گناه چیست؟ آیا میان گناهان اخلاقى و دینى و گناهان اجتماعى و قانونى تفاوتى هست؟

گناه در لغت فارسى در معانى بزه ، جرم ، خطا ، نافرمانى و مانند آن به کار مى رود . و در لغت عربى از آن به « ذنب » و « معصیت » تعبیر شده است . معنایى که در برگیرنده تمام معنى ها باشد ، همان نافرمانى و انجام عملى برخلاف قانون است ( چه قانون طبیعى و اجتماعى باشد و چه قانون الهى و دینى ) و تخلّف از آن سبب عقوبت و کیفر در این دنیا و نیز در آخرت است . گناه تخلّف از قانون هاى طبیعى و اجتماعى با گناه و تخلّف از قانون هاى مذهبى از جهاتى با هم تفاوت دارند . ما به صورت گذرا چند فرق را بیان مى کنیم : {J . 1 J} گناه در مورد قانون هاى طبیعى و اجتماعى به همان تخلّف هایى گفته مى شود که در حدود قواعد و موازین طبیعت و در مرز امنیت و اجتماع صورت مى گیرد . {J مثال اول : J} نوشیدن مشروب هاى الکلى یا پرت شدن از بالاى بام با قواعد طبیعت مخالف است . مورد اول با موازین بهداشتى و سلامت بدن و دومى با قانون جاذبه زمین ، همخوانى ندارد . تخلّف کننده نیز به کیفر سرپیچى از قوانین طبیعت ، سلامتى و عمر خود را به مخاطره افکنده است . {J مثال دوم : J} دزدى و امورى که به امنیت عمومى لطمه مى زند از نظر قانون گناه محسوب مى شود و متخلّف به کیفر مخالفت با آن ، جریمه و کیفر مى شود . از نظر مذهب و دین ، تمام آنچه مخالف با قانون هاى طبیعى و اجتماعى باشد و یا با فضایل اخلاقى و شرف انسانى و یا با عفت و سعادت اجتماعى منافات داشته باشد ، گناه به شمار مى رود . بنابراین متخلّف به کیفر خود مى رسد . در واقع دین مقدس اسلام با بینش وسیع ترى به وضع بشر مى نگرد و همان گونه که به سلامت جسم و آسایش جامعه توجه دارد ، به سلامت روح و آرامش فکر و جان انسان ها نیز اهمیت مى دهد . در قوانین امروزه حتى در کشورهاى پیشرفته براى خودکشى و بى عفّتى جرم یا گناهى قایل نیستند چون از نظر آنان این گونه کارها به امنیت اجتماعى لطمه اى نمى زند . ولى در بینش دینى ، تمام این ها گناه به حساب مى آید ، زیرا شرف انسانى و فضیلت اخلاق افراد را لکه دار مى کند . علاوه بر این به صورت غیرمستقیم پایه هاى امنیت اجتماعى و عمومى را نیز متزلزل مى سازد . {J . 2 J} کیفر مخالفت با قانون هاى طبیعى و اجتماعى محدود به همین دنیاست ، در صورتى که مخالفت با قانون هاى الهى ، هم در دنیا و هم در آخرت کیفر دارد . {J مثال : J} شخص دزد ممکن است با چند ماه زندانى شدن ، به کیفر خود برسد اما تخلّف از قانون هاى الهى ، هم سبب بدبختى و سیه روزى در این دنیاست و هم عذابى اخروى در پى دارد . قرآن کریم درباره مفسّران و ستیزه گران با خداوند مى فرماید : « لَهُمْ خِزْىٌ فِى الدُّنْیا وَ لَهُمْ فِى الْآخِرَهِ عَذابٌ عَظِیمٌ » 1 « آنان در دنیا خوارى و سرافکندگى و در آخرت ، مجازات بزرگى در پیش دارند » . {J . 3 J} فرق اساسى گناه در قوانین اجتماعى و مذهبى این است که در اجتماع ، کیفر براساس عمل در نظر گرفته مى شود . یعنى کسى که برخلاف قوانین اجتماعى کارى کرد ، به مجازات مى رسد اما در احکام و قوانین دینى ، نیّت و اندیشه نیز در قلمرو گناه وارد مى شود . تا جایى که انگیزه عمل از خود عمل مهم تر قلمداد گردیده است . در حقیقت اندیشه پیرامون گناه ، خود بزرگ ترین وسیله تولید گناه است « ز خیر ، خیر تراوش نماید ، از شر ، شر » . یکى از مسائل مهم در زمینه گناه شناسى ، شناخت مرزهاى گناه است . از آن جا که شناخت حد و مرز بین پاره اى صفات نیک با صفات زشت ، بسیار دقیق است عده اى بر اثر نشناختن این حدود ناخودآگاه گناهى را به عنوان کار شایسته انجام مى دهند و یا به عکس ، کار خوبى را به این خیال که زشت است ، ترک مى گویند . براى نمونه مرز عنوان هاى زیر را بنگرید : ذلّت و تواضع ، تکبّر و عزّت نفس و وقار ، بخل و قناعت ، سکوت و کنترل زبان ، اسراف و سخاوت ، رشوه و هدیه ، سرکوبى غریزه ها و عفّت نفس و . . . . بسیار اتفاق مى افتد عده اى به علت عدم شناخت صحیح گرفتار درهم آمیختگى این مفاهیم گردند . مثلاً به عنوان قناعت ، بخل ورزند ، یا به عنوان سخاوت ، دچار اسراف شوند . محمدبن منکدر مى گوید : « در یکى از روزهاى گرم تابستان در بیرون از مدینه امام باقرعلیه السلام را دیدم که با تلاشى خستگى ناپذیر کشاورزى مى کرد . با خود گفتم : « سبحان الله » یکى از بزرگان قریش در این ساعت گرم به دنیاطلبى مشغول است ، باید بروم و او را نصحیت کنم . نزدش رفتم و پس از سلام گفتم : خداوند وضعت را سامان دهد . آیا درست است که یکى از بزرگان قریش با این حال ، در چنین ساعت گرمى به طلب دنیا مشغول باشد ؟ اگر در همین حال مرگت فرا رسد ، براى خداوند چه پاسخى دارى ؟ فرمود : اگر در این حال مرگم فرا رسد ، در حالى که به سراغم آمده که به اطاعت خداوند مشغولم و به وسیله آن خود و خانواده ام را از نیاز به تو و دیگران حفظ کرده ام ( زهى سعادت ! ) ولى مى ترسم مبادا در حالى که به نافرمانى و گناه پروردگار مشغول باشم ، مرگم فرا رسد » . 2 بنابراین زهد ، با دنیادارى صحیح هیچ گونه تضادى ندارد ، بلکه براى ایجاد یک زندگى سالم در دنیا و آخرت ، هم تلاش لازم است و هم زهد . 3 ( 1 ) مائده ( 5 ) ، آیه . 33 ( 2 ) کلینى ، فروع کافى ، ج 5 ، ص . 73 ( 3 ) مطالعه کنید : . 1 گناه شناسى ، محسن قرائتى ، مرکز فرهنگى درس هایى از قرآن . . 2 کیفر گناه ، 1 و 2 ، سید هاشم رسولى محلاتى . .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه