۱)آیا توکل با اعتمادبه نفس منافات دارد؟ ۲)آثار توکل جیست ؟

« توکل » در رابطه با توکل باید بگوییم توکّل به معناى اعتماد و تکیه بر خداست و این که انسان بر خود و نیروها و توانمندى هاى خود یا دیگران اعتمادى نداشته باشد. چون هر کس در کارى که خبره نیست و یا توان آن را ندارد وکیل مى گیرد. انسان در امور و شئون خود نه خبره است و نه توانایى و قدرت انجام آن را دارد، چنان که دیگران نیز مانند او هستند و وضعیتى بهتر از او ندارند. لذا باید به یک مبدأ خبیر و قادر تکیه کند و این همان توکّل بر خداست: «ومن یتوکّل على الله فهو حسبه(طلاق/ 3) هر کس برخدا توکّل کند خدا کفایت مهمات و مشکلات او را مى کند» «حسبنا الله ونعم الوکیل(آل عمران/ 173) خدا کفایت مشکلات ما را مى کند و او بهترین وکیل و تکیه گاه است»، «على الله فلیتوکّل المتوکّلون(ابراهیم/ 12) تکیه کنندگان باید فقط بر خدا تکیه کنند». در بیان بلند حضرت جواد الأئمه (ع) آمده است: تکیه بر خدا بهاى هر متاع گران قیمت و نردبان هر مقام متعالى و متکاملى است: «ألثِّقة بِالله ثَمنْ لِکلّ غالٍ وسُلّم إلى عالٍ»( بحار 75/ 364). گاه اتفاق می افتد در انجام کاری که به خداوند توکل کرده ایم خللی بوجود می آید و باعث می شود که به سرانجام نرسد چرا که مصلحت ما در به وقوع نیافتن آن عمل بوده است. اما از آن رو که ما این کار را با توکل بر خداو ن د و با رنگ و بوی الهی انجام داده ایم هرچند به دلایلی ناقص رها شود قطعاً پیروز میدان ماییم، چرا که ما مأمور به وظیفه ایم، نه مأمور به نتیجه و وظیفه ما چیزی نیست مگر عبادت خداوند متعال و این مهم حاصل نمی شود جز با ذکر و یاد خداوند در تمام شؤونات زندگی. «اعتماد به نفس و توکل» اما در باره اعتماد به نفس باید بگوییم که :((اعتماد و توکل به خدا در امتداد اعتماد به نفس است )).اگر توکل را به معنای واقعی آن ,یعنی ((به کار گیری اسباب طبیعی برای رسیدن به اهداف و در عین حال ,واگذاری نتایج و اثر بخشی آن ها به خواست و مشیت الهی ))بدانیم ,ونیز درباره اعتماد به نفس که به نیروها و توانایی های خود اتکا می کنیم ,منشا آنها را خدا دانسته ,معتقد باشیم که هر آنچه داریم ,از خداست و خدا این همه امکانات و نیروها را در اختیار ما قرار داده تا روی پای خود بایستیم و به دیگران نیازمند نباشیم ,در این صورت ,نه تنها اعتماد به نفس با توکل به خدا منافات ندارد؛بلکه یکی از ابعاد اصلی و مهم آن را تشکیل می دهد و نتیجه آن می شود که باید به نیروها و توانایی های خود که خدا در اختیار ما قرار داده است متکی باشیم و با بهره گیری از این نیروهای خداداد ,در مسیر پر پیچ و خم زندگی و مشکلات و سختی ها ,بار خودد را خویش به دوش کشیم ,نه آن که دست نیاز به سوی دیگران بگشاییم و چشم به آنها بدوزیم .خواهر گرامی سعی کنید در عمل به آموزه های دینی افراط وتفریط به خرج ندهید ,اسلام دین سهل و آسانی است که در آن به همه نیاز های انسانی توجه شده است,سعی کنید با عنایت به اینکه فرد تحصیل کرده ای هستید معارف حقه دین اسلام را از منابع معتبر کسب و در حد توان به آن عمل نمایید . « نقش و جایگاه توکل در زندگی انسان»مرحوم استاد علامه طباطبایى مى فرماید: «حقیقت مطلب این است که نفوذ اراده و رسیدن به مقصود در عالم مادّه نیازمند به یک سلسله اسباب و عوامل طبیعى و یک سلسله عوامل روحى و نفسانى است. هنگامى که انسان وارد میدان عمل مى شود و کلیه عوامل طبیعى مورد نیاز را آماده مى کند، تنها چیزى که میان او و هدفش فاصله مى اندازد همانا تعدادى از عوامل روحى (از قبیل سستى اراده و تصمیم، ترس، غم و اندوه، شتابزدگى و عدم تعادل، سفاهت و کم تجربگى و بد گمانى نسبت به تأثیر علل و اسباب و امثال آن) است. در چنین وضعى اگر انسان بر خداوند سبحان توکل داشته باشد اراده اش قوى و عزمش راسخ مى گردد و موانع و مزاحمات روحى در برابر آن خنثى خواهد شد، زیرا انسان در مقام توکل، با مسبّب الاسباب (که غالب بر همه اسباب است) پیوند مى خورد و با چنین پیوندى دیگر جایى براى نگرانى و تشویش خاطر باقى نمى ماند و با قاطعیت با موانع دست و پنجه نرم مى کند تا به مقصود برسد. علاوه بر این، نکته دیگرى که در مورد توکل موجود است بعد غیبى و ماورایى آن است، یعنى خداوند متعال شخص متوکّل را با امدادهاى غیبى «من حیث لا یحتسب» (از آنجا که به گمانش نمى رسد) مدد مى رساند که این امدادها از حوصله اسباب عادى و طبیعى فراتر و در ردیف ما فوق علل مادّى قرار دارد و ظاهر آیه شریفه«وَ مَنْ یَتَوَکَّلْ عَلَى اللَّهِ فَهُوَ حَسْبُهُ» 65: 3 (هر کس بر خدا توکل کند خدا او را کفایت کند) چنین امدادى را نوید مى دهد». آثارى نیز که در احادیث معصومین علیهم السلام در باره توکل آمده مؤیّد کلام استاد است. مثلا امیر مؤمنان علیه السلام مى فرماید: من توکّل على اللّه ذلّت له الصّعاب و تسهّلت علیه الأسباب و تبوّء الخفض و الکرامة.هر کس بر خدا توکل کند سختیها براى او نرم و آسان و اسباب و وسیله ها برایش فراهم شود و در راحت و وسعت و کرامت جاى گیرد (و زندگى اش به راحتى و آسایش گذرد). این حدیث و احادیث دیگر به موضوع عوامل روحى که در کلام استاد آمده اشاره دارد و با صراحت دلالت مى کند بر اینکه شخص متوکل بر این گونه عوامل و مشکلات فائق و غالب آید. از این رو، طیره (فال بد) که یکى از خاطرات درونى و عوامل منفى است که در روحیه بسیارى از افراد بازتابهاى منفى ایجاد مى کند و مانع از فعالیت مى گردد در نفوس انسان هاى متوکل اثر نمى گذارد. رسول گرامى اسلام صلّى اللّه علیه و آله و سلم فرمود: الطّیرة شرک و ما منّا إلا، و لکنّ اللّه یذهبه بالتّوکّل. طیره (فال بد زدن ) شرک است و هیچ یک از ما نیست جز اینکه به آن مبتلا است اما خدا به وسیله توکل (شومى ) آن را از بین مى برد. ( نقطه هاى آغازدراخلاق عملى ص : 516) آثار دیگری برای توکل وجود دارد که عبارتست از: پیامبراکرم (ص) : «مَن تَوَکَّلَ عَلَى اللّه ِ کَفاهُ مَؤنَتَهُ وَرِزقَهُ مِن حَیثُ لایَحتَسِب؛ کسی که بر خدا توکل کند، خدا هزینه‌ی زندگی‌اش را کفایت می‌کند و او را از آنجا که گمان ندارد روزی می‌دهد.» (میزان الحکمه، ری شهری: ج4ح3661) رسول مکرم اسلام (ص) :« اَلتَّوَکُّلُ بَعدَ الکَیسِ مَؤعِظة ؛ توکّل کردن (به خدا) بعد از به کار بردن عقل، خود موعظه است» (کنزالعمال، ج3، ص103، ح5696) امیر المومنین علی علیه السلام: « مَنْ تَوَکَّلَ عَلَى اللَّهِ أَضَاءَتْ لَهُ الشُّبُهَاتُ وَ کُفِیَ الْمَئُونَاتِ وَ أَمِنَ التَّبِعَاتِ » ؛ کسی که بر خدا توکل کند شبهات برای او روشن می‌شود هزینه‌ها، کفایت و پیامدهایش، امن می‌شود.( تصنیف غرر الحکم و دررالکلم، ص: 197) امام علی علیه السلام : « مَن تَوکَّلَ عَلَی اللهِ ذَلَّت لَهُ الصِّعابُ وَ تَسَهَّلَت عَلَیهِ الأسبابُ ؛ هر که بر خدا توکل کند دشواریها برایش آسان شده و اسباب برایش فراهم گردد. ( غررالحکم ح3888 ص197 ). منابع 1-طبرسی,فضل بن الحسن (1339).مجمع البیان فی تفسیر القرآن,بیروت ,دار احیاءتراث العربی2- مجلسی,محمد باقر (1365 ) ,بحارالانوار,تهران دارالتب الاسلامیه 3-براندن ,ناتانیل (1379),روان شناسی حرمت نفس ,ترجمه جمال هاشمی ,تهران ,شرکت سهامی انتشار.   .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه