فرق بین «وثوق شخصی» و «وثوق نوعی» چیست؟ استعمال مورد نظر برای حجّیّت اخبار آحاد در مسائل فقهی، «وثوق نوعی» کافی است؛ امّا در عقائد باید «وثوق شخصی» احراز شود.

«وثوق» به معنای اطمینان است.[1] در امارات شرعى؛ مثل بیّنه و خبر واحد گفته شده باید وثوق و ظنّ به مؤداى امارات ایجاد شود تا حجت باشد، اگر چه این وثوق و ظن، ظنّ نوعى باشد.[2] ظنّ نوعی (وثوق نوعی)، یعنی این‌که اماره برای اکثریت غالب مردم، قانع‌کننده باشد و به همین جهت است که در نزد شارع نیز حجت است.[3]اما اگر همین ظن نوعی که برای غالب مردم اطمینان‌بخش است، برای شخص یا اشخاص محدودی این‌گونه نباشد، بازهم از نظر شرعی برایشان حجت است؛ چرا که شارع این ظن نوعی را حجت قرار داده است.[4]در مقابل ظن نوعی (وثوق نوعی)، ظن شخصی (وثوق شخصی) است؛ یعنی جایی که اماره (مانند بیّنه و خبر واحد) برای یک نفر اطمینان‌بخش باشد، اما برای بیشتر مردم چنین اطمینانی حاصل نشود. چنین ظنی از نظر شارع در باب امارات حجت نیست.[5]در کلام اصولیان از ظن یا وثوق نوعی به «ظن شأنی» و از ظن یا وثوق شخصی به «ظن فعلی» نیز یاد می‌شود.[6]در هر صورت، کاربرد ظن و وثوق نوعی و بحث از حجیت آن، در مسائل فقهی است که به تحلیل‌های مختلفی حجیت آن برای احکام شرعی ثابت شده است.[7]در مسائل اعتقادی و کلامی که بحث از مبدأ، معاد، توحید، عدل، عصمت و... است - اگر چه علاوه بر ادله عقلی، از ادله نقلی هم استفاده شود- آنچه در این‌گونه مباحث مفید و مورد قبول است، قطع است.[8] درباره این‌که چرا در این‌گونه امور باید قطع حاصل شود پاسخ‌های گوناگونی گفته شده، از جمله این‌که؛ مسائل کلامی و اعتقادی باید جزم و یقین به مؤدا و معنای آن پیدا شود و با ظنّ و گمان این جزم و قطع حاصل نمی‌شود.[9] مثلاً در موضوع نبوت خاصه[10] نمی‌توان به خبر واحد که مفید ظن است اکتفا کرد و مصداق نبی و پیامبر را مشخص کرد، بلکه باید قطع پیدا کرد که فلان شخص در واقع پیامبر الهی است.بنابراین، آنچه گفته شده است که برای حجیت اخبار آحاد، «وثوق نوعی» کافی است، دلیلش بیان شد و این‌که گفته‌اند در عقائد باید «وثوق شخصی» احراز شود به این معنا است که خود شخص به قطع و یقین برسد؛ زیرا در این‌گونه مسائل قطع و یقین دیگران برای شخص فایده‌ای ندارد و موجب قطع و یقین او نمی‌شود، اگر چه غالب مردم هم یقین پیدا کنند. .

اسلام کوئست

مرجع:

ایجاد شده در 1400/12/23

لینک کوتاه