چرا يک کنيز جزء اموال حساب مي شود مگر او انسان و صاحب اختیار در تصمیم گیری برای زندگی خود نيست؟

کنیز انسان است و دارای کرامت های انسانی ولی به هر حال یک مجرم است. مي دانيم که يکي از نخستين دسته هايي که به پيامبر اکرم ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ ايمان آوردند بردگان بودند زيرا که آزادي خود را در آيين جديد مي جستند و شخصيت اجتماعي خود را در پرتو آن باز مي يافتند. و باز می دانیم که کنیزان در حکومت اسلامی از جایگاه انسانی و انسانیت برخوردار بودند تا آنجا که مادر هفت تن از امامان معصوم ما کنیز بوده اند. امّا با اين حال کساني که عادت دارند از دو قضاوت کنند به اسلام حمله کرده و مي گويند اگر اسلام آيين الهي است چرا بندگي و بردگي را تصويب کرده است و از اين موضوع بعضي اوقات به عنوان يک حربه برنده تبليغاتي براي مشوش کردن اذهان جوانان استفاده مي کنند براي روشن تر شدن اذهان و تشريح نظر اسلام درباره موضوع برده موضوعات زير را بررسي مي کنيم. 1. برده يعني چه؟ 2. دور نماي سير بردگي در تاريخ بشر 3. نظريه اسلام درباره بردگي 4. آخرين اشکال 1. برده يعني چه؟ 1. برده يعني انساني که تمام اختياراتش به دست ديگري سپرده شده و مانند ساير کالاها خريد و فروش مي شود و مالک مجاز است به دلخواه خود هر گونه تصرفي در آن بکند. البته حدود و اختيارات مالکين در تصرف برده به اختلاف ازمنه و محيط ها تحولات زيادي پيدا کرده است. بعضي از ملل در موضوع برده چنان قساوتي به خرج مي دادند که دفاع طبيعي را از برده ها سلب کرده بودند. مثلا عده اي از يوناني ها معتقد بودند اگر کسي به برده اي حمله کند او حق دفاع ندارد. منتسکيو نويسنده کتاب روح القوانين مي گويد: برده هاي اسپارتي به قدري بدبخت بودند که نه تنها يک غلام بلکه غلام همه جامعه حساب مي شدند و هر کس هر قدر که مي توانست برده خودش يا برده ديگري را آزار و شکنجه مي داد. 2. دورنمايي از سير بردگي آغاز دوران بردگي در تاريخ بشريت معلوم نيست ولي محققين تاريخ بردگي را تاريخ بروز جنگ ميان قبايل انساني مي دانند. ولي آنچه روشن است اين است که منشأ اصلي آن وجود فرد قوي و ضعيف در اجتماع انساني توأم با طغيان و استثمار است. حتي عده اي از علماي حقوق يکي از منشأهاي بردگي را اين مي دانند که بدهکاران تهي دست وقتي در فشار و مطالبه طلبکاران قرار مي گرفتند خود را به آنان مي فروختند (اين قانون در روم رايج بود). بردگي تا حدود نيمه قرن 19 ميلادي در جهان رايج بود ولي از آن به بعد نهضت دامنه داري براي الغاي آن در سراسر جهان آغاز گرديد. 3. نظر اسلام درباره بردگي پیامبر مکرم اسلام می فرماید:« شَرُّ النَّاسِ مَنْ بَاعَ النَّاسَ؛ بدترین مردم کسی است که دیگران را به بردگی خرید و فروش کند» مي دانيم که اسلام در محيطي ظهور کرد که برده ها در سخت ترين شرايط زندگي مي کردند، در محيطي که زنان آزاد حق حيات نداشته و دختران زنده به گور مي شدند پيداست که با برده ها که اصولا جزء بشر محسوب نمي شدند چطور معامله مي شد. اسلام دست به اصلاحات وسيعي در مورد برده ها زد که در دنياي آن روز طرفدار نداشت. برنامه هاي اسلام براي مبارزه با برده داري عبارتند از: اوّل: اولين کاري که اسلام براي سرو سامان دادن وضعيت برده ها انجام داد اين بود که آنها را در زمره اجتماع بشري در آورد. به اين ترتيب که دامنه تکاليف و دستورات ديني را طوري توسعه داد که آنها را هم شامل شود و کليه امتيازاتي را که در ميان بشر بود به جز تقوا و فضايل انساني الغاء کرد و حق طرح دعوا در محاکم را براي آنها مانند ساير افراد آزاد قائل شد. دوّم: دستورات زيادي براي رفق ومدارا با غلامان صادر کرد تا آنجا که آنها در زندگي آقايشان شريک و سهيم بودند. پيامبر اکرم ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ مي فرمود: کسي که برادرش زير دست او باشد از آن چه که مي خورد به او بخوراند و از آنچه که مي پوشد به او بپوشاند و زيادتر از توانايي به او تکليف نکند. علي ـ عليه السلام ـ به غلام خود قنبر مي فرمود: من از خداي خود شرم دارم که لباسي بهتر از تو بپوشم زيرا رسول خدا ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ مي فرمود: از آنچه که خودتان مي پوشيد به آنها نيز بپوشانيد و آنچه که مي خوريد به آن نيز بخورانيد. سوّم: اسلام برنامه وسيعي را بر آزادي غلامان و کنيزان فراهم ساخت تا طي آن تدريجا از نعمت آزادي برخوردار شوند. از طرفي توصيه هاي فراواني براي آزادي بردگان نموده است تا حدي که پيامبر اکرم ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ مي فرمود: هر کس بنده مسلماني را آزاد کند خداوند به هر عضو، عضوي از بدن وي را از آتش دوزخ آزاد مي کند. در حالات علي ـ عليه السلام ـ مي بينيم که هزار غلام را با دسترنج خويش آزاد کرد و اين عمل در حالات بزرگان دين ما فراوان به چشم مي خورد. از طرفي در کتب فقهي ما مواردي به چشم ميخورد که غلامان خود به خود يا الزاما آزاد مي شدند مثل اين که غلامي قبل از مولاي خود اسلام اختيار کند يا اگر يکي از پدر و مادر آزاد باشند فرزند آنها حتما آزاد خواهد شد يا هر گاه غلامي نابينا يا زمين گير گردد و موارد ديگر. در موارد نذر، کفاره روزه و کفاره قتل، غلام الزاما بايد آزاد شود. با در نظر گرفتن اين برنامه وسيع و اهتمام زيادي که قوانين اسلام به اين موضوع داده، وسيله آزادي تدريجي غلامان موجود و در نتيجه آزادي نسل آينده و فرزندان آنها فراهم مي گرديد. اين که بعضي ها مي گويند چرا اسلام طبق يک فرمان عمومي و قطعي حکم به آزادي تمام غلامان نکرد يک فکر خام و ناپخته اي است که حاکي از عدم تجربه در امور اجتماعي است، زيرا با در نظر گرفتن توسعه و رواج کامل برده داري در آن روز و سر و کار غالب مردم با خريد و فروش غلامان، در صورت آزادي کامل و ناگهاني، آنها به صورت جمعيت بيکار و بي پناه در مي آمدند که چنين حکمي هرگز قابل اجرا نبود. راستي عجيب است که مي بينيم بعد از قرن هاي متمادي در آمريکا که خواستند قانون بردگي را الغاء کنند يک جنگ خونين چهار ساله به راه مي افتد که عده زيادي به خاک و خون کشيده مي شوند، با اين حال چطور مي توان باور کرد که قانون الغاي دفعي بردگي هنگام ظهور اسلام در آن دنياي تاريک و آشفته قابل اجرا بوده و عکس العمل شديدي به دنبال نداشته باشد. 4. آخرين اشکال آخرين ايرادي که ممکن است در اين موضوع به اسلام گرفته شود اين است که درست است اسلام برنامه وسيعي براي آزادي غلامان و کنيزان ترتيب داد ولي معلوم نيست چرا اسلام اجازه مي دهد اسيران جنگي را سربازان مسلمان به عنوان عبد و غلام خريد و فروش کنند؟! اينجا بايد به دو نکته توجه داشت: اوّل: جهاد در اسلام مخصوصا مربوط به کفاري است که بر مسلمانان شمشیر کشیده اند و در صدد هستند جان و مال و ناموس آن ها را از بین ببرند و به بردگی بکشند و حاضر به هيچ گونه سازش با قوانين الهي و حق و عدالت نيستند و در برابر هيچ منطقي سر تسليم فرود نمي آورند. جهاد در اسلام به صورت مبارزه حق و باطل و عدالت و ظلم و در سير آزادي انسان هاست. دوّم: بر خلاف آنچه که برخي تصور مي کنند، حکم بردگی اسيران جنگي يک حکم اجباري نيست بلکه بسته به صلاحديد پيشواي مسلمين است. زيرا پس از آن که جنگ خاتمه پيدا کرد، سربازان وظيفه دارند تمامي اسراي جنگي را تحت الحفظ نزد پيشواي خود بياورند و هيچ کس حق کشتن آنها را ندارد و او يکي از سه موضوع را درباره اسرا اجرا مي کند. يا دستور مي دهد آنها را بدون قيد و شرط آزاد کنند يا در مقابل پرداخت غرامتي آنها را آزاد مي کند يا مصلحت اقتضاء کند حکم به بردگی آنها صادر مي کند و اين حکم چنان چه مي بينيم يک حکم قابل انعطاف است و در صورتي که مقتضي باشد به طور کلي مي توان از آن چشم پوشي کرد و آن هم در اختيار امام و پيشواي مسلمين است. فلسفه اين حکم آن است که در آن موقع باز دانشگاه هاي وسيعي وجود نداشت تا اسراي جنگي آنجا نگهداري شوند و از طرفي اسلام دين رحمت و هدايت انسان ها، به همين خاطر آنها را به سرپرستي رزمندگان اسلام، تحت تعليمات اسلامي قرار مي داد، تا هدايت شوند و به تدريج آزاد گردند. نتيجه: با توجه به موارد فوق و دستوراتي که اسلام در مورد غلامان وضع کرد و تاريخچه برده داري در جهان و تعامل مسلمين با غلامان با استفاده از آموزه هاي اسلامي، اسلام از ابتداي ظهور مخالف برده داري بود و به همين خاطر برنامه وسيعي را براي الغاي برده داري به تدريج اجرا نمود. اسلام خود واضع برده داري نبود بلکه برده داري با آن اوصافي که ذکر شد قبل از اسلام در بين بشريت موجود بود و اسلام در مقابل يک عمل انجام شده قرار گرفته بود. اسلام مي گويد هيچ انساني بر انسان ديگر برتري ندارد مگر به تقواي الهي و همه انسان ها آزاد آفريده شده اند و هيچ کس حق اسير کردن و برده نمودن انسان ديگر را ندارد. اين که برده ها مثل کالا بين انسان ها خريد و فروش مي شد قبل از ظهور اسلام و با بدترين شرايط وجود داشت و اين عمل جزء تأسيسات اسلام نبود. براي بهبود وضع برده داري و براي فراهم کردن تدريجي آزادي آنان احکام و حقوقي براي غلامان وضع نمود که مسلمين همه ملزم به رعايت آن بودند. اسلام هيچ گاه به يک انسان به عنوان کالا نگاه نمي کند چرا که خداوند متعال در آيات فراوان و پيامبر اسلام ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ طي احاديث مختلف ملاک برتري انسان ها را فقط و فقط تقوا مي دانند و اين مهم کاملا براي ما واضح و روشن است و اسلام جز در مورد اسراي جنگي و آن هم بنا به دلايلي که ذکر شد رقيّت آن ها را نپذيرفته است. .

مرجع:

ایجاد شده در 1400/10/19

لینک کوتاه