان زن داشت، جلوی خود را می دیدند.دوره دوم، دوره ناصرالدین شاه بود که پوشش زنان، چادرهایی بود که از سر تا پایشان را می پوشاند و فقط چشم هایشان از پشت روبند توری یا قلاب دوزی شده که در زیر چادر به صورت می انداختند، به بیرون دید داشت.پس از مسافرت ناصرالدین شاه به روسیه و فرنگ و دیدن پوشش زنان آنجا، شاه زنان حرمسرا را واداشت تا چاقچورها (شلوار بلند چین دار مخصوص زنان) را کنار گذارند، شلیته های کوتاه سر کنند و سر و موی خود را نیز با روسری های سفید ساده بپوشانند! سلیقه شاه به تدریج از درون حرمسرا به بیرون سرایت کرد و بسیاری از زنان و دختران خواص نیز به آن گراییدند؛ اما این خواست در میان مردم عادی، به دلیل فضای مذهبی حاکم بر جامعه ایران، جای خود را پیدا نکرد.دوره سوم، از زمان سلطنت مظفرالدین شاه تا پایان دوره قاجار بود. در این دوره، کت و دامن و لباس به شیوه فرنگی، به ویژه در میان زنان طبقه مرفه، افزایش یافت. خانواده های وابسته به دربار از این نوع پوشش استفاده می کردند و زنان روشن فکری چون «قرة العین» بهایی نیز بدون حجاب در جمع ظاهر می شدند. (میترا مهرآبادی، زن ایرانی به روایت سفرنامه نویسان فرنگی، ص 120) .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه