چرا امروزه مردم نمی توانند به خانه رهبر بروند و با ایشان صحبت کنند در حالی که در انقلاب مردم خیلی راحت به خانه امام می رفتند و با رهبر خود گفت و گو می کردند و یا چرا الان نمی توانند علیه رهبر انتقاد کنند مگر حکومت اسلامی نیست که در اسلام آزادی وجود دارد؟

الف - ارتباط مردم با رهبرى نیم نگاهى به دیدارهاى متعدد - عمومى و خصوصى - اقشار مختلف جامعه با ایشان که در مناسبتهاى مختلف مذهبى و ملى ، در حسینیه امام خمینى ( ره ) - که در محل سکونت مقام معظم رهبرى قرار داشته و اساساً به منظور دیدارهاى گسترده مردمى با مقام معظم رهبرى تهیه شده ، و همانند حسینیه جماران در زمان حضرت امام ( ره ) همواره پذیراى خیل عظیم عاشقان ولایت و ملاقات کنندگان با رهبرى است - برگزار مى شود - و همچنین دیدارهاى استانى ، دانشگاهى و . . . . ایشان به خوبى مبین اهتمام مقام معظم رهبرى به لزوم ارتباط مردم با ایشان است . نکته اى که در این زمینه لازم به یادآورى است اینکه حتى در زمان حضرت امام ( ره ) این چنین نبود که « مردم خیلى راحت به خانه امام مى رفتند و با رهبر خود گفت و گو مى کردند » زیرا اصولاً از یکسو به دلیل کثرت جمعیت و زمان بسیار زیادى که این موضوع مى طلبید و از سوى دیگر مسائلى نظیر وظایف بسیار مهم حضرت امام ( ره ) در رهبرى نظام نوپاى اسلامى ، دیدار با مسئولین و بررسى مسائل مختلف کشور از جنگ گرفته تا سایر مسائل داخلى و خارجى ، به صورت طبیعى چنین امرى را غیر ممکن مى ساخت . از این رو حضرت امام ( ره ) ابتدا در مدرسه علوى و سپس در حسینیه جماران ، و در دیدارهاى مختلف و همچنین از طریق مکانیسم هاى مختلف از قبیل دفاتر مختلف ایشان ، همواره بر پیوند و ارتباط با مردم تأکید داشتند . در زمان کنونى نیز مقام معظم رهبرى همانند حضرت امام ( ره ) از راهکارهاى مذکور در زمینه پیوند و ارتباط با مردم استفاده مى نمایند و به خوبى در جریان امور و مسائل اساسى جامعه و وضعیت مردم مى باشند . ایشان در پاسخ این پرسش که « شما از چه کانالهایى و چگونه در جریان امور و مسائل جامعه قرار مى‌گیرید ؟ آیا همه چیز را به شما مى‌گویند ؟ » چنین مى فرماید : « من از طرق رسمى و غیر رسمى سعى مى‌کنم با واقعیات در تماس باشم . گزارشهایى که به من داده مى‌شود ، بسیار متنوع است هم گزارشهاى دستگاههاى مختلف اطلاعاتى است - چه اطلاعات مربوط به وزارت اطلاعات ، چه آنچه که مربوط به اطلاعات نیروهاى مسلح است ، چه آنچه که مربوط به بعضى از دستگاههاى خبر رسانىِ دستگاههاى دولتى است - هم بخشى از دفتر ما کارش اطلاع رسانى است مثل دفتر ارتباط مردمى و دفتر بازرسى ، که اینها از طریق نامه و تلفن مرتباً با مردم در تماسند با اشخاص و تیپهاى مختلف اجتماعى هم ملاقاتهاى فراوانى دارم و نامه هم زیاد دریافت مى‌کنم . به‌هرحال گوش من ، گوش فعالى است اما در عین حال مدعى نیستم که همه چیز را مى‌دانم ، ممکن هم نیست که همه چیز را بدانم البته ممکن است چیزهایى را بدانم و چیزهایى را هم ندانم . معتقدم که براى یک مسؤول در دستگاه حکومتى - اعم از مسؤولیتى که بنده دارم یا مسؤولیتى که دیگر مسؤولان دارند - انقطاع از واقعیات و دورى از مردم ، عامل انحطاط است معتقدم که یک مسؤول نباید اجازه بدهد که از واقعیات جامعه و از خبرهایى که در جامعه جارى است ، دور بماند . البته انقطاع از مردم - که در تعبیر امیرالمؤمنین احتجاب از مردم است یعنى حجاب داشتن و با مردم هیچ مواجه نشدن - چیز خیلى خطرناکى است . حضرت به مالک اشتر فرموده‌اند : « قلّه علم بالأمور » به خاطر احتجاب از مردم ، آگاهى انسان از همه چیز کم مى‌شود . البته من به خانه‌هاى اشخاص هم مى‌روم . یکى از کارهایى که بحمداللَّه من از اوایل ریاست جمهورى تا حالا انجام داده‌ام - البته گاهى بیشتر است ، گاهى کمتر - این است که به منازل اشخاصى از آحاد و توده‌هاى مردم مى‌روم ، روى فرششان مى‌نشینم ، با آنها حرف مى‌زنم و زندگیشان را از نزدیک لمس مى‌کنم . البته به شما عرض بکنم ، اطلاع از مردم ، یک بخش از اطلاع است بخش دیگرش اطلاع از دشمن است . کسى از من نپرسید که شما از دشمن هم اطلاعى دارید یا نه . ولى من خودم عرض مى‌کنم بله ، بنده از دشمنها هم بى‌اطلاع نیستم . خیلى ها خیال مى‌کنند که ما گاهى تیر به تاریکى مى‌اندازیم و از دشمن صحبت مى‌کنیم نه ، تیر به تاریکى انداختن نیست مى‌دانیم و حس مى‌کنیم که دشمن حضور دارد . اتفاقاً همین چند روز قبل بعضى از مطبوعات امریکا خبر از اظهارات رئیس سازمان سیا دادند که در بعضى از روزنامه‌هاى ما هم منعکس شد . او گفته بود ما در فلان تعداد کشور - از جمله ایران را هم اسم آورده بود - مأموران سازمان خودمان را فعال کرده‌ایم که زبان مادریشان ، زبان آن کشورهاست . بعد به خصوص اسم ایران را آورده بود و گفته بود ما مأمورانى داریم که زبان مادریشان فارسى است و متوسط سنى‌شان هم سى سال است . ممکن است براى بعضى این سؤال پیدا بشود که چرا این حرفها را مى‌گویند . وقتى اطلاعاتى زیاد و سرریز مى‌شود ، براى صاحب آن اطلاعات اهمیتش کم مى‌شود لذا از گوشه و کنارِ حرفها خیلى چیزها مى‌شود فهمید . بله ، ندیدنِ دشمن هنر نیست . در زمان حافظ چهار امیر پشت سر هم بر شیراز حکومت کردند که یکى از آنها شاه شیخ ابواسحاق است - البته اسمش شیخ است ، اما شیخ نبوده - حافظ هم در چند جا اسم او را آورده چون به او خیلى علاقه‌مند بوده است . شاه شیخ ابواسحاق ، هم جوان ، هم زیبا و هم بسیار عیاش بوده است . امیر مبارزالدین - که یکى از پادشاهان آن منطقه بود - از کرمان حرکت کرد و به طرف شیراز آمد و قصد داشت این شهر را بگیرد . براى حمله به شیراز ، آرام مى‌آمد تا شیرازیها نفهمند و او ناگهان شیراز را محاصره کند و فرصت دفاع به آنها ندهد . بعضى از مردم از ماجرا آگاه شدند ، مأموران حکومت هم قضیه را فهمیدند اما کسى اصلاً جرأت نمى‌کرد موضوع را به شاه شیخ ابواسحاق خبر دهد . دشمن نزدیک شیراز رسید و تمام منطقه‌ى جلوى حصار شیراز را اردو زد . وزیر شاه شیخ ابواسحاق بالاخره دید این‌طورى نمى‌شود فردا دشمن به شهر حمله مى‌کند و پادشاه خبر ندارد که دشمن پشت شهر است . آیا این براى یک مسؤول هنر است که نداند دشمن کجاست ؟ ! وزیر پیش شاه شیخ ابواسحاق آمد ، اما دید جرأت نمى‌کند مستقیم به او بگوید لذا از راهش وارد شد گفت هوا خیلى خوب و بهارى است و صحرا سبزه‌زار است آیا میل ندارید بالاى پشت بام قصر بروید و بیرون را تماشا بکنید ؟ به این بهانه پادشاه را از داخل قصر بیرون کشید و بالاى قصر برد . وقتى پادشاه روى پشت بام رفت و نگاه کرد ، دید کسانى در بیابان اردو زده‌اند گفت این اردو مربوط به کیست ؟ گفت متعلق به امیر مبارزالدین است . گفت چه موقع آمده‌اند ؟ گفت - مثلاً - ده روز است . این پادشاه بى‌غیرت و بى‌عرضه به جاى این که بلافاصله بیاید و لباس جنگ بپوشد - البته بعد هم جنگ کرد و ابتدا اسیر و سپس کشته شد - گفت اینها حیفشان نیامد در این هواى خوشِ بهارى به جنگ آمدند ! این طورى نمى‌شود انسان مسؤولیتهاى مهم جامعه را بر عهده بگیرد . » ب . انتقاد از رهبرى در این زمینه گفتنى است : یکم . انتقاد از رهبرى بر اساس شرع مقدس اسلام در آموزه اى اسلامى تاکید زیادى بر آزادى بیان و انتقاد و انتقاد پذیرى از سوى مردم و حاکمان اسلامى شده و تحقق صحیح آن را موجب اصلاح , رشد و تکامل مادى و معنوى فرد , جامعه و نظام سیاسى مى داند . چنانکه امام باقر ( ع ) در باب انتقادپذیرى تاکید مى نماید : « اتبع من یبکیک و هو لک ناصح . . . از کسى که از روى خیرخواهى با یادآورى عیب‌هایت تو را به گریه درآورد پیروى کن و از کسى که از روى ناخالصى تو را به خنده وا مى‌دارد ، متابعت مکن . . . » ( الکافى ، ج 2 ، ص 638 ) . و همچنین امام على ( ع ) نیز در این زمینه از مردم مى‌خواهد که حرف حق را در هر حال به او یادآورى کنند : « فلا تکفّوا عن مقاله بحق او مشوره بعدل ، فانى لست فى نفسى بقول ان اخطىء ولا آمن ذلک من فعلى الا ان یکفى الله من نفسى ما هو املک به منّى » ( نهج‌البلاغه ، خطبه 216 ) . براساس اعتقادات دینى ما ، فقط پیامبران ، حضرت زهرا و ائمه اطهار ( ع ) معصوم‌اند . ازاین‌رو هیچ‌کس ادعا نمى‌کند که احتمال اشتباهى در رفتار و نظرات ولى‌فقیه نیست . احتمال خطا و اشتباه در مورد ولى فقیه وجود دارد و ممکن است دیگران به خطاى او پى ببرند . ازاین‌رو مى‌توان از ولى‌فقیه انتقاد کرد . در نگرش دینى نه تنها انتقاد از ولى‌فقیه با شرایط آن جایز است بلکه یکى از حقوق رهبر بر مردم ، لزوم دلسوزى و خیرخواهى براى او است . این حق تحت عنوان « النصیحه لائمه المسلمین » و امر به معروف و نهى از منکر تبیین شده است . نصیحت به معناى خیرخواهى براى رهبران اسلامى است که یکى از ساز و کارهاى تحقق آن اندرزدهى است . بنابراین نه تنها انتقاد از ولى‌فقیه جایز است بلکه در جاى خود واجب شرعى است و منافع و مصالح شخصى یا گروهى نباید مانع انجام دادن آن شود . دوم . انتقاد از رهبرى بر اساس قانون اساسى در کنار حق عمومى نظارت و انتقاد از مسئولین ، مطابق اصل یکصد و یازدهم مجلس خبرگان رهبرى به صورت رسمى عهده دار این موضع بوده و البته سایر راهکارهاى نظارتى و کنترلى عمومى نظیر نظارت مستمر حوزه هاى علمیه و مراجع عظام تقلید ، احزاب و تشکل هاى اسلامى و . . . همواره وجود دارد . در توضیح بیشتر اینکه در موارد نادرى که احتمال اشتباه مى رود یا مواردى که ابهام وجود دارد ، کمیسیونى به نام « هیأت تحقیق » متشکل از اعضاى مجلس خبرگان ، با مقام معظم رهبرى دیدار و توضیحات لازم را خواستار شده و در صورت نیاز با کارشناسان و صاحب نظران مربوط مشورت و تبادل نظر مى نمایند . توضیح اینکه این مجلس به منظور انجام وظایف خود ، بررسى‌هاى کارشناسى و تهیه گزارش ، جهت طرح در جلسات رسمى ، کمیسیون‌هایى دائمى ، مرکّب از اعضاى خبرگان ماده 17 آیین‌نامه داخلى مجلس خبرگان ، تشکیل داده است که یکى از این کمیسیون ها « کمیسیون تحقیق » مى باشد این کمیسیون ، موظف است هر گونه اطلاع لازم را درباره اصل یکصدویازدهم ، در محدوده قوانین و موازین شرعى ، به دست آورد . هم‌چنین درباره صحت و سقم گزارش‌هاى رسیده ، دراین‌باره ، تحقیق و بررسى کند و اگر لازم بداند ، با مقام معظم رهبرى ، در این زمینه ، ملاقات کند ( ماده 33 آیین‌نامه داخلى مجلس خبرگان . ) کمیسیون تحقیق موظف است پس از بررسى و تحقیق درباره مسائلى که درباره اصل یکصدویازدهم پیش آمده است و آن‌ها را کافى براى تشکیل اجلاس خبرگان به این منظور نمى‌داند ، نتیجه اقدامات انجام شده را به هیئت‌رئیسه گزارش کند . ( ماده 35 آیین‌نامه داخلى مجلس خبرگان ) البته در عین حال باید توجه داشت گفتار ولى فقیه به سه بخش تقسیم مى‌شود : . 1 فتوا ، . 2 توصیه‌ها و بیانات ارشادى ، . 3 احکام حکومتى که یا مستقیماً خود صادر مى‌کند و یا از مجارى قانونى ( مانند مجلس شوراى اسلامى ) صادر مى‌شود . بخش اول ، براى مقلدان او لازم‌الاجرا است و انتقاد در آن به معناى مناظره علمى و فقهى است که جایز و مطلوب مى‌باشد ولى نیازمند قدرت اجتهاد است . بخش دوم ، الزامى نمى‌آورد و نقش عمده آن آگاهى بخشى ، روشنگرى و هدایت است . انتقاد ، بحث و تحقیق درباره این امور جایز است و حتى اگر شخصى ، نظرى مخالف با رهبرى داشت ، اطاعت از این گونه توصیه‌هاى رهبرى - تا جایى که با قانونى مخالفت نکند الزامى نیست . در این موارد او مى‌تواند بلکه بنا به اهمیت موضوع باید آراى خود را به رهبر برساند و وظیفه مشاوره را در این باب انجام دهد . البته آراى خود را در سطح جامعه ، نباید به گونه‌اى تبلیغ کند که باعث بى‌حرمتى و تضعیف رهبر و حکومت اسلامى شود . بخش سوم ، اطاعت از دستورات و احکام ولایى یا قوانین مدون جمهورى اسلامى - که به یک اعتبار احکام ولى فقیه‌اند براى همگان ( حتى غیر مقلدان او ) لازم و واجب است و تخلّف از آن به هیچ وجه جایز نیست ( حتى اگر شخصى آن قانون را خلاف مصلحت بداند ) زیرا روشن است در هر قانون و کشورى ، اگر رعایت قوانین و دستورات الزامى ، تابع سلیقه‌هاى متنوع شود ، آن کشور با هرج و مرج مواجه شده و قوانین آن ضمانت اجرایى نخواهد داشت . البته در همین موارد هم - به ویژه قبل از صدور حکم تحقیق و بحث علمى ، مى‌تواند به عنوان مشورت براى حکومت اسلامى ارائه شود . در نهایت مرجع تصمیم‌گیرى ، شخص ولى‌فقیه یا مجارى قانونى منصوب از ناحیه او است . و بعد از صدور حکم نیز انتقادات سازنده که جنبه مخالفت عملى با ولایت فقیه و ایجاد اخلال و هرج و مرج در جامعه نداشته باشد ، پذیرفتنى است . یکى از اعضاى برجسته خبرگان معتقد است که : « انتقاد از رهبرى باید هوشمندانه طراحى شودتا موجب سوء استفاده دشمنان نگردد . مجلس خبرگان کمیسیونى براى نظارت بر فعالیت‌هاى رهبرى دارد که عملکرد ایشان را مورد بررسى قرار مى‌دهد و در موارد لازم نتیجه آن را به اطلاع ایشان مى‌رساند . این هیأت تحقیق به پیشنهاد خود مقام معظم رهبرى در مجلس خبرگان تشکیل شد . بهترین شیوه انتقاد ، نوشتن نامه به دبیرخانه مجلس خبرگان و بیان موارد لازم است » و « انتقاد از دیگر مسؤولان نظام و مجلس ، قوه مجریه و قوه قضاییه در اصل 90 قانون اساسى مطرح شده است یعنى هر کس شکایتى از طرز کار مجلس یا قوه مجریه یا قوه قضاییه داشته باشد ، مى‌تواند شکایت خود را کتباً به مجلس شوراى اسلامى عرضه کند . مجلس موظف به رسیدگى و پاسخ است . » « ملاحظه مى‌شود که مراجعه به مجلس ، راهکارى مناسب براى شکایت است . شکایت نوعى انتقاد است ( و نوعى نظارت ) . این عمل موجب حفظ حرمت نهادهاى مذکور خواهد بود » ( آیت الله مصباح یزدى ، جزوه پرسش‌ها و پاسخ‌ها ، تهیه و تدوین مؤسسه آموزشى و پژوهشى امام خمینى‌رحمه الله ، ص 70 ) در پایان گفتنى است که انتقاد کننده ، نباید انتظار داشته باشد که ولى فقیه یا دیگر مسؤولان ، به هر انتقادى ، جامه عمل بپوشند . چه بسا مسؤولان دلایل محکمى براى افعال خود دارند که انتقاد کننده از آنها بى‌خبر است و حتى گاهى ممکن است نظرات و انتقادهاى گوناگون و متناقضى ارائه شود که امکان عمل به همه آنها براى مسؤولان ممکن نباشد . آنچه وظیفه حکومت اسلامى است و از مسؤولان انتظار مى‌رود ، گوش دادن به انتقادات و فراهم آوردن بسترى است که مردم بتوانند دیدگاه‌هاى خود را از عملکرد مسؤولان و . . . از طریق مجارى و ساز و کارهاى معین - بدون هیچ‌نگرانى و ترس به سمع و نظر آنان برسانند و آنان با انتقادهاى مردم ، برخوردى منطقى داشته باشند یعنى ، در صورت درست بودن بپذیرند و یا مردم را آگاه کنند . ( ر.ک:محسن ، ملک افضلى اردکانى ، نظارت و نهادهاى نظارتى ، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامى ، 1382 ) .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه