منظور از علمانیت در زبان عربی چیست و ایا ربطی به اندیشه جدایی دین از سیاست دارد؟

در زبان عربی از سکولاریسم به « العلمانیه» تعبیر شده است . در مورد منشأ انشقاق این واژه اختلاف نظر وجود دارد برخی آن را از ریشه علم و به معنای علم گرایی دانسته و العلمانیه - به کسر عین- تلفظ کرده اند و برخی دیگر واژه العلمانیه را به فتح عین و لام قرائت کرده اند وآن را مشتق از عالم می دانند به این معنا که العلمانیه درباره نقش انسان در عالم است وبه استقلال عقل انسانی در همه زمینه ها تأکید دارد بدون آنکه عقل را نیازمند امور دینی و معنوی بداند . (ضاهر ، عادل ، الاس الفلسفیه للعلمانیه ، بیروت: دار الساقی ، 1993م، ص 37-38 – عزیز العمه ، العلمانیه من منظور مختلف ، ص 17-18)سکولاریسم نوعی نگرش به جهان است که طرفداران آن بر این باورند که می توان جهان را به طور کامل و تنها با استفاده از خود جهان شناخت . (برت. اف. براینر ، «سکولاریم و دین ، مبانی بدیل برای کنکاش در یک کثرت انگاری اصیل»، ترجمه افروز اسلامی ، نامه فرهنگ ،س 6 ، ش 22،1357، ص 50)حلیم برکات در تعریف سکولاریسم می گوید: نظامی عقلانی است که روابط بین افراد ، گروه ها و مؤسسات را با دولت بر اساس مبادی و احکام عمومی که متضمن تساوی افراد جامعه در قبال آن است ، تنظیم می کند و مهم ترین ویژگی های آن عبارتند از: 1. جدایی دین از دولت 2. طرد قوم گرایی و طایفه گری سیاسی 3. برقراری مساوات بین افراد ملت ، علی رغم اختلاف دینی که محاکم مدنی عمومی آن را تضمین می کنند 4. تساوی بین زن و مرد در قانون و احوال شخصی و این که فرد بر اساس قانون دینی یا مدنی یا هر دو می تواند ازدواج کند 5. منشأ قانون گذاری ، جامعه است که بر اساس نیازها و مشکلات ، قانون وضع می کند 6. حاکمیت و مشروعیت حکومت از ملت است 7. منزلت داشتن فرهنگ علمی و عقلانی 8. به رسمیت شناختن حقوق مذاهب و قومیت های دینی گوناگون 9. آزادی دین از سیطره دولت و دولت از سیطره دین. (برکات ، حلیم ، المجتمع العربی المعاصر ، مجله معرفت ، س 6، ش 22، ص 23) بنابر این سکولاریسم به معنای دنیوی گرایی است و جدایی دین از سیاست از پیامدها و آثار آن است نه مقوم و ماهیت اصلی آن .در فرهنگ علوم سیاسی ، سکولاریسم به معنای نا دینی گری ، جدا انگاری دین و دولت ، اعتقاد به انتقال مرجعیت از نهادهای دینی به اشخاص یا سازمان های غیر دینی .بر اساس این نظریه در امور اجتماعی سیاست اصالت دارد نه دین که دارای جنبه فردی و عبادی است . (آقا بخشی، علی، افشاری راد، مینو، فرهنگ علوم سیاسی، تهران: چاپار، 1383 ، ص 611)سکولاریزاسیون ، غیر دینی شدن (کردن) دنیا زدگی ، دنیوی سازی ، علمانیت ، انتقال واقعیاتی که در قلمرو دین و امور مقدس جای داشتند به محدوده امور غیر مقدس و طبیعی ، فرایند از دست رفتن اهمیت اجتماعی اندیشه و عمل دینی و نهادهای مذهبی ، جدا سازی امور دنیوی از امور دینی و جدا سازی سیاست ، دولت و حکومت ، اقتصاد ، هنر ، آموزش و پرورش و سایر جنبه های زندگی از امور مقدس . ( آقا بخشی، علی، افشاری راد، مینو، فرهنگ علوم سیاسی، تهران: چاپار، 1383 ، ص 612)سکولاریزاسیون در زبان فارسی معادل : دین زدایی ، غیر دینی کردن ، دنیوی سازی ، دنیوی کردن ، دنیوی شدن ، عرفی شدن و... ترجمه شده است . تعبیر سکولاریزاسیون در زبان های اروپای در معاهده سال 1648 وستفالی به کار رفت و مقصود از آن توضیح و توصیف انتقال سرزمین هایی بود که پیش تر تحت نظارت کلیسا قرار داشت و به زیر سلطه اقتدارات سیاسی غیر روحانی رفته بود . در آن ایام واژه سکولاریس در بین مردم متداول بود و تمییز و تفکیک میان «Sacred» ( مقدس و دینی ) و «Secular» ( دنیوی و عرفی) که به طور اجمال در حکم تمییز و تفکیک مفاهیم ما بعد الطبیعی مسیحی از همه اشیا و اموری بود که این جهانی یا غیر مقدس و ناسوتی تلقی می شدند ، تداعی کننده قول به برتری امور و مفاهیم مقدس یا دنیوی بود . این تعبیر در قرن بیستم در معانی متنوعی به کار گرفته شد ... با اینکه عرضه تعریفی جامع و مانع از سکولاریزاسیون ، کار دشواری است ، اما به اجمال می توانیم آن را فرایندی معنا کنیم که طی آن ، وجدان دینی ، فعالیت های دینی و نهادهای دینی ، اعتبار و اهمیت اجتماعی خود را از دست می دهند و این یعنی که دین در عملکرد نظام اجتماعی به حاشیه رانده می شود و کارکردهای اساسی در عملکرد جامعه با خارج شدن از زیر نفوذ و نظارت عواملی که اختصاصاً به امر ماورایی عنایت دارند ، عقلانی می گردد . (براین ویلسون ، فرهنگ و دین ، ص 124)سکولاریزاسیون از وقوع یک واقعیت در جامعه خبر می دهد ( معنای مصدری) و از این لحاظ با سکولاریسم که دلالت بر یک نگرش دارد ، تفاوت مفهومی دارد . بر این اساس سکولاریزاسیون یا عرفی گرایی ایدئولوژی خاصی است که جهان بینی مشخصی را تبلیغ می کند و در واقع خود به مثابه یک دین است .با وجود این تفاوت مفهومی سکولاریزاسیون با سکولاریسم تناسب مفهومی دارد . .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه