نخست باید دانست بهره مندی از وساطت امامان و پیامبر(ص) به دستور خداوند و با اجازه او انجام می گیرد و این نشانه نظام مندی جهان در امور معنوی و مادی است؛ یعنی همان طور که خداوند می تواند به طور مستقیم گیاهی را رشد دهد اما نظام جهان را به گونه ای قرار داده است که گیاهان از طریق باران و آبیاری باغبان سیراب شوند و از طریق ریشه و آوندها مواد معدنی به بخش های مختلف درخت و گیاه برسد.

نخست باید دانست بهره مندی از وساطت امامان و پیامبر(ص) به دستور خداوند و با اجازه او انجام می گیرد و این نشانه نظام مندی جهان در امور معنوی و مادی است؛ یعنی همان طور که خداوند می تواند به طور مستقیم گیاهی را رشد دهد اما نظام جهان را به گونه ای قرار داده است که گیاهان از طریق باران و آبیاری باغبان سیراب شوند و از طریق ریشه و آوندها مواد معدنی به بخش های مختلف درخت و گیاه برسد. در امور معنوی نیز خداوند می تواند به طور مستقیم انسان ها را دانا کند و رشد معنوی دهد اما برای آنان کتاب آسمانی و راهنمایانی قرار داده تا به رشد علمی و معنوی برسند وحتی برای برآورده شدن خواسته ها و دعاهای خود، یکی از راه ها بهره گیری از پیامبر و امامان(ع) می باشد که از آنان به عنوان واسطه های فیض یاد می شود و این نشانه نظام مندی کارهای خدا در جهان است. دوم آن که چنین مقام و جایگاهی برای پیامبر و امامان موجب می شود که مردم رو به سوی آنان آورند و محبت به آنان پیدا کنند و همین زمینه هدایت بیشتر مردم می شود. سوم آن که ارتباط مردم با کسی که از یک سوی خلیفه خداست و از سوی دیگر از نوع بشر و هم نوع با آنان است بسیار محسوس و سازنده خواهد بود. خداوند در قرآن می فرماید: « یا ایها الذین آمنوا اتقوا الله و ابتغوا الیه الوسیله »(مائده، 31) ای اهل ایمان، پرهیزکاری پیشه کنید و وسیله ای برای تقرب به خدا انتخاب کنید. وسیله در اصل به معنای تقرب بستن و یا چیزی که باعث تقرب جستن و نزدیک شدن به دیگری می شود می باشد. بنابراین وسیله معنای بسیار وسیعی دارد و هر کار و هر چیزی را که باعث نزدیک شدن به پیشگاه خداوند می شود را شامل می گردد که مهمترین آنها ایمان به خدا و پیامبر -صلی الله علیه و آله- و جهاد و عبادات مانند نماز و روزه و زکات و حج و همچنین صله رحم و انفاق در راه خدا و همچنین هر کار نیک و خیر می باشد و نیز شفاعت پیامبران و امامان و بندگان صالح خداوند که طبق صریح قرآن باعث تقرب به پروردگار می گردد. در مفهوم وسیله داخل است و نیز پیروی از پیامبر و امام و گام نهادن در جای گام آنها زیرا همه اینها موجب نزدیکی به ساحت قدس پروردگار می باشد و حتی سوگند دادن خدا به مقام پیامبران و امامان و صالحان که نشانه علاقه به آنها و اهمیت دادن به مقام و مکتب آنان است جزو این مفهوم وسیع است.(رجوع کنید به تفسیر نمونه، ج4، ذیل آیه 31 مائده) بنابراین توسل جستن به اولیای بزرگ الهی -علیهم السلام- از اموری است که خداوند در این آیه شریفه ما را به آن امر کرده و سفارش نموده و مورد خواست و رضایت خداوند است. منظور از توسل این نیست که کسی حاجت را از پیامبر یا امام بخواهد بلکه منظور این است که به مقام او در پیشگاه خداوند متوسل شود و این در حقیقت توجه به خداست چون احترام پیامبر و امامان -علیهم السلام- نیز به خاطر این است که آنها فرستاده و نماینده و حجت خداوند بر روی زمین می باشند و در راه او گام بر داشته اند. هدف از توسل این است که خود را در خط پیامبر یا امام قرار دهیم و با برنامه های آنها هماهنگ شویم و خدا را به مقام آنها بخوانیم تا خداوند اجازه شفاعت در مورد آنها بدهد. اگر عقیده ما این باشد که هیچ کس جز خداوند، ذات خالق و رازق و مالک سود و زیان نمی باشد و اگر از دیگری چیزی می خواهد با توجه به این نکته است که او آنچه دارد از ناحیه خداست، و بر این باور باشد که پیامبر و امام از خود چیزی ندارند و هر چه دارند و می خواهند از خداست و از او می خواهند و با این عقیده و نیت به آنها توسل جوید و یا از آنها شفاعتی بخواهد، این عین توحید و اخلاص است و در این نگاه و نحوه نگرش خداوند و امامان در دو نقطه مقابل یکدیگر قرار ندارند تا توسل و درخواست از امام، غیر از درخواست از خداوند و نقطه مقابل آن و در تضاد و تنافی و مغایرت با آن باشد، بلکه در خواست از آنها عین درخواست از خداوند است. پس باید توجه داشت که در توسل هرگز منظور این نیست که چیزی را از شخص پیامبر یا امام مستقلا تقاضا کنیم، بلکه منظور این است که با اعمال صالح یا پیروی از پیامبر و امام، یا شفاعت آنها و یا سوگند دادن خداوند به مقام و مکتب آنها که خود یک نوع احترام و اهتمام به موقعیت آنها و یک نوع عبادت است از خداوند چیزی را بخواهید این معنا نه بوی شرک می دهد و نه بر خلاف آیات دیگر قرآن است. نکته مهم این است که در توسل و شفاعت به اولیای خدا، باید تحقیق کرد که توسل و شفاعت به کسی و از کسی باشد که خداوند او را وسیله قرار داده است. به طور کلی توسل به وسایل و اسباب با توجه به اینکه خداست که سبب را آفریده و خداست که سبب را سبب قرار داده است و خداست که از ما خواست از این وسایل و اسباب استفاده کنیم به هیچ وجه شرک نمی باشد، بلکه عین توحید است و در این جهت هیچ فرقی میان اسباب مادی و اسباب روحی، میان اسباب ظاهری و اسباب معنوی، میان اسباب دنیوی و اسباب اخروی نیست. منتهای امر اسباب مادی را از روی تجربه و آزمایش علمی می توان شناخت و فهمید که چه چیز سبب است و اسباب معنوی مثل دعا و کارهای نیک و معروف و پیامبران و امامان -علیهم السلام- را از طریق دین. یعنی از طریق وحی و کتاب و سنت باید کشف کرد. فعل و کار خدا دارای نظام است. اگر کسی بخواهد به نظام آفرینش اعتنا نداشته باشد گمراه است. به همین جهت است که خدای متعال گناهکاران را ارشاد نموده که به در خانه پیامبر -صلی الله علیه و آله- بروند و علاوه خود از خداوند درخواست مغفرت و بخشش می کنند، از آن بزرگوار بخواهند که برای ایشان طلب مغفرت کند. قرآن کریم می فرماید: و اگر ایشان هنگامی که (با ارتکاب گناه) به خود ستم کردند، نزد تو می آمدند و از خدا آمرزش می خواستند و پیامبر هم برای ایشان طلب مغفرت می کرد، خدا را توبه پذیر و مهربان می یافتند.(ر.ک: عدل الهی، تألیف استاد شهید مرتضی مطهری، بحث شفاعت؛ و نیز داستانهای شگفت، تألیف شهید آیت الله دستغیب) .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه