دوستی های اینترنتی

  اینترنت فوائد و مضرات عصر جدید را عصر «انقلاب در ارتباطات» نامیده‌اند و روشن‌ترین نشانه این قرن انفجار اطلاعات است. اما آیا این انفجار لزوماً در‌بردارنده انرژی مثبت و بالنده برای رشد و تعالی انسان است و یا حاوی سموم خطرناک و تخریب‌گر؟ پاسخ به این سوال به نوع کاربرد این انرژی و مدیریت تصرف و بهره‌برداری آن توسط کاربران مختلف، با انگیزه‌ها و جهت‌گیری‌های متفاوت بستگی دارد. در این قرن اطلاعات، دانش و آگاهی، معادل توانایی انسان و بزرگترین سرمایه سازگاری او با دنیای تجدید است. عصر کنونی معرف و بیانگر تمام نمای شعر معروف فردوسی بزرگ است که «توانا بود هر که دانا بود»  و دنیای اینترنت، به منزله یکی از کارسازترین و فراگیرترین ابر رسانه‌ها می‌تواند در تقویت این سرمایه کمک کند. اینترنت به عنوان یک پدیده جهان شمول امکان و فرصتی برای کاربران فراهم می‌کند که بتوانند تمام اطلاعات و خدمات مورد نیاز خود را هر زمان هرکجا و به هر میزان که بخواهند دریافت کنند. بنابراین در جهان امروز فرهنگ رسانه‌ای با برتری اینترنت، فراگیرترین و مسلط‌ترین فرهنگ تاثیر گذار در جامعه است و مرکز این تاثیر روی نسل در حال رشد، یعنی نوجوانان و جوانان است. به عبارتی دگر، بخش قابل توجهی از زندگی جوانان امروز را ارتباط با اینترنت تشکیل می‌دهد.  این ارتباط می‌تواند به رشد مهارتهای مختلف یادگیری منجر شود. البته در کنار این مزایا، باید در کمین خطرهای پنهان آن نیز بود. این پدیده تناقض آلود که از یک سو بهترین بستر رشد، تحول و توسعه زندگی انسانهاست از سوی دیگر مسموم‌ترین و آسیب‌زا‌ترین فضای فرهنگی و تربیتی را در درون خود دارد. در واقع می‌توان گفت پدیده اینترنت یک شمشیر دو لبه است یعنی هم فرصت است و هم تهدید، هم سازنده‌ است و هم تخریب کننده، هم توسعه دهنده ذهن است و هم اسیر کننده آن. اگر این سیلاب خروشان به مسیرهای از پیش تعیین شده هدایت و مدیریت شود تا زمینهای حاصل خیز را آبیاری کند، به شکوفایی بذرهای نهفته در زمین منجر می‌شود و الا همه چیز را در سر راه خود ویران می‌کند. استفاده نابجا از اینترنت به همان اندازه خطرناک است که استفاده نابجا از مواد دارویی. به عنوان مثال، اگر دارو با مدیریت صحیح مصرف نشود، بجای درمانگری، آسیب‌زایی می‌کند.[1]   سن بروز و ظهور این دوستی‌ها مرحله نوجوانی و جوانی بعنوان دو مرحله بسیار مهم، در دوران زندگی ما نقش آفرینی می‌کنند.  اریکسون نیز در نظریه رشد اجتماعی خود بیان کرده است که در مرحله نوجوانی به تدریج هویت فرد شروع به شکل گیری می‌کند. تشکیل هویت عبارت است از مشخص کردن اینکه چه کسی هستید، برای چه چیزی ارزش قایلید و چه مسیری را می‌خواهید در زندگی دنبال کنید. طبق نظریه اریکسون این مرحله مهمترین مرحله در رشد انسان است. تصویری که فرد در مراحل قبل از خود بدست آورده از قبیل احساس اعتماد، استقلال، خلاقیت و کارآمدی، همچنین فرصتها و نقشهایی که جامعه به فرد ارائه می‌دهد و تطبیقی که نوجوان بین این دو ایجاد می‌کند باعث شکل‌گیری هویت در نوجوان می‌گردد. در این میان نقش والدین بسیار مهم است که در مراحل قبلی توانسته باشند احساس اعتماد را در فرزندشان ایجاد کرده و استقلال او را به رسمیت بشناسند و ضمن ایجاد مهارتهای لازم در او احساس کارآمدی را نیز تقویت کرده باشند. در این صورت است که فرزندشان خواهد توانست، مرحله هویت‌یابی را به سلامت پشت سرگذارد. اریکسون بر‌خلاف تمایلات جامعه غرب هشدار می‌دهد؛ «آنهایی که تنها اهداف مالی و فرصتهای اقتصادی را برای نوجوانانشان آماده می‌کنند، اگر هدفی روشن برای ایشان مهیا نکنند، تا نیاز به معنادار بودن و ارزشمند بودن آنها تامین گردد، حتی اگر نوجوانان بتوانند به راحتی شغلی بیابند، این در رشد هویت کافی نبوده و آنها را با بحران هویت روبرو خواهد کرد.» مرحله ششم از رشد اجتماعی اریکسون احساس صمیمیت است.[2] در این مرحله مهمترین چیزی که فرد با دیگری به مشارکت می‌گذارد هویت جدیدش است. در طی این دوره فرد به دنبال پذیرش و حمایت برای هویت جدیدش است. اما متاسفانه بسیاری از خانواده‌ها نمی‌توانند هویت جدید جوانشان را بپذیرند و چند سال طول می‌کشد تا با این هویت جدید سازگار شوند. حتی اگر خانواده بتواند جوان را در هویت جدید بپذیرد، نمی‌تواند تمام نیازهای او را از قبیل نیازهای روحی، فکری، اجتماعی، هیجانی و جسمی تامین کند. بنابراین جوان برای تامین این نیازها به روابط تازه‌ای خارج از خانواده روی می‌آورد. علت شکل‌گیری دوستی‌های صمیمی در این دوران را باید در این نیاز جستجو کرد. فرق این دوستی‌ها با دوستی‌های دوران کودکی، در صمیمیت آن است. طبق تحقیقات، دوستی‌های صمیمی در خانمها بیشتر گزارش شده است.[3]این روابط دوستانه جدید در کامل‌ترین شکل خود در انتخاب همسر و تشکیل زندگی مشترک نمود می‌یابد.   آفات دوستی‌های اینترنتی همان طور که در ابتدای مقاله اشاره شد هویت‌یابی و دوست‌یابی دو شاخصه مهم دوران نوجوانی و جوانی می‌باشد. هویت در انتخاب دوستان، اثرگذار است. دوستان نیز در شکل‌گیری هویت، موثر می‌باشند. یکی از محیط‌هایی که در دهه‌های اخیر جهت دوست‌یابی از آن استفاده می‌شود، محیط مجازی اینترنت است. اما باید توجه داشت که این محیط به علت خصوصیات خاص و منحصر به فردش مشکلات و آسیب‌هایی را نیز به دنبال دارد. که در ادامه به تعدادی از آنها اشاره می‌کنیم؛       1. سوءاستفاده‌های احساسی  اینترنت با فراهم آوردن امکان هویت سازی مجدد، برای یکایک کاربران شرایطی را پدید آورده است که در آن، کاربران می‌توانند با ساختن هویت دروغین، به معرفی خود بپردازند. از این رو میزان سوءاستفاده احساسی، در این فضا به مراتب بیش از فضای واقعی است، زیرا امکان درک صحت و سقم مطالب موجود در فضای اینترنتی آسان نیست. بنابراین به هیج وجه غیر عادی نیست که شخصی که از طریق اینترنیت با او رشته الفت بسته‌شده به گونه‌ای اسرار آمیز ناپدید گردد.[4] که این مساله می‌تواند به عنوان یک شکست عاطفی لطمات شدیدی را به نوجوانان و جوانان وارد آورد.   2. اغوای دختران و زنان در نبود علایم غیرکلامی بررسی روانشناسی زن و مرد، حکایت از آن دارد که قدرت رمزگشایی زنها به شکل قاطع‌ای برتر از مردان است. مطالعات «جودیت هال» در سال 1979 و 1984 و پژوهش‌های «روزنتال و د-پائلو» در سال 1979، هر دو حکایت از آن دارند که زنان در رمز‌گذاری و رمز‌گشایی برتر از مردان ظاهر می‌شوند (آرونسون، ویلسون و ایکرت1999). علاوه بر این، هال در سال 1984، نشان داد که دختران و زنان به شکل بارزی، بهتر از مردان اشارات غیر کلامی را درمی‌یابند و آنان با اتکا به علائم غیرکلامی که در روابط رو‌در‌رو با مردان دارند، به سادگی به نیات درونی آنها پی‌می‌برند. همین امر سبب شده که برخی از متخصصان در روابط همسران، به مردان پیشنهاد دهند که اگر می‌خواهند به همسرشان دروغ بگویند لااقل از پشت گوشی تلفن یا با ارسال ایمیل و یا یک نامه و یا در حالی که پتویی روی سرشان انداخته‌اند با همسرشان صحبت کنند، زیرا در غیر این صورت و در حالت رودر‌رو، احتمال لو رفتن دروغ آنها به شدت افزایش می‌یابد.    3. ارتباط اینترنتی مقدمه ملاقات حضوری برخی از این روابط در حیطه فضای اینترنتی باقی نمانده و پس از چندی به گفتگوی تلفنی و سپس روبرو شدن منتهی می‌گردد که آسیبهای فراوانی را می‌تواند به دنبال داشته باشد که برخی از آنها را در صفحه حوادث روزنامه‌ها و مجلات شاهد هستیم.   4.  نگاه جنسی مردان به این روابط تحقیقات نشان می‌دهد که مردان در این گونه روابط بیش از عاطفی اندیشیدن، جنسی می‌اندیشند، لذا این روابط به همان سرعتی که شکل گرفته و تعمیق می‌یابند، به همان سرعت از دست می‌روند. و این مساله بویژه برای دختران که به سرمایه‌گذاری‌های عاطفی گسترده‌ای در روابط بین فردی خویش دست می‌زنند بسیار گران تمام می‌شود و اثرات آن تا مدتها در روان آنها باقی می‌ماند.[5]   5. کاهش تدریجی شرم و حیا در این روابط این روابط به علت اینکه در یک فضای مجازی رخ داده و کابران در آن ناشناخته هستند؛    حیای کمتری در آن حاکم می‌باشد و همین امر باعث می‌شود که به تدریج حیای کاربران نیز کاهش یابد. انسانها دارای مکانیزم تهاجم شکن هستند و نگاه انسانها به یکدیگر در بسیاری از موارد تهاجم آنها را متوقف می‌سازد. فقدان مکانیزم تهاجم شکن نگاه ‌رودر‌رو، برخی از کاربران را بر آن می‌دارد تا فارق از هرگونه احساس شرم و حیایی، به بیان مطالبی بپردازند که در برخوردهای رویارو، کمتر به فکر بیان آنها می‌افتند.[6]   6. خود افشاگری بالا در این گونه روابط و به طبع آن شکل‌گیری سریع صمیمیت و اعتماد پژوهش‌های انجام شده حکایت از آن دارند که خود افشاگری برای ایجاد اعتماد، تداوم و تعمیق آن از اهمیت فراوانی برخوردار است. همچنین پژوهش‌های دیگری نشان می‌دهد که اینترنت، خودافشاگری کاربران را نزد یکدیگر تسهیل می‌کند، بنابراین می‌توان نتیجه گرفت که روابط اینترنتی سریع‌تر توسعه یافته، صمیمیت و اعتماد بیشتری بین طرفین درگیر ایجاد می‌نماید. در تبیین این امر می‌توان به چند نکته دیگر نیز اشاره کرد. اولاً، ارتباط نوشتاری نسبت به سایر اقسام ارتباط، قابل اعتماد‌تر به نظر می‌آید. ثانیاً، به دلیل اینکه آدمی می‌تواند پیام نوشته شده را برای خودش بخواند و در عین خواندن، با گوشهایش نیز آن را بشنود و حتی موارد مورد نظرش را چندین بار بخواند، پیام را عمیق‌تر از صحبتی ساده در می‌یابد. ثالثاً، گمنامی نویسنده باعث می‌شود محتوای پیام، عمیق‌تر، عاطفی‌تر و تحریک برانگیزتر از موارد عادی، جلوه‌گر شود. که این امر می‌تواند از جنبه‌های مختلف برای طرفین آسیب‌زا بوده و زمینه‌ سوء استفاده‌های فراوانی را فراهم آورد.   7. مدیریت نمایش خود پاتریک اُسالیوان، معتقد است که مردم علاقمند به انجام کاری هستند که امکان مدیریت نمایش خود را برای آنها فراهم آورد. به این معنی که در روابط اجتماعی رو‌در‌رو، ما با تمام ابعاد وجودی افراد روبرو می‌شویم. اما در روابط اینترنتی این‌گونه نیست. اینترنت این امکان را به افراد می‌دهد که ابعادی از وجود خود را که مایل هستند، به نمایش بگذارند. به عنوان مثال فردی که در ابراز هیجانات خویش دست و پای خود را گم کرده، یا لکنت زبان دارد یا دچار چاقی بیش از حد است، در تماس با دیگران از طریق گفتگوی اینترنتی، می‌تواند به حذف ابعاد نامقبول خویش دست زده و با طرح هرچه بیشتر ابعاد مثبت وجودی خویش، نمایش بهتری از خود در برابر مخاطبانش به معرض دید بگذارد. از این روست که این روابط نمی‌تواند شناخت درست و دقیقی به افراد بدهد. علاوه بر آنچه که ذکر شد همه آفت‌ها و آسیبهایی که در مورد روابط دختر و پسر مطرح می‌شود به نوعی در روابط و دوستی‌های اینترنتی نیز وجود دارد. که برای مطالعه آن می‌توانید به مقاله‌ای که پیرامون همین موضوع در سایت پرسمان آمده است، مراجعه نمایید. در پایان امیدواریم که همه نوجوانان و جوانان ما با نگرشی مستدل و منطقی، همراه با آگاهی لازم از مشکلات و آسیبهای این دوستی‌ها، تصمیمی درست اتخاذ کرده و همواره به خاطر داشته باشند که اسلام ‌عزیز اگر دوستی بین مردان و زنان جامعه را نهی کرده، بی‌حکمت نبوده است. همان طور که آثار مخرب این روابط را در دنیای غرب شاهد هستیم و اندیشمندان آنان نیز به این امر اذعان دارند. «آزموده را آزمودن خطاست».     منابع: - آذربایجانی، مسعود، روان شناسی اجتماعی با نگرش به منابع اسلامی. - اوحدی، بهنام، روانشناسی اینترنت، انتشارات دانشگاه کمبریج. - بی‌ریا، ناصر و همکاران، روانشناسی رشد2 با نگرش به منابع اسلامی. - کیت ای، شرودر،  کلیدهای همراهی و مراقبت از نوجوانان در اینترنت، ترجمه فرناز فرود - منطقی، مرتضی، راهنمای واادین دراستفاده فرزندان از فن‌آوریهای ارتباطی جدید تلفن همراه.   پی نوشت ها: [1] . کلیدهای همراهی و مراقبت از نوجوانان در اینترنت، کیت ای، شرودر، ترجمه فرناز فرود، ص19. [2] . روانشناسی رشد2 با نگرش به منابع اسلامی، ناصر بی‌ریا و همکاران، ص783. [3] . روان شناسی اجتماعی با نگرش به منابع اسلامی،جمعی از مولفان، ص274. [4] . روانشناسی اینترنت، دکتر بهنام اوحدی، انتشارات دانشگاه کمبریج،ص283. [5] . راهنمای واادین دراستفاده فرزندان از فن‌آوریهای ارتباطی جدید تلفن همراه، دکتر مرتضی منطقی، ص159. [6] . همان، ص166. .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه