با سلام. پرسشگر محترم، حضرت امام در نامه خود به اقای منتظری به این مسأله با صراحت پرداخته اند. متن موجود در صحیفه امام اینگونه است: «واللَّه قسم، من با نخست وزیرى بازرگان مخالف بودم ولى او را هم آدم خوبى مى دانستم.

با سلام. پرسشگر محترم، حضرت امام در نامه خود به اقای منتظری به این مسأله با صراحت پرداخته اند. متن موجود در صحیفه امام اینگونه است: «واللَّه قسم، من با نخست وزیرى بازرگان مخالف بودم ولى او را هم آدم خوبى مى دانستم. واللَّه قسم، من رأى به ریاست جمهورى بنى صدر ندادم و در تمام موارد نظر دوستان را پذیرفتم »[1] همچنین ایشان در مورد نهضت آزادی نیز فرمودند: «نهضت به اصطلاح آزادى صلاحیت براى هیچ امرى از امور دولتى یا قانونگذارى یا قضایى را ندارند؛ و ضرر آنها، به اعتبار آنکه متظاهر به اسلام هستند و با این حربه جوانان عزیز ما را منحرف خواهند کرد و نیز با دخالت بیمورد در تفسیر قرآن کریم و احادیث شریفه و تأویلهاى جاهلانه موجب فساد عظیم ممکن است بشوند، از ضرر گروهکهاى دیگر، حتى منافقین این فرزندان عزیز مهندس بازرگان، بیشتر و بالاتر است.»[2] و اما توضیح قضیه انتخاب مهندس بازرگان بدین صورت است که امام خمینى (ره) چند روزپس از ورود به تهران (15 بهمن 1357) مهندس مهدى بازرگان را به نخست وزیرى منصوب کرد.امام خمینى هنگام معرفى نخست وزیر دولت موقت انقلاب می فرماید: «براى اینکه خاتمه بدهیم به این وضع هر چه زودتر، به اتکاء آراء عمومى که بر ماست و ما، به احتساب آراء عمومى، و شما مى بینید که آراء عمومى که با ماست و ما را به عنوان وکالت و یا به عنوان رهبرى قبول دارند، یک دولتى را معرفى مى کنم.رئیس دولتى را معرفى مى کنم، موقتا دولتى را تشکیل بدهید که هم به آشفتگیها خاتمه بدهد و هم این مسائل کنونى که مجلس مؤسسان است، یعنى ترتیب انتخابات مجلس مؤسسان را بدهد و مقدمات آن را درست کند و مجلس مؤسسان تاسیس بشود و انتخابات مجلس هم انجام بشود و آنها دولت قانونى را انتخاب بکنند و مجلس مؤسسان که تشکیل شد، جمهورى اسلامى را به رفراندوم بگذارد [...] لهذا، دولت موقت را تعیین کردیم.» ( آخرین تلاشها، در آخرین روزها، صفحات 195- 192. ) سپس امام خمینى درباره شخصیت مهندس بازرگان و سوابق سیاسى او، و دلایل انتصابش به نخست وزیرى گفت: «و چون جناب آقاى مهندس بازرگان را سالهاى طولانى است که از نزدیک مى شناسم، مردى است فاضل، متدین از لحاظ ریاست و امین به ملت و ملى و بدون گرایش به چیزى که خلاف مقررات شرع است.من ایشان را معرفى مى کنم که ایشان رئیس دولت باشد.ایشان واجب الاتباع است، ملت باید از او اتباع کند، یک حکومت عادى نیست، یک حکومت شرعى است، باید از او اتباع کند، مخالفت با این حکومت مخالفت با شرع است....» (همان، صفحات 195- 192. ) معرفى مهندس بازرگان به نخست وزیرى دولت موقت، با استقبال وسیع مردم و راهپیماییهاى عظیم روبه رو شد. متن فرمان نخست وزیر مهندس بازرگان بدین شرح بود: 15/11/1357 بسم الله الرحمن الرحیم جناب آقاى مهندس بازرگان بنا به پیشنهاد شوراى انقلاب بر حسب حق شرعى قانونى ناشى از آراء اکثریت قاطع قریب به اتفاق ملت ایران که طى اجتماعات عظیم و تظاهرات وسیع و متعدد در سراسر ایران نسبت به رهبرى جنبش ابراز شده است و به موجب اعتمادى که به ایمان راسخ شما به مکتب مقدس اسلام و اطلاعاتى که از سوابقتان در مبارزات اسلامى و ملى دارم، جنابعالى را بدون در نظر گرفتن روابط حزبى و بستگى به گروهى خاص مامور تشکیل دولت موقت مى نمایم تا به ترتیب اداره امور مملکت و خصوصا انجام رفراندوم و رجوع به آراء عمومى ملت درباره تغییر نظام سیاسى کشور به جمهورى اسلامى و تشکیل مجلس مؤسسان از منتخبین مردم جهت تصویب قانون اساسى نظام جدید و انتخاب مجلس نمایندگان ملت بر طبق قانون اساسى جدید را بدهید.مقتضى است که اعضاى دولت موقت را هر چه زودتر با توجه به شرایطى که مشخص نموده ام تعیین و معرفى نمایید.کارمندان دولت، ارتش و افراد ملت با دولت موقت شما همکارى کامل نموده و رعایت انضباط را براى وصول به اهداف مقدس انقلاب و سازمان یافتن امور کشور خواهند نمود.موفقیت شما و دولت موقت را در این مرحله حساس تاریخى از خداوند متعال مسئلت مى نمایم. روح الله الموسوى الخمینى . در پاسخ به این سوال و چرایی آن از سوی امام (ره) دیدگاههای مختلفی وجود دارد؛در میان مفروض هایی که تاکنون مطرح شده اند ابتدا این نکته مورد یادآوری قرار می گیرد که هم اعضای شورای انقلاب و هم حضرت امام براین اعتقاد اصرار داشته اند که نخست وزیر نباید روحانی باشد. درکنار این اصل، آنها به دنبال فردی می گشتند که دارای تجربه مدیریتی و حکومتی بوده است. جریان اصیل اسلامی به رهبری روحانیت در شرایط اختناق حاکم برکشور، هیچ گاه این مجال را نیافته بود افرادی را برای آموختن مهارت های مربوط به مدیریت نهادهای حکومتی تربیت کند. اما بازرگان کسی بود که در کنار سابقه مدیریت در دهه 20 و ابتدای 30 (ریاست دانشکده فنی، عضویت درهیئت خلع ید از انگلیس، ریاست 9ماهه برهیئت مدیره شرکت ملی نفت و بالاخره مدیریت سازمان لوله کشی آب تهران) ، به تدین نیز اشتهار داشت. یک فرض دیگر نیز براین دیدگاه مبتنی است که این گزینش به منظور کاهش حساسیت قدرت های غربی و دفع مزاحمت مقدر آنها در اولین روزهای تولد نظام جمهوری اسلامی بوده است. مطرح کنندگان این فرضیه به کارنامه اعضای نهضت آزادی در هماهنگ سازی برنامه های مبارزاتی خود با آمریکا برای اثبات این فرض، اشاره می کنند. همچنین از دیدگاهی«امام خمینی (ره) به خاطر تدبیری که داشت و نمی‌خواست در ابتدای انقلاب فشارها را گسترش دهد، بازرگان را انتخاب کرد و اگر در سال اول بازرگان انتخاب نمی‌شد، ما نمی‌توانستیم انقلاب را جلو ببریم. انتخاب بازرگان توسط امام (ره) بزرگترین کلاهی بود که امام (ره) به سر آمریکا گذاشت. »(محسن رضایی، تابناک ، ۲۷ دی ۱۳۸۹ ) آقای هاشمی رفسنجانی در خاطرات خود به عامل دیگری در میان انگیزه های اعضای شورای انقلاب اشاره می کند: «عامل مهم دیگری هم اعضای شورای انقلاب را به انتخاب آقای بازرگان ترغیب کرد که آن رابطه ایشان و بختیار بود که تصور می شد از حاد شدن مسائل و درگیری های خونین جلوگیری خواهد کرد و انتقال قدرت را آسان می کند. بالاخره جبهه ملی و نهضت آزادی و اعضای آن باهم روابط و سوابقی داشتند که این می توانست در مذاکرات و گفت وگوها موثر باشد.»(علت انتخاب بازرگان از زبان هاشمی رفسنجانی، مرتضی صفارهرندی، کیهان،30/9/89 ) برای آشنایی بیشتر به منابع زیر مراجعه شود ؛ لیبرالیسم ایرانی ، جهاندار امیری، تهران : پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی ، 1388 دولت موقت ، خیر الله اسماعیلی ، تهران ، مرکز اسناد انقلاب اسلامی انقلاب اسلامی ، زمینه ها و پیامدها ، منوچهر محمدی ، قم، نشر معارف انقلاب اسلامی ایران ، قم، نشر معارف نهضت آزادی ، مروری بر تاریخچه، ماهیت و عملکرد ، علی رضوی نیا ، تهران، صبح -------------------------------------------- [1] صحیفه امام ج 21 ص 331 [2] صحیفه امام ج 20 ص 481 .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه