وجوهی که توسط روحانیون از مردم دریافت می شود، از چه زمانی دریافت می شده و آیا دریافت این وجوه (به این صورت که روحانیون فقط به تحصیل و احیانا تحقیق بپردازند و مخارج آنها از طریق مردم تأمین شود)، صحیح است؟

نظام فکری, تبلیغی و اجرایی اسلام مانند هر نظام دینی و غیر دینی دیگر مستلزم توسعه و گسترش تحقیقات و دفاع از مبانی و اهداف و تبلیغ و ترویج آن است.بی شک این امر نیازمند نیروهای متخصص و حرفه ای و درعین حال متعهددارد.در نظام اسلامی این وظیفه به وسیله صنف روحانیت اجرا می گردد.با گسترش جوامع اسلامی و پیشرفت ها علمی و پیچیدگی مسایل اجتماعی نیازهای عقیدتی و تهاجم شبهات و دسیسه های تبلیغی دشمنان علیه اسلام و تفکر شیعی ، فرصت و تخصص بیشتری برای پاسداری از مرزهای ایدئولوژیک و فکری و دینی مردم لازم است.این ضرورت تشکل روحانیت و نظام حوزه را مقتضی است.از طرفی هدایت و پیشبرد وظایف محوله بر روحانیت و نظام حوزه نیازمند هزینه های اقتصادی و مالی است. برای تامین هزینه های اقتصادی دو راه پیش روست.1. این هزینه ها مانند هزینه ای که صرف قوای نظامی در جهت پاسداری از مرزهای جغرافیایی و نظم اجتماعی می گردد بر عهده حکومت و دولت باشد که از مالیات ها و یا درآمدهای دولتی تامین شود.2. این هزینه ها طی یک سازوکار دینی ، مذهبی مستقیما به وسیله خود مردم و به صورت کاملا اختیاری و ارادی تامین گردد.روش اول در جوامع اهل تسنن به اجرا درآمد. در این روش که امروزه در بسیاری از کشور های عربی مانند مصر ، عربستان سعودی،... جریان دارد روحانیون و سازمان روحانیت زیر نظر حکومت به انجام امور و وظایف مذهبی می پردازد.روش دوم که به وسیله ایمه علیهم السلام پایه گذاری شده به وسیله وجوهات شرعی که عمدتا در قالب خمس یا موقوفات و نذر ها که به صورت اختیاری و ارادی از مردم متدین اخذ می گردد می باشد.خمس از نظر شیعه به دو قسم تقسیم می گردد که یک قسم آن مخصوص سادات فقیر می باشد و فقیه عادل و جامع شرایط موظف است ان را بین فقرای سید تقسیم نماید. و قسم دیگر آن به عنوان سهم امام معروف است که در مخارج هشتگانه که یکی از آن ها مخارج ضروری محصلان علوم دینی و سازمان روحانیت برای ترویج و تبلیغ اسلام است خرج می گردد.مزیت روش شیعی: عدم وابستگی به حکومت بر خلاف روحانیون اهل سنت که به استخدام دولت درآمده و امرار و تامین معاش آنها به دستمزدى بستگى دارد که از دولت دریافت مى کنند، روحانیون شیعه داراى استقلال مالى از سیستم سیاسى بوده و تامین معاش آنها به کمک هاى مختلفى بستگى دارد که از طریق وجوهات شرعى دریافتى از مردم مسلمان و معتقد تامین مى شود.به طور طبیعى استقلال مالى از نظام سیاسى و تامین معاش توسط مردم، به روحانیون شیعه کمک کرده است که بتوانند فارغ از هر نوع نگرانى و دغدغه اى فعالیتهاى سیاسى و مذهبى خود را بر پایه خواست و اراده الهی و نه اراده حاکمان و دولت ها انجام دهند. در این جا ذکر دو نکته ضرورى است، اول آنکه روحانیت غالبا سعى کرده است زندگى بسیار ساده و دور از هر نوع تجملاتى براى خود فراهم کند که این خود موجب استغنا و بى نیازى و آزادگى او شده است دیگر اینکه تامین معاش آنها به طبقات مرفه و ثروتمند جامعه بستگى ندارد بلکه اکثرا توده هاى فقیر مردم و طبقات متوسط پایین هستند که با توجه به اعتقادات محکم مذهبى خود را موظف به پرداخت وجوهات شرعیه از قبیل خمس، ذکات و نذورات و غیره دانسته و تامین کننده نیازهاى محدود روحانیون مى باشند.در جوامع شیعی هر حاکمیتی به عنوان حکومت اسلامی و هر خلیفه ای به عنوان ولی امر مورد پذیرش نبوده و شیعه خصوصیت های علمی و تقوایی خاصی را در حاکم شرع (که فقط او می تواند وجوهات را اخذ و به مصارف خاص برساند) لازم می داند که در عصر رسالت منحصر به نبی مکرم اسلام صلوات الله علیه و در عصر امامت محدود به ایمه اثنی عشر بوده است و در دوران غیبت تنها فقهای عادل و جامع الشرایط این منصب را برعهده دارند. با توجه به اینکه بعد از حکومت حضرت امیرالمومنین علی علیه السلام و دوران کوتاه حکومت امام حسن علیه السلام شیعه همواره در تضاد با حکومت های ناصالح و ظالم بوده است وجوهات شرعی به امامان و نواب خاص یا عام ایشان سپرده می شد .اختیاری بودن پرداخت وجوهات و ضمانت اجرای صرفا عبادی آن موجب شده است که همواره دینداران و تقوی پیشگان تنها پرداخت کنندگان این وجوهات باشند و فقط قسمت ناچیزی از ان در اختیار روحانیون قرار گیرد.لیکن با این وجود همواره تاکید فقهای عظام بر حفظ این روش برای تامین مالی حوزه های علمیه بوده است تا از آسیب های ویران کننده گرایش به حکومت ها و ایجاد زمینه های مادی گری اجتناب شود.حتی در بعد از انقلاب اسلامی ایران که یک حکومت اسلامی است این رویه حفظ شد تا روحانیت همواره به دور از گرایش حکومتی و مصلحت جویی هایی که ممکن است بسیاری از ان لازمه اداره حکومت باشد به صورت آزادانه به وظیفه علمی و تبلیغی خود بپردازند. .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه