چرا هر کس دین را به زعم خود تعریف میکند و عالمان دین اتحاد ندارند؟

وجود تعدد و تنوع فراوان در تعریف دین، علاوه بر تعدد منظر مطالعه (کلامی، تاریخی، جامعه شناختی، روان شناختی، فلسفی و...) و تنوع رویکرد (تحویل گرایانه، کارکردگرایانه، عقل گرایانه، شهودی، وجودی و...) ناشی از واقعیت دیگری است که باید از آن به تکثر «صورت دین » در تحقق خارجی آن یاد کرد. این دعوی که دین، جوهر واحدی است منبعث از تمایل درونی انسان که در تجلیات گونه گون خود در بسترهای فرهنگی اجتماعی مختلف، صور گوناگونی یافته است، از یک سو، و تلقی دیگری از آن که معتقد است دین پدیده ذاتا متکثر و متباینی است که برحسب ضرورتهای اجتماعی، در حوزه های فرهنگی مختلف به گونه ای مستقل شکل گرفته و ذهن آسان گزین بشری با تشخیص مشترکات، آنها را «انتزاعا» یکی فرض نموده است، از سوی دیگر، منازعه دامنه داری را میان متکلمان و جامعه شناسان در درک و معرفی ماهیت دین برانگیخته است. در اینجا بی آن که قصد ورود به این نقاش و نزاع نظری ظاهرا بی سرانجام را داشته باشیم و یا بر نتایج مترتب بر «فطری » یا «کارکردی » دیدن دین اتکا کنیم، بر این واقعیت می توان تاکید نمود که یکی از علل تنوع یافتن تعاریف دین، «گونه گونی تجلیات » آن است. از همین روست که دین شناسان متاخر به اتفاق، بر دشواری حصول توافق بر روی تعریف واحدی از دین اذعان نموده اند. (4) دشواری از آنجا ناشی می شود که از یک سو، وارد کردن هر ویژگی شاخص و عنصر ممیز در تعریف، دسته ای از مصادیق قابل اطلاق دین را از شمول آن خارج می سازد و از سوی دیگر، فراگیر و گسترده گرفتن دامنه تعریف، انواع مکاتب مرامی و «شبه دین »، ( Semireligion) را بدان می افزاید.برخی مشکل وجود تعدد و تنوع در تعریف دین را نه از ناحیه دین بماهو دین، بلکه ناشی از معضل عام تعریف «مفاهیم فرهنگی »، که معمولا حامل بار معنایی مختص و منحصر به هر جامعه است، می دانند. با این ملاحظه، تمامی تعاریف دین بر نوعی نگرش «قوم مدارانه » استوارند و به دینی خاص، در ظرف فرهنگی مشخص نظر دارند و در نتیجه، امکان پدید آمدن هر نوع گفتمانی در این حوزه را از پیش منتفی اعلام می نمایند.همچنین ممکن است مساله تعدد تعریف، ناشی از خلط مفهومی میان اصطلاحات و مفاهیم قریب المعنا باشد. عدم دقت در کاربرد صحیح و بجای این مفاهیم و در اجمال و ابهام رها کردن منظور قصد شده از هر کدام، می تواند عامل بروز برداشتهای مفارق از دین گردد. این مشکل به سبب معادل یابیهای سلیقه ای در هنگام ترجمه متون غیر فارسی، دو چندان گردیده است.بر تمامی علل و عوامل ذکر شده در پدید آمدن تعدد نظر در «چیستی دین »، مساله تفاوت در مبادی منطقی و اصولی «تعریف » را نیز باید افزود .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه