آيا امام علي(ع) وزير يا جانشين خليفه دوم بودند؟ آيا امام علي(ع) در جنگ قادسيه با عمربن الخطاب شركت نمودند؟ آيااین همکاری به اين معني است كه موافق حكومت خليفه دوم بودند؟

سياست امام علي(ع) در دوران خلفا راجع به فتوحات، سياست عدم دخالت علني و قبول نكردن مسئوليت در ميدان جنگ و سياست بود ولي از آنجائيكه كه در دوران خليفه دوم «عمر» فتوحات گسترده بوده و عمر هم شخص عجول و خطاكاري بود و از جانبي هم تمايل شديدي داشت كه با امام علي(ع) مشورت كند سزاوار نبود كه جامعه اسلامي از ارشادات امام بهره‎مند نشود فلذا امام به خاطر مصالح اسلام و مسلمين او را راهنمايي مي‎كرد. اما امام (ع) شخصاً در فتوحات شركت نكرد و در هیچ منبع معتبر تاریخی نیز مطلبی راجع به حضور ایشان در جنگهای عصر حکومت خلفا ، ثبت نشده است چراکه خليفه و خلافت او را نامشروع مي‎دانست. ولي اينكه خلفا از ارشادات امام بهره مي‎جستند امر غير قابل انكاري است و امام در جنگ جسر علي‎رغم اينكه خليفه مايل بود امام شركت كند همكاري نكرد. هر چند امام(ع) شخصاً در جمگها شرکت نمی کردند ، اما از برخی گزارش ها بر می آید که گاه برخی یاران را به جنگ می فرستادند تا از این طریق به ارشاد و راهنمایی مسلمانان و ارائه گوشه ای از اسلام حقیقی به مردمان مناطق مفتوحه توسط سربازان اسلام پرداختهباشند، چنانکه ابن اعثم كوفي مي‎گويد: «مالك اشتر در جنگ نصيبين شركت كرد و نصيبين بدست او فتح شد». . امام علي(ع) اگرچه با روش و سيره خلفا مخالف بودند كه به اعتقاد امام در قسمت‎هاي زيادي بر خلاف سيره رسول خدا(ص) و بر پايه اجتهادي نادرست صورت گرفته بود اما مصالح اسلام و مسلمين را بر مصالح شخصي خود مقدم مي‎دانستند و در مواردي كه خلفا از امام راهنمايي مي‎خواستند از راهنمايي به آنها اجتناب نمي‎نمودند و عمر بارها، اعتراف كرد كه اگر علي(ع) نبود عمر هلاك مي‎شد و شركت اصحاب و نزديكان امام در جريان فتوحات، صرفاً براي بسط و گسترش اسلام بود نه تأييد و تثبيت حكومت خلفا و همكاري امام در اين حد يك امر معمول و لازم بود. در خصوص ارزيابي امام (ع) از خلافت سه خليفه، بايد گفت امام در هيچ زماني آزاد نبود تا ارزيابي خود را نسبت شيخين بازگو كند. برعكس نسبت به عثمان، هرآنچه كه به آن اعتقاد داشت، فرصت بازگو كردن آن را داشت. دليل اين امر آن بود كه جز عده معدودي ، سایر مسلمین ،حکومت شيخين را پذيرفته بودند اگر فردی قصد دارد که نظر امام علی (ع) در باره حکومت خلفا را بدند می تواند به خطبه سوم نهج البلاغه( معروف به شقشقیه) مراجعه که در آن ، هرچند مختصر ، اما صریح اظهار نظر کرده اند ، در بخشی از این خطبه می خوانیم: هان! به خدا سوگند فلانی- خلیفه اول- جامه خلافت را پوشيد و مى‏دانست خلافت جز مرا نشايد، كه آسيا سنگ تنها گرد استوانه به گردش در آيد. كوه بلند را مانم كه سيلاب از ستيغ من ريزان است، و مرغ از پريدن به قلّه‏ام گريزان. چون‏چنين ديدم- دامن از خلافت در چيدم، و پهلو از آن پيچيدم، و ژرف بينديشيدم كه چه بايد، و از اين دو كدام شايد؟ با دست تنها بستيزم يا صبر پيش گيرم و از ستيز بپرهيزم؟ كه جهانى تيره است- و بلا بر همگان چيره- بلايى كه پيران در آن فرسوده شوند و خردسالان پير، و ديندار تا ديدار پروردگار در چنگال رنج اسير. چون نيك سنجيدم، شكيبايى را خردمندانه ترديدم، و به صبر گراييدم حالى كه ديده از خار غم خسته بود، و آوا در گلو شكسته. ميراثم ربوده اين و آن، و من بدان نگران. تا آنكه نخستين راهى را كه بايد پيش گرفت و ديگرى را جانشين خويش گرفت‏... به هر روي زندگي منزويانه امام در آن جامعه، نشان از آن دارد كه امام از شرايط موجود سخت ناراحت بودند و از آنجائيكه در مواردي در خصوص حق از دست رفته خود اصرار داشت او را متهم كردند كه حريص بر خلافت است. امام فرمود: يكي گفت: پسر ابوطالب! تو بر اين كار بسيار آزمندي! گفتم نه، به خدا سوگند شما آزمندتريد ـ به رسول خدا ـ شما دورتر و من بدان نزديك‎ترم [خاص ترم] من حقي كه از آنم بود خواستم، و شما نمي‎گذاريد، و مرا از رسيدن به آن باز مي‎داريد. در مجموع امام علی (ع) بارها بر حقانیت جانشینی خویش ،تاکید کرد و حکومت خلفا را به رسمیت نشناخت ، اما این امر منافاتی نداشت که برای حفظ اصل اسلام به ارئه راهکار و مشورت بپردازد ، همچون پدری که از اعمال فرزندش رضایت ندارد اما در عین حال او را از نصایح مشفقانه خود محروم نمی سازد. .

مرجع:

ایجاد شده در 1400/10/19

لینک کوتاه