از نظر قرآن و فلسفه، آیا جماد و حیوان و گیاه هم روح دارند؟ اگر روح دارند تفاوت روح جمادی و حیوانی و گیاهی با روح انسانی در چیست؟

در اصطلاح فلسفى از روح به نفس تعبیر مى شود. بنا به نظر فلاسفه مسلمان قواى نفسانى بر سه قسم است:1- نفس نباتى که کمال اول براى جسم طبیعى در سه جهت تغذیه و رشد و توالد است.2- نفس حیوانى که کمال اول براى جسم طبیعى در دو جهت درک جزئیات و حرکت ارادى است.3- نفس ناطقه یا نفس انسانى که کمال اول براى جسم طبیعى از جهت ادراک کلیات است.انسان داراى هر سه مرتبه نفس است و حیوانات داراى دو مرتبه نفس نباتى و حیوانى مى باشند و گیاهان تنها داراى مرتبه اول مى باشند. روشن است که نفس نباتى به محض مرگ و فنا بدن از بین مى رود. اما نفس حیوانى داراى قوه ادراک جزئیات نیز است و نفس ناطقه داراى قوه ادراک کلیات نیز است.فلاسفه، براى تجرد نفس چهارده دلیل اقامه کرده اند که بسیارى از آن ها بر نفس حیوانى نیز تطابق دارد و تجرد نفس در اصطلاح فلسفى همان فناناپذیرى روح است که مساوى با حشر در قیامت است (برخى از دلایل تجرد نفس در آموزش عقاید، محمد تقى مصباح یزدى، صص 349 - 348 و 358 - 356 آمده است).از سوى دیگر با مراجعه به قرآن، به خوبى روشن مى شود که از نظر قرآن نیز حیوانات داراى شعور و روح مى باشند و بنابر برخی روایات حداقل گروهی از حیوانات در قیامت محشور مى شود.1- سوره مبارکه نمل آیه 16 اشاره دارد که حضرت سلیمان علم «منطق الطیر» دارد که پرندگان سخن و نطق و منطق دارند و نطق و سخن بدون اندیشه و ادراک امکان پذیر نیست.2- در آیات 18 و 19 همین سوره سخن ملکه مورچه ها در مواجه با سپاه سلیمان است. آیه صریح است که مورچه، سلیمان و سپاهیانش را که متشکل از انسان و جن و پرندگان بودند (نمل، آیه 19) مى شناسد و هر شناختى مسبوق به اندیشه و ادراک است.3- در آیات 20 تا 25 همین سوره با پرنده اى به نام هدهد که شانه به سر بوده است روبرو مى شویم که وضعیت اجتماعى و دینى سرزمین سباء را شناسایى کرده و به سلیمان نبى گزارش مى دهد و از آن مهم تر بر توحید خداوند و نفى شرک استدلال مى کند، استدلالاتى که در سطح دلایل عقلى و فلسفى است و از سطح ادراک عامه مردم برتر است.4- در آیه 41 سوره مبارکه نور از تسبیح و نماز هر آن که در زمین و آسمان است و همچنین پرندگان و علم آن به تسبیح و نمازشان خبر مى دهد و این نشان مى دهد که حیوانات موجوداتى ذى شعور هستند و نماز و تسبیح آنها از روى غریزه نیست، بلکه از روى علم و آگاهى است.با جمع بندى آیات مذکور واضح مى شود که حیوانات داراى ادراک و علم هستند و ادراک و علم از نشانه های روح است.5- در سوره مبارکه انعام آیه 38 و تکویر آیه 5 از محشور شدن حیوانات سخن گفته شده است و این هم نشان دهنده روحى فناناپذیر است که پس از مرگ باقى است و در قیامت محشور مى شود.پس درباره حیوانات گزاره زیر صادق است:1- حیوانات داراى روح هستند.2- روح حیوانی در مرتبه نازل تر از روح انسانی است. .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه