چگونه از باطن نیت مان با خبر شویم و آن را اصلاح کنیم؟ ممنون از زحماتتون.

می دانیم که «نیت» روح عمل محسوب می شود و عمل –هر چند صالح و هر چه بزرگ– تا به قصد رضای خدا انجام نگیرد و مصداق بندگی او نگردد، در تکامل حقیقی انسان بی تأثیر است. آنچه ارزش واقعی انسان را تأمین می کند، عبودیت است و هر عملی که نشان بندگی داشته باشد، برای آدمی ثمربخش است و برای آنکه عمل نشان بندگی داشته باشد، باید به نیت الهی انجام گیرد و رنگ خدایی داشته باشد.روشن است که نیت بدون «توجه» امکان پذیر نیست. کارهای فاقد «توجه» که یکسره از سر غفلت صادر می شوند، ارزش حقیقی (خوب یا بد) ندارند؛ زیرا «توجه» یکی از مقدمات فعل اختیاری است. در مقابل هر چه «توجه» در عمل بیشتر باشد و عمل آگاهانه تر صادر شود، زمینة پیدایش «نیت» در آن بیشتر است. از این رو، اعمال کاملاً غریزی یا افعالی که از سر عادت صادر می شوند، به جهت کم رنگ بودن حضور «توجه» در آن بسیار کم ارزش محسوب می شوند.به این ترتیب پردازش نیت بسیار مهم تر از پرداختن به خود عمل است. اصلاح نیت، اصلاح کیفیت عمل است و اصلاح کیفیت، بر اصلاح کمّیّت مقدم است. بیش از آنکه به مقدار عمل توجه کنیم، باید به چگونگی آن بیندیشیم. امام صادق علیه السلام فرمود: «النّیّة أفضل من العمل؛ نیت برتر از عمل است».1اخلاص کیمیای عمل است و عمل ناچیز ما را گران سنگ و پربها می گرداند. خدای متعال به موسی فرمود: «یا موسی ما أرید به وجهی فکثیرٌ قلیله، و ما أرید به غیری فقلیلً کثیره؛ آنچه به خاطر من انجام شود، کمش زیاد است و آنچه به خاطر غیر من انجام شود، زیادش کم».2 پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم می فرماید: «قلبت را خالص کن. عمل کم، تو را کافی است».3عمل فراوان و بدون نیت، خرواری از پوشال است و عمل خالص اندک، قطعه ای جواهر. هرچه درجة خلوص عمل بالاتر باشد، عیار این جواهر بیشتر است. با دانستن این سرّ بزرگ و دست یافتن به این اکسیر ارزشمند، بر ماست که:1. تلاش و همت و توجه خود را در راه اصلاح نیت ها و افزایش کیفیت اخلاص به کار گیریم.2. روح الهی و نیت خالص را در همة اعمال خرد و درشت خود لحاظ کنیم.پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم به ابوذر فرمودند: «یا أباذر لیکن لک فی کلّ شیء نیّة صالحة حتّی فی النّوم و الأکل؛ ای اباذر! در هر چیز نیت صالح داشته باش، حتی در خوابیدن و خوردن».4هر عملی که برای خشنودی خدا انجام گیرد و با نیت خالص همراه باشد، «یک قدم به سوی قله» محسوب می شود و هر عملی که از آهنگ الهی تهی ماند، سرمایة عمر انسان و نیروی او را هزینه می کند و بهره ای به بار نمی آورد. «إنّ الإنسان لفی خسرٍ إلّا الّذین آمنوا و عملوا الصّالحات...».5با انگیزة خالص، هر عملی که از انسان صادر می شود ارزش معنوی انسان را یک درجه بالا می برد. اگر این نیت، به تمام اعمال و حرکات زندگی سرایت یابد، همة لحظات عمر مفید و ثمربخش می گردد. به این ترتیب خواب و خوراک ما نیز برای ما بهرة معنوی دارد و زمان سوخته یا مرده محسوب نمی شود. با نیت خالص می توان در تمام ساعات و لحظات به خودسازی مشغول بود و از هر شبانه روز به اندازة 24 ساعتِ تمام، بازدهی معنوی و معرفتی انتظار داشت.6 امام علی علیه السلام به مالک اشتر فرمود: «همة اعمال اگر نیت شایسته داشته باشد، خدایی می گردد».7«خودسازی» فعالیتی نیست که به زمان مشخصی اختصاص داشته باشد. آسایش و تفریح ما نیز عبادت است، اگر به قصد خشنودی خدا انجام گیرد و یک قدم به سوی کمال و سعادت به شمار می رود اگر رنگ «اطاعت» داشته باشد. هر چه معرفت انسان کامل تر و نیت او خالص تر باشد، این عمل قدم بزرگ تری به سمت قلة مقصود خواهد بود.اصلاح نیت، نیاز به تمرین و تلاش دارد و بدون «توجه»، حاصل نمی شود. بزرگان و عارفان از کیمیای اخلاص اندوختة فراوانی از ارزش و معرفت و معنویت برای خود گرد آورده اند. حضرت آیت الله بهجت قدس سره پیش از آغاز درس خود لحظاتی به ذکر و توجه می پرداختند و در هیچ شرایطی این برنامه را ترک نمی کردند. در سیرة امام راحل قدس سره نیز همین تقیّد بیان شده است. این برنامة تجدید نیت موجب می شود کلاس درس علاوه بر بهرة علمی که برای شاگردان دارد، بهرة معنوی نیز برای استاد داشته باشد. «لحظاتی پیش از عمل» با احیای نیت و توجه به خدا، می توان به عمل ارزش اخلاقی و معنوی بخشید و آن را در فرایند کمال و سعادت سهیم گردانید و این درسی است که امیرمؤمنان علیه السلام در مبارزة با «عمرو بن عبدود» به ما می آموزد.در دقت و تأمل در لحظاتِ پیش از عمل، چند کار انجام می گیرد:اول: اطمینان از رضایت خدا به این عمل؛دوم: در خواست از خدا برای خلوص نیت و سلامت انگیزه؛سوم: خلوت و مناجات با خدا و عرضة عمل به پیشگاه او؛چهارم: تصمیم جدی بر بیرون راندن همة انگیزه های مزاحم.بنده ی خدا همواره در آغاز عمل اندیشناک رضای اوست. پس از عمل هم توفیق خدایی را در انجام آن فراموش نمی کند. به همین جهت شکرگزار درگاه خدا برای انجام این عمل است.نشان خلوصِ عمل، آن است که انسان توقع نداشته باشد که دیگران او را بر این عمل بستایند. امام صادق علیه السلام فرمود: «عمل خالص آن است که نخواهی جز خدا کسی تو را به خاطر آن بستاید».8و از این خالص تر آن است که نه تنها منتی به خدا نمی گذارد و توقعی از او ندارد بلکه یکپارچه انجام عمل را به لطف و عنایت خدا استناد دهد و شکرگزار توفیق الهی باشد و خالص تر از آن، اینکه اصلاً در پیشگاه خداوند خود و عمل خود را به حساب نیاورد. درجات خلوص نیت مستقیماً به درجات معرفت ما از خدا بستگی دارد. از سوی دیگر درجات معرفت نیز با تلاش در تطهیر نیت بالا می رود.یادآوری: اهمیت تلاش برای اصلاح نیت، به معنی تعطیل عمل تا اطمینان از خلوص آن نیست. خدا انجام وظایف شرعی را از ما خواسته است. ترک آن به بهانة نداشتن خلوص نیت، نافرمانی خدا محسوب می شود. عمل صالح، به احتمال شائبة ریا نباید رها شود؛ گرچه برای اصلاحِ نیتِ خود، باید بسیار سخت گیر و پرتوقع باشیم.پی نوشت ها1. وسائل الشیعه، ج1، ص36، ح5. 2. کافی، ج8، ص46، ح8. 3. «أخلص قلبک یکفک القلیل من العمل»؛ بحار الانوار، ج78، ص90. 4. مکارم الاخلاق، ج2، ص370 و امام صادق علیه السلام: «لابدّ للعبد من خالص النّیّة فی کلّ حرکة و سکون، لأنّه إذا لم یکن هذا المعنی یکون غافلاً؛ بندة خدا باید که در هر حرکت و سکون خود نیت خالص داشته باشد، زیرا اگر این گونه نباشد از غافلین خواهد بود» (بحارالانوار، ج70، ص210، ح32). و پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم: «إذا عملت عملاً فاعمل لله خالصاً. لأنه لا یقبل من عباده الأعمال الّا ما کان خالصاً؛ هرگاه عملی انجام دادی آن را برای خدا خالص گردان، زیرا خدا از بندگانش عملی نمی پذیرد مگر آنکه خالص باشد» (همان، ج77، ص103). 5. سورة عصر. 6. «و هب لی الجدّ فی خشیتک و الدّوام فی الاتّصال بخدمتک». (دعای کمیل) 7. «...و إن کانت کلّه لله إذا صلحت فیها النّیّة»؛ نهج البلاغه، نامة 53. 8. نهج البلاغه، نامة 26. منبع پایگاه اطلاع رسانی حوزه .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه