در برهان نظم سخن داروين مطرح می شود كه اين نظم يک دفعه پدید نیامده بلكه در طول زمان جهان به تكامل رسيده است؛ ضمن اينكه اشكال به عليت، به نظم هم وارد است يعني اگر يک چيز منظم آفريننده مي خواهد، آفريننده اش كه بايد خيلي منظم تر باشد پس نظم آن هم آفريننده مي خواهد چگونه خدا آفريننده نمي خواهد؟

براي پاسخ به سئوال مقدمتا بايدگفت: نظريه داروين تنها راجع به موجودات زنده بالخصوص انسان بوده است. داروين گفت موجودات زنده عالم در حال رشد و تکاملند، مثلا انسان از روز اول اين چنين نبود، بلکه ساليان سال طول کشيده تا به شکل کنوني رسيده است. حال مي پرسيم آيا رشد و تکامل انسان منظم بوده يا خير داراي نظم نيست.بايد گفت قطعا منظم بوده زير ا بدون نظمي دقيق به اينجا نمي رسيد، حال تفاوتي ندارد كه اين نظم در طول ساليان دراز باشد يا يكباره اين نظم ايجاد شده باشد. همين كه نظم وجود دارد كافي است كه بگوييم اين نظم ناظم مي خواهد. غير از اين كه نظريه داروين تنها راجع به موجودات زنده است. و نمي‌توان بر اساس آن به نظم ساير موجودات جهان هستي مثل ستارگان، خورشيد و ماه و زمين، به وجود آمدن فصول به صورت منظم، حرکت زمين به دور خورشيد، جاذبه زمين، حركت زمين و اين كه در حال حرکت، ما را به خوبي نگه داشته است و هزاران مسئله ديگر. همه اين مسائل بر اساس يك نظم شگرف شكل گرفته‌اند و اگر نظم هست پس ناظم مي خواهد. امّا درباره قسمت ديگر سئوال بايد گفت: برهان نظم تنها يکي از ادله اثبات خداوند است که متکلمين آن را ارائه کرده اند و غير از اين دليل، ادله بسياري وجود دارد که بسيار قوي تر و محکم تر از برهان نظم اند. در نتيجه ادله اثبات خداوند منحصر در برهان نظم نيست تا اگر بر آن اشکالي شد ديگر دليلي بر اثبات خداوند وجود نداشته باشد. ادله اي که فلاسفه ارائه کرده اند همگي بر مبناي عقل و استدلال برهاني هستند، و چنان محکم اند که جاي هيچ شک و شبهه اي را در دل انسان باقي نمي گذارند. يکي ديگر از ادله اثبات خداوند سبحان که توسط فلاسفه ارائه شده برهان «عليّت» است که هر معلولي علت مي خواهد و امکان ندارد که معلول بدون علت تحقق يابد. در اين برهان تكيه بر اين است كه هر موجود «معلولي» علت مي خواهد نه هر موجودي، يعني اگر موجودي، خود معلول علت ديگر نباشد، ديگر نيازي به علت ندارد بلکه هستي و وجودش از ذات خود او نشأت مي گيرد و بي نياز از هر علت ديگر مي گردد. بنابر اين وجود خداوند خارج از دايره اين قانون قرار دارد چون اصلا معلول نيست. ما در عالم هستي به اين علت نخستين و علت العلل نيازمنديم زيرا اگر وجود نداشته باشد، نظام عالم توجيه نمي شود و عقل سرگردان مي شود چون اگر مجموعه اي از معلول ها وجود داشته باشند که سلسله وار از هم وجود گرفته باشد و به علتي که خود بي نياز از چيز ديگر باشد ختم نشود هرگز شي در عالم به وجود نمي آيد زيرا فاقد الشي نمي تواند معطي الشي باشد، يعني معلولي که از خود هستي و وجود ندارد چگونه ممکن است به ديگري هستي بدهد، در فلسفه به اين مطلب تسلسل باطل مي گويند.مثلا الف از ب، ب از ج، ج از د و... وجود گرفته باشند و به جايي ختم نشود اين باطل است به حکم عقل. در نتيجه لازم است در عالم هستي و خلقت علتي باشد که خود بي نياز از هر علت و هر چيزي باشد و وجود از ذات او نشأت گرفته باشد و او شروع به خلقت و هستي بخشي کند، ما آن علت اول را خداوند سبحان مي دانيم. اثبات اين مطلب از برهان نظم بر نمي آيد. اين برهان که معروف به برهان عليت است با برهان نظم تفاوت دارد و نبايد با هم خلط شوند و هر کدام از آنها نيز رسالتي بر عهده دارند و فقط در محدوده خود قابليت اثبات همان مطلب را دارند و فراتر از آن را نمي توانند اثبات کنند. به بيان بهتر برهان نظم خود مبتني بر برهان عليت است. زيرا نظم خود يك معلول است و نيازمند علت. پس ما در برهان نظم دنبال اثبات علت هستي بخش نيستيم، اين کار بر عهده برهان عليت است بلکه در برهان نظم تنها چيزي که خواهان آنيم اين است که بگوييم هر نظمي ناظمي مي خواهد حال اينكه اين ناظم خود چگونه است، علت مي خواهد يا نه؟ از کجا آمده، صفات او چيست؟ و ... از محدوده برهان نظم خارج است. در کنار برهان نظم براهين بسيار متقن و محکمي مثل برهان امکان و وجوب و صديقين بر اثبات ذات باري تعالي داريم که به علت اتقان آنها کمتر مورد خدشه قرار گرفته اند. اما اين که بگوييم ناظم خود منظم است و نياز به ناظم دارد سخن کامل و تمامي نيست نمي توان آن را به طور عموم پذيرفت و کليت ندارد. توضيح آن‌كه نظم وقتي معنا داردکه شي اي اجزا داشته باشد و آن اجزاء به صورت مرتب در کنار هم قرار گيرند تا بگوئيم اينجا نظمي هست. يعني نظم در موجودات مركب معنا دارد نه در شئ بسيط. و اگر دليلي ارائه شود مبني بر اين که ناظم جهان مرکب نيست بلکه بسيط است و اجزاء ندارد ديگر آنجا نظم معنا ندارد، نيازي هم به ناظم نخواهد داشت. اثبات بسيط بودن و عدم تركيب وجود خداوند مجال ديگري مي‌طلبد. .

مرجع:

ایجاد شده در 1400/10/19

لینک کوتاه