چه گناهانی باعث عدم حضور قلب می گردد؟ روایت امام سجاد ـ عليه السلام ـ .

مقدمه: باید توجه داشت که ما بعد از بررسی کتابهای مختلف به حدیث مورد نظر شما برنخوردیم، ولی به هر حال به فرمایشات امام سجاد علیه السلام در این زمینه اشاره می کنیم و با انصراف عدم حضور قلب به نماز با این نگاه مسئله را بررسی می کنیم . در کلمات معصومین ـ عليهم السلام ـ نماز به عنوان عمود دین و نردبان عروج مومنین، وسیله تقرب به خدای متعال و ملاک قبولی سایر عبادات معرفی شده، تا آنجا که رسول گرامی اسلام ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ در مورد آن می فرماید: «نماز نور چشم من است»، نماز دارای دو بُعد است. یکی ظاهری که به منزله پیکره نماز است و دیگری بُعد باطنی که روح و حقیقت آن است. و هر یک از این دو بعد احکام، آداب و حقایق بلند مرتبه ای دارند که نماز با توجه به آنها، عمیق و کامل می گردد. از مهمترین آداب باطنی نماز، بلکه تنها راه رسیدن به اسرار آن، حضور قلب و خشوع در نماز است، چرا که در احادیث ما آمده که «آن مقداری از نماز که توجه قلبی داشته باشیم بالا برده می شود» و نماز کسی که با توجه تمام و حضور قلب به خدا باشد باعث آمرزش تمام گناهان می شود همچون طفلی که تازه متولد شده است. مراتب حضور قلب: حضور قلب برای خود دارای مراحل و مرتبه هایی است که در کلام بزرگان دین بیان شده است. مرتبه اول: اینکه شخص نمازگزار بداند با خدا صحبت می کند هر چند معانی نماز را نداند. مرحوم شاه آبادی استاد امام خمینی می فرمایند: «مثال این افراد مانند این است که قطعه شعر و مدحی را به کودکی بدهی که معنای آن را نمی فهمد و از او بخواهید که در مدح فلان آقا بخواند». مرتبه دوم: شخص علاوه بر مرحله قبلی به معنای کلمات هم توجه می کند. مرتبه سوم: اسرار عبادت و حقیقت اذکار و تسبیح را می فهمد. مرتبه چهارم: به مرحله ای رسیده که زبان از قلب پیروی می کندو به حقیقت ایمان رسیده است. مرتبه پنجم: نمازگزار به حضور کامل می رسد، مرحله ای که جز خدا نمی بیند. عوامل حواسپرتی و درمان آن خاطره هایی که هنگام نماز به دل انسان خطور می کند و سعی داریم تا آنها را رفع کنیم، یا علتهای خارجی و یا داخلی دارند. موانع خارجی که بوسیله حواس پنج گانه ما که مهمترین آنها چشم و گوش است بوجود می آید. اما موانع داخلی شدیدتر از موانع خارجی است زیرا شخص را در تمام لحظات چه نماز و چه خارج آن مشغول می دارند به طوری که «شخص گاهی شصت یا هفتاد سال از عمرش می گذرد در حالی که خداوند از او یک نماز را هم نپذیرفته است». برخی از عوامل عدم حضور عبارتند از: 1. هرزه بودن و فرّار بودن قوه خیال: از عوامل اصلی حواسپرتی است که ذهن انسان همچون پرنده ای از نقطه ای به نقطه دیگر پرواز می کند و هر لحظه به یاد خاطره ای می افتد، گاهی افکار خوب و گاهی فاسد. برای درمان این مشکل اولاً باید در بیرون نماز تمرکز خود را بالا ببریم مثلاً در درس خواندن، فکر کردن در مورد جهان و مراقبت از رفتار خود دقت و تمرکز داشته باشیم. ثانیاً: هر وقت در نماز حواسمان پرت شد تصمیم به مخالفت بگیریم و دوباره به فکر نماز باشیم هر چند این کار در ابتداء سخت است ولی به مرور خیال شخص رام و ورزیده می شود. 2. دنیا پرستی: از عوامل مهم عدم حضور قلب دوستی با دنیا و دلبستن به آن است به طوری که ما آدمها دنیا را همه چیز و آرزوی خود می دانیم و حال آن که در احادیث آمده که «مثل دنیا، مثل آب دریا است که هر چه انسان تشنه از آن بخورد تشنه تر گردد تا او را بکشد». برای درمان این مشکل ابتدا باید شناخت نسبت به دنیا پیدا کرد، و دانست که زندگی ما به این دنیا خلاصه نمی شود و ما همچون مسافری باید توشه و ذخیره مناسبی برای خود جمع کنیم و این امکان ندارد مگر با ترک حرص و طمع و حب مال و دنیا. 3. حواس ظاهری: که گفتیم گوش و چشم مهمترین عوامل حواسپرتی هستند. دل را همه آفت از نظر برخیزد چون دیده بدیده دل در او آویزد و برای درمان آن باید چشم خود را کنترل کرده و به هر سو نگاه نکنیم و در مکان تاریک و خلوت که عکس یا تلویزیون یا سایر عوامل وجود ندارند نماز بگذاریم. 4. تندخوانی و شتابزدگی: متاسفانه خیلی از ما گرفتار این مشکل هستیم به طوری که منتظریم سریع نماز تمام شود. علی ـ عليه السلام ـ در مورد این گونه افراد می فرماید که «دزدترین مردم کسی است که از نمازش بدزدد». 5. گناه: باید دانست که همانطور که نماز، عامل بازدارنده از گناه است فحشا و منکرات هم مانع حضور قلب است. روحی که آلوده و اسیر گناه است نمی تواند بنده خدا باشد. گناهانی از جمله دروغ ـ بد زبانی ـ ناسپاسی ـ خودبینی و غرور ـ شراب و قمار ـ چشم چرانی باعث عدم حضور قلب و حتی ترک نماز می شوند. مثلاً همین چشم چرانی که یک بیماری روانی هم است و شخص ذهن و قلب آشفته ای دارد و یک لحظه چشمش را نمی تواند کنترل کند. البته امام سجاد ـ عليه السلام ـ هم در صحیفه سجادیه به گناهان از قبیل غفلت، تکبر و غرور، عجب و خودپسندی اشاره می کند. و کسالت و تنبلی و مشغول امور دنیا بودن (مثل طلب رزق و روزی که او را از عبادت باز می دارد) را هم از عوامل عدم حضور قلب می شمارد. برای درمان عامل گناه ابتداء باید علل و عوامل آن را شناخت و به آثار منفی آن پی برد و در مرحله بعد کمر همت بست و ریشه درخت گناه را از بیخ و بن کند. نکته: بعضی از جوانها می گویند: ما که دیگر با این همه گناه آدم نمی شویم پس چرا نماز بخوانیم؟ باید دانست که بریدن از نماز خود زمینه گرایش به گناه و گرفتاری در دام شهوت است چون نماز مانند ریسمان الهی است که اگر پاره شود ارتباط ما قطع شده و به عمق فساد می افتیم مانند دانه های تسبیح که اگر نخ آن پاره شود دانه های آن تک تک گم می شود. 6. دوست و محیط فاسد: که باعث غفلت و سهل انگاری در مورد نماز می شود. 7. موانع مقدماتی: از جمله پرخوری، پرخوابی، کسالت و خستگی، جلوگیری از بول که باعث عدم تعادل جسمی می شود و همچنین بازی کردن با اعضاء و جوارح از جمله موانع حضور قلب هستند. 8. بیهوده گویی و حرفهای لغو و همچنین خودنمایی و ریا که نقطه مقابل اخلاص است، و شخص برای دیگران نماز می خواند نه خدا. عوامل حضور قلب 1. اهمیت دادن به نماز و فهمیدن فوائد و اسرار آن 2. احساس نیاز و شناخت و آگاهی درباره نماز، نمازگزار باید تشنه معارف باشد و عظمت خدا را درک کند و همچون خلبانی که هر چه بالاتر می رود زمین را کوچکتر می بیند، نمازگزار هر چه به عظمت خداوند آشنا می شود. غیر خدا در نظرش کوچکتر می شود. 3. فهمیدن معانی و اذکار نماز «چرا که اگر کسی دو رکعت نماز بخواند و بفهمد چه گفته، خداوند تمام گناهانش را می بخشد». 4. آمادگی بوسیله انجام مقدمات مثل انجام وضو و نظافت بانشاط، پوشیدن لباس تمیز و عطر زدن و شرکت در مسجد و گفتن اذان و اقامه و انجام مستحبات نماز. 5. تعیین مکان مخصوص و وقت مناسب که فارغ از مسائل دنیایی باشد. (چنانچه از بیانات امام سجاد علیه السلام می توان استفاده کرد.) 6. انجام نوافل و دعا برای درک هر چه بهتر نماز و دستیابی به استقامت و تداوم در عبادت. نکته آخر: انسان همیشه محتاج به نماز است آن هم نماز با حضور و توجه، نمازی که یاد خدا ما را مشغول کرده باشد نه فکر پول و جمع آوری ثروت و مسائل و مشکلات شخصی، اینچنین نمازی است که ما را از پوچی و بی هدفی خارج می کند و افق زندگی را در چشم ما روشن می نماید و دل را از میل به گناه و پستی نجات می دهد. به امید اینکه بتوانیم لااقل جرعه ای از این چشمه حیات و معرفت بچشیم. در عشق تو سوز و ساز دارد دل ما چون رشته سر دراز دارد دل ما سرچشمه آب زندگی می گفتند چشمی است که در نماز دارد دل ما .

مرجع:

ایجاد شده در 1400/10/19

لینک کوتاه