مدرنیسم و پست مدرنیسم چیست؟

به صورت خلاصه و کوتاه مدرنیسم و پست مدرنیسم را می‌توان در چارچوب اندیشه‌های فکری که بعد از رنسانس در مغرب زمین به وجود آمد، مورد توجه قرارداد. از این رو می‌توان گفت که مدرنیسم و پست‌مدرنیسم در دیدگاه‌های شکل گرفته در حوزه فکری مغرب‌زمین پس از دوره رنسانس قابل طرح هستند. اندیشه‌ای که بر محور طرد ماوراء طبیعت، توجه به نگرش‌های انسان‌محور و عقلانیت ابزاری شکل و قوام یافتند. اما برای تبیین مناسب‌تر این امر لازم است توضیحاتی را در مورد این دو واژه و اندیشه‌های وابسته به آن ارائه کنیم. مدرنیسم، نماد دورانی است که در آن حوزه های رفتار دینی و دنیوی از یکدیگر تفکیک شدند که از آن می‌توان به رویارویی و مقابله با سنت‌ها یاد کرد. بسیاری بر این باورند که مدرنیته مجموعه‌ای است فرهنگی، سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، فلسفی که، از حدود سده پانزدهم تا چند دهه پیش ادامه یافته است. در این رویکرد، هرگونه نیروی معنوی خارج از خرد آدمی، بی اعتبار و انکار می شود. ویژگی‌های برجسته‌ای که برای اندیشه مدرن می‌توان مورد اشاره قرارداد عبارتند از: 1. غلبه اندیشه‌های انسان‌محور (اومانیسم)؛2. از میان رفتن تدریجی و مقابله با نظام ها و نگرش‌های سنتی؛3. جدایی نهادهای سیاسی اجتماعی از مذهب (سکولاریسم)؛4. تکیه عمده بر روش شناسى تجربى و حسی؛5. پوزیتیویسم به عنوان متدلوژی و روش‌شناسی بنیادین علم مدرن؛پس از بیان ویژگی‌های مهم اندیشه مدرن، نکته‌ای در بالا ارائه شد با این مضمون؛«مدرنیته، رویکردی که تا چند دهه پیش ادامه داشته است»، این سؤال پیش می‌آید که چرا گفته می‌شود تا چند دهه قبل؟ پاسخ این پرسش را می‌توان علت به وجود آمدن نگرش‌های پست مدرنیسم دانست. پست‌مدرن (پس از مدرنیته)؛ بیان موقعیتی است که در آن ناتوانی مدرنیته و بحران‌های آن آشکار شده است. گفته می‌شود پسا‌مدرنیته، بیشتر نمایان گر بحران مدرنیته است.اما نکته‌ای که در این میان حائز اهمیت است این‌که، نگرش پست‌مدرن، در مبانی و اصول خود یک حرکت مدرن است. گفته می‌شود پسامدرن برای جدا شدن از مدرن، ناگزیر از تکرار مدرن است. و این دو مکتب را نمی‌توان دو مکتب و نگرش متمایز و یا حتی کاملاً متباین در نظر آورد. این امر به گونه‌ای است که حتی گفته می‌شود گاه پسا مدرن به معنای تثبیت مدرن نیز به کار می رود. البته در معنای دقیق، پست مدرن به همان گسست مدرن، اشاره دارد.تا کنون میان مفسران جدال گسترده ای برسرتبیین وتعریف دقیق پست‌مدرنیسم در جریان بوده است. پست مدرنیسم به دلیل آن‌که در فضایی انتقادی به وجود آمد دارای ابهام مفهومی است، تلاش های طولانی و برجسته ی مدرنیته در اثر فشار ناشی از توهمات واهی و بی جا ، به گمراهی و بیراهه کشانده شده. در این وضعیت پست مدرنیسم به وجود آمد تا موجی ایجاد کند و وضعیت پدید آمده را به گونه ای دیگر رقم زند. پست مدرنیسم که به فرانوگرایی یا ما بعد نوگرایی تعبیر شده است، به عنوان یک جنبش فکری گسترده از دهه 1960میلادی در اروپا و امریکا, شکل‌گرفت و در دهه های 1970 و 1980 م گسترش یافت به گونه‌ای که در بسیاری از فضاهای فکری و حتی علمی و هنری تأثیرگذار بود.نکته مهم در این باره این است که هنوز نمی توان از جنبه ساختاری یا شکلی، برای پست مدرنیسم یک ساختار جدید و متمایز از مدرنیسم در نظر گرفت. بنابراین پست مدرنیسم از لحاظ شکلی،همان مدرنیسم است که به حیات خود در قالبی جدید ادامه می دهد. از همین رو می‌توان برخی ویژگی‌های کلی مدرنیسم را برای آن نیز در نظر گرفت. اما پست‌مدرنیسم خود دارای ویژگی‌هایی است، که نظریه پردازان مهمترین آن‌ها را به این شرح بیان می‌کنند:1. طرد جامعیت از هر گونه فکر؛در نگاه پست مدرن، توجه انسان از کلی گرایی و کلی سازی به نوعی تکثر گرایی منعطف می باشد. باید ها و نباید ها از نظر پست مدرنیسم ثابت نمی مانند. بلکه ممکن است بسته به خواست فرد و عرف در نوسان باشند به طوری که باید و نباید امروز به طور حتم باید و نباید فردا نخواهد بود.2. نفی هویت منسجم فردی و اجتماعی؛در فلسفه پست مدرن به جای تاکید بر هویت منسجم فرد و اجتماع، بر دگرگونی و بی‌ثباتی در هویت فرد و جامعه تاکید می شود. فلسفه پست‌مدرن به انکار تمامی مفاهیم اصولی و متعالی مربوط به سرشت انسانی می پردازد و انسان را به بی هویتی و پوچی سوق می دهد. 3. اعلام پایان ایدئولوژی ها؛در نظام فکری پست مدرن، ارزش ها و ضد ارزش ها همچنین بایدها و نبایدها جنبه پایدار به خود نمی گیرد. در صورتی که ثبات و پایداری فکر و اندیشه از دیدگاه پست مدرنیسم مطرود است. به تعبیری بایدها و نبایدها از منظر پست مدرنیسم ثابت نمی‌مانند بلکه ممکن است بسته به خواست فرد و عُرف در نوسان باشند.4. رد حقیقت های عینی؛پست مدرنیسم نقادانه به هر گونه مفهومی از حقیقت عینی نظر می کند و در تلاش است تا بیان دارد که هیچ معیار حقیقی و عینی از باور نیست. نظریه پردازان پست مدرنیسم چنین وانمود می کنند که این ایده که هیچ استاندارد معین و مشخص در مورد باورها وجود ندارد.5. نسبی گرایی و عدم قطعیت در زمینه شناخت؛این ویژگی را می‌توان به عنوان نتیجه منطقی ویژگی قبلی در نظر آورد. زمانی که گفته می‌شود حقیقت و واقعیت‌های عینی وجود ندارد، لازم است به این فکر کرد که قطعیتی هم در شناخت وجود نداشته و همه امور نسبی هستند، آن هم نسبیتی مطلق و در همه شئون. قطعیت در شناخت به معنی مطابقت آن با واقع و حقیقت است، حال اگر این حقیقت نفی شد دیگر مبنایی برای قضاوت و ارزش‌گذاری شناخت‌ها وجود نخواهد داشت.6. ارائه جریان فکری ترکیبی؛اندیشه‌ها و ایده‌های برگرفته از پست مدرنیسم نشان می دهد که فلسفه پست مدرن، ترکیبی از چندین مکتب فلسفه و نظریه است و یا می تواند حاصل گرایش های فکری متعددی باشد. در این صورت، چنین فلسفه‌ای از مبنا و منشا فلسفی واحدی برخوردار نیست. از همین رو به اذعان برخی اندیشمندان، این ویژگی، پست مدرنیسم را دچار تناقض و پارادوکس گویی کرده است.براین اساس می‌توان گفت که مدرنیسم و پست‌مدرنیسم دو روی یک سکه بوده و هر دو در چارچوب تفکرات غرب‌محور شکل‌گرفته است، با مبانی تا حدی مشترک و ویژگی‌های منحصر به خود. جهت مطالعه بیشتر در این زمینه می‌توانید به منابع زیر مراجعه نمایید.1. حکومت و توسعه، مجله اندیشه حوزه , ویژه روشنفکری , ش 24 و 23, انتشارات آستان قدس رضوی؛2. پست مدرنیته و پست مدرنیسم , ترجمه حسینعلی نوذری , انتشارات نقش جهان؛3. گذر از مدرنیته , شاهرخ حقیقی , نشر آگه؛4. فرهنگ علوم سیاسی , مرکز اطلاعات و مدارک علمی ایران؛5. غرب شناسی , سیداحمد راهنمایی , نشر مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره )؛6. مجله اندیشه حوزه , شماره 24؛7. مدرنیته و اندیشه انتقادى، بابک احمدى، تهران، نشر مرکز،1373؛8. پست مدرنیسم چیست؟، چارلز جنگز، ترجمه فرهاد مرتضایی، تهران: نشر مرندیز؛9. از مدرنیسم تا فرامدرنیسم، محمدجواد لاریجانی، مجلس و پژوهش، شماره پنجم، سال اول، آذرو دى 1372؛10. مناظره مدرنیته و فرامدرنیته در زمینه مفاهیم، حمید عضدانلو، ماهنامه سیاسی - اقتصادى، شماره 84-83؛11. سکولاریسم، ویژگی مکاتب غربی، غلام‌علی حداد عادل، ویژه نامه 27 آذر؛12. نکاتی پیرامون سکولاریسم، مجله کیان، شماره 26. .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه