آیا این درست است که حضرت رسول(صلى الله علیه وآله) اگر بین دو نماز جمع مى کردند در مواقع استثنا بوده ولى شیعیان بر خلاف سنت رسول خدا(صلى الله علیه وآله)، نماز را در سه نوبت و به صورت جمع مى خوانند؟

جمع بین ظهر و عصر و مغرب و عشاء را با هم خواندن از زمان پیامبر اسلام ( صلى الله علیه وآله ) شروع شده است و پیامبر اسلام هم بین این دو نماز جمع مى کردند و هم به تفریق مى خواندند و هیچ گونه تردیدى در این نیست . شیعیان نیز در طول تاریخ ، تلاش کرده اند تا سنت هاى پیامبر را زنده نگه دارند و این هم یکى از سنّت هاى پیامبر است . جمع بین ظهر و عصر و جمع بین مغرب و عشاء در روایات شیعه و روایات اهل سنت آمده است . براى نمونه به چند روایت اشاره مى کنیم : {J روایات شیعه : J} عبدالله بن سنان از حضرت امام صادق ( علیه السلام ) نقل کرده که آن حضرت فرمود : پیامبر خدا ( صلى الله علیه وآله ) بدون این که عذرى در کار باشد ، ظهر و عصر و نیز مغرب و عشاء را با یک اذان و دو اقامه خواندند ) . 1 اسحقاق بن عمار از امام صادق ( علیه السلام ) نقل مى کند که آن حضرت فرمود : « پیامبر خدا بدون این که عذرى در کار باشد ، ظهر و عصر را در یک جا خواندند . عمر به آن حضرت گفت : آیا در نماز چیز تازه اى پیدا شده ؟ پیامبر اکرم ( صلى الله علیه وآله ) گفت : نه چیز تازه اى درباره نماز نیامده ولى خواستم بر امت خودم گشایشى بدهم ) . 2 عبدالملک قمى مى گوید : به امام صادق ( علیه السلام ) گفتم : « مى توانم بین دو نماز را بدون این که عذرى داشته باشم جمع بکنم ؟ امام در جواب گفت : پیامبر خدا این کار را انجام داد و خواست که امت را در آسایش و سبکى قرار دهد » . 3 عبدالله بن عمر مى گوید : « پیامبر با این که در مدینه بود و مسافر نبود نماز را تمام و با هم خواند » . 4 امام باقر ( علیه السلام ) فرمود : « پیامبر خدا ظهر و عصر و نیز مغرب و عشاء را با یک اذان و دو اقامه خواندند » . 5 {J روایات اهل سنت : J} - جابر بن زید از ابن عباس نقل کرده است که پیامبر خدا ( صلى الله علیه وآله ) هفت رکعت مغرب و عشاء را با هم خواند و هشت رکعت ظهر و عصر را با هم خواند و آن حضرت در مدینه بود . 6 و نیز مى گوید : پیامبر اسلام هفت رکعت را با هم خواند و هشت رکعت را هم با هم خواند . 7 - ابن عباس مى گوید : پیامبر اسلام در مدینه ، بین ظهر و عصر و بین مغرب و عشاء را جمع مى کرد ، بدون این که عذرى در کار باشد . 8 - سعید بن جبیر از ابن عباس نقل مى کند : رسول خدا ( صلى الله علیه وآله ) ظهر و عصر و مغرب و عشاء را با هم خواند بدون این که خطر و یا سفرى در کار باشد . 9 - عبدالله بن شقیق مى گوید : روزى ابن عباس پس از نماز عصر ، براى ما سخنرانى مى کرد . سخنرانى طولانى شد ، آفتاب غروب کرد ، هوا تاریک شد ، ستارگان در آسمان ظاهر شدند و مردم مى گفتند : وقت نماز است . مردى از بنى تمیم که همیشه نماز را اول وقت مى خواند نزد ابن عباس آمد و گفت : بابا وقت نماز است و سخن را کوتاه کن . ابن عباس به او گفت : بى مادر ! آیا تو به من سنت پیامبر را تعلیم مى دهى ؟ ! من خودم دیدم که پیامبر اسلام ظهر و عصر را با هم مى خواند و مغرب و عشاء را با هم مى خواند . عبدالله بن شقیق مى گوید : من به شک افتادم . رفتم نزد ابوهریره و از او پرسیدم . ابوهریره گفت : ابن عباس راست مى گوید . 10 - عکرمه از ابن عباس نقل مى کند که پیامبر اسلام در مدینه ، بدون این که مسافر باشد ، مغرب و عشاء را و نیز ظهر و عصر را با هم خواند . 11 بر پایه این روایات ، جمع کردن بین نماز ظهر و عصر و نیز مغرب و عشا ، هیچ گونه اشکالى نداردزیرا ریشه در روایات وسیره پیامبر مکرم اسلام ( صلى الله علیه وآله ) دارد و متهم ساختن شیعه به این که خلاف سنت پیامبر عمل مى کنند ، کار دشمنان اسلام و مسلمین است . در بررسى هایى که بنده انجام دادم ، مشاهده کردم بر اساس آیه 130 سوره طه اوقات نماز طور دیگرى شرح داده شده و منابع روایى شیعه و به خصوص در نامه اى از حضرت على ( علیه السلام ) به فرماندار مصر ، اوقات نمازهاى یومیه مطابق آنچه امروزه اهل تسنن انجام مى دهند به صورت جداگانه بیان شده و حتى حضرت در نامه مذکور ( که در نهج البلاغه آمده است ) بیان مى دارند که نمازها را در این اوقات به جماعت برگزار نمایید . بنابر این چگونه مراجع تقلید و عموم شیعه نمازهاى پنج گانه را به صورت جدا از هم نمى خوانند و مثلا نماز ظهر و عصر را با هم مى خوانند . گرچه بنا به نظر تمامى فقهاى شیعه خواندن نماز در پنج نوبت ( ظهر ، عصر ، مغرب ، عشاء و صبح ) امرى مستحب و بهره مندى از ثواب اول وقت و فضیلت وقت خاص را به دنبال دارد ولى خواندن نماز در سه وعده نیز با آیات قرآن کریم تعارض ندارد . اصولاً آیاتى که با صراحت به اوقات نماز اشاره دارد در هیچ کدام به جزئیات به طور کامل و پنج وعده بودن تصریح نشده است . خداوند متعال مى فرماید : « اَقِمِ الصَّلوهَ لِدُلوکِ الشَّمسِ اِلى غَسَقِ الَّیلِ وقُرءانَ الفَجرِ اِنَّ قُرءانَ الفَجرِ کانَ مَشهودا » . 12 نماز را از زوال خورشید ( هنگام ظهر ) تا نهایت تاریکى شب ( - ( نیمه شب ) - ) برپا دار و همچنین قرآن فجر ( - ( نماز صبح ) - ) را چرا که قرآن فجر ، مشهود ( فرشتگان شب و روز ) است ! . 13 در جایى دیگر مى فرماید : « واَقِمِ الصَّلوهَ طَرَفَىِ النَّهارِ وزُلَفًا مِنَ الَّیلِ اِنَّ الحَسَنتِ یذهِبنَ السَّیاتِ ذلِکَ ذِکرى لِلذّاکِرین » . 14 نماز را در دو طرف روز و اوائل شب برپادار ، چرا که حسنات ، سیئات ) - ) و آثار آن هارا ( - ( بر طرف مى سازند ، این تذکرى است براى آن هاکه اهل تذکرند . 15 بنابراین ، در آیات مذکور که درباره اوقات نماز مى باشد ، به پنج وعده بودن نماز ، تصریحى نشده است ، تا با سنت پیامبر اکرم ( صلى الله علیه وآله ) ( نماز در سه وعده ) تعارضى داشته باشد . . 16 در مورد آیه « فَاصْبِرْ عَلى ما یقُولُونَ وَ سَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّکَ قَبْلَ طُلُوعِ الشَّمْسِ وَ قَبْلَ غُرُوبِها وَ مِنْ آناءِ اللَّیلِ فَسَبِّحْ وَ أَطْرافَ النَّهارِ . . . » . 17 ( در برابر آنچه آنها مى گویند صابر وشکیبا باش ، قبل از طلوع آفتاب وپیش از غروب آن ، وهمچنین در اثناء شب واطراف روز تسبیح وحمد پروردگارت را بجا آور . . » که به صراحت از نماز سخن به میان نیامده بین مفسران گفتگو است که منظورحمد وتسبیح مطلق است ویا اشاره به نمازهاى پنجگانه دارد . جمعى معتقدند که مقصود حمد وتسبیح مطلق است ، در حالى که گروهى دیگر آنرا اشاره به نمازهاى پنجگانه مى دانند و برخى نیزاحتمال داده اند که آیه شریفه اشاره به ذکرهاى مخصوصى باشد که در روایات اسلامى در این ساعات مخصوص وارد شده است . در هر صورت این تفسیرها با هم منافاتى ندارند واگر مقصود نمازهاى پنجگانه هم باشد ، با روش معمول شیعیان سازگار است . . 18 با توجه به مطالب گفته شده معلوم مى شود جزئیات اوقات نمازهاى پنجگانه ، در قرآن بیان نشده بلکه بیان جزئیات و شرح آن به پیامبر اکرم ( صلى الله علیه وآله ) و امامان معصوم ( علیهم السلام ) سپرده شده است به همین جهت آیات قرآن در کنار روایاتى که از آن بزرگواران به دست ما مى رسد ، زمان نمازهاى پنج گانه را به طور دقیق مشخص مى کند . فقهاى شیعه نیز به پیروى از احادیثى که از عمل پیامبر حکایت مى کند و از روایاتى که از پیشوایان بزرگ اسلام رسیده است و به پیروى از ظواهر آیات قرآنى ، در تمام اعصار اسلامى ، تفریق میان نمازها را مستحب دانسته و مى فرمایند : فاصله انداختن میان نمازها و اقامه هر نمازى در وقت فضیلت خود مستحب و افضل است و در عین حال مى توان این مستحب را ترک نمود و نمازها را جمع خواند . اما در خصوص کلام حضرت على ( علیه السلام ) نیز باید گفت که در منابع روایى شیعه روایاتى نیز در خصوص استحباب این امر نقل شده . 19 و کلام حضرت امام على بن ابیطالب ( علیه السلام ) در نامه 52 نهج البلاغه نیز تبیین اوقات فضیلت نمازهاى یومیه و تأکید بر امرى مستحب و یکى از سنن پیامبر اکرم ( صلى الله علیه وآله ) دارد و دلالتى بر وجوب و الزام و حتمیت ندارد . ( 1 ) وسائل الشیعه ، ج 4 ، ص . 220 ( 2 ) همان ، ص . 221 ( 3 ) همان . ( 4 ) همان . ( 5 ) همان ، ص . 223 ( 6 ) صحیح بخارى ، ج 1 ، ص 201 ، باب تأخیرالظهر الى العصر ، ح 518 ، چاپ پنجم ، 1414 - 1993 ، نشر و توزیع دار ابن کثیر و الیمامه ، دمشق و بیروت . ( 7 ) همان ، ص 206 ، ح 537 ، باب وقت المغرب . ( 8 ) صحیح سنن نسائى ، ج 1 ، ص 200 ، ح 601 ، باب الجمع بین الصلوتین فى الحضر . ( 9 ) صحیح مسلم ، ج 1 ، ص 489 ، ح 49 ، باب الجمع بین الصلوتین فى الحضر ، چاپ اول ، دار احیاء التراث العربى ، 1955 ، 1374 ، بیروت . ( 10 ) صحیح مسلم ، ج 1 ، ص 491 ، ح 57 و . 58 ( 11 ) مسند احمد بن حنبل ، ح 1 ، ص 221 ، س 27 ، چاپ شده در ضمن » موسوعه السنه » الکتب السته و شروح ها ، چاپ دوم . ( 12 ) اسراء ) 17 ( ، آیه . 78 ( 13 ) . ک : جلال الدین سیوطى ، الدرالمنثور ، بیروت داراحیاء التراث العربى ، ج 5 ، ص 280 - . 282 ( 14 ) هود ، . 114 ( 15 ) . ک : مکارم شیرازى ناصر ، تفسیر نمونه ، تهران ، دار الکتب الإسلامیه ، 1374 ش ، اول ، ج 12 ، ص 221 و ج 9 ، ص . 265 ( 16 ) سعید شمس ، پرسمان قرآنى نماز ، سبط اکبر ، پاییز 1387 ش ، سوم ، ص . 178 ( 17 ) طه ) 20 ( ، آیه . 130 ( 18 ) جهت اطلاع بیشتر به مکارم شیرازى ناصر ، تفسیر نمونه ، تهران ، دار الکتب الإسلامیه ، 1374 ش اول ، ج 13 ص . 337 ( 19 ) این روایات در وسائل الشیعه ، ج 4 ، ص 156 باب 10 جمع آورى شده . .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه