۱. چرا در جمع «قرآ‌ن عثمانی» و تدوین «مصحف امام»، نقطه و اعراب نگذاشتند؟ چرا بخشی از قرائات را به صورت نسخه بدل ضبط کردند؟ ۲. قراء سبعه چه کاری انجام داده بودند؟

در ادامه مقالاتی که به موضوعات قرآنی پرداخته است، اکنون به طرح دو پرسش و پاسخ می‌پردازیم: 1. چرا در جمع «قرآ‌ن عثمانی» و تدوین «مصحف امام»، نقطه و اعراب نگذاشتند؟ چرا بخشی از قرائات را به صورت نسخه بدل ضبط کردند؟ پاسخ: چون هنوز رفع عسر و حرج نشده بود و مردمِ بسیاری با آن قرائات مختلف مأنوس بودند، از آن روی نقطه و اعراب نگذاشتند تا بعضی از قرائات را بتوانند با آن تطبیق دهند؛ مانند حرف «ی» و«ت». هر جا که نگذاشتن نقطه و اعراب کافی نبود، نسخه بدل می‌نوشتند تا احتمال همه قرائات معمول و مهار شده در آن برود. این نکته را نیز نباید فراموش کرد که قرآن امام، با آنکه احتمال بخشی از قرائات را می‌داد اما در واقع اختلاف آنها را مهار کرده و به حداقل رسانده بود و در حقیقت قرائات را به حرف واحد نزدیک تر نمود. 2. قراء سبعه چه کاری انجام داده بودند؟ پاسخ: پس از استنساخ پنج نسخه از مصحف امام و ارسال آنها به مراکز مهم اسلامی، معلوم شد وجود این پنج نسخه به تنهایی برای مهار و کنترل قرائات در محدوده‌ای قانونی کفایت نمی کند. پس در اواخر قرن دوم، احساس شد که باید محدوده قانونی قرائات [1] مشخص شود تا مورد اطمینان جامعه اسلامی واقع گردند. افرادی برای انجام این مهم بپاخاستند. ایشان را «مدون [2] » می گفتند نه قاری. اولین آنها ابوعبید قاسم بن سّلام (متوفی 224 ق) بود که (قرائت) بیست تن از قاریان را برگزید. در اواخر قرن سوم، ابن مجاهد احمد بن موسی بن عباس، هفت قاری از میان آن بیست تن را انتخاب و کتابی در ضبط قرائات به نام «السبعه» تدوین نمود؛ آن هفت تن عبارتند از: ابن عامر (متوفی 118ق)، ابن کثیر (متوفی -120 ق)، عاصم (متوفی 127 ق)، ابوعمرو بن العلاء (متوفی 154 ق)، حمزه (متوفی 156 ق)، نافع (متوفی169 ق) و کسایی (متوفی 189 ق).                                   ناگفته نماند که نباید قراء سبعه را با «سبعه احرف» اشتباه کرد، چرا که مبنای سبعه احرف حدیثی است منقول از پیامبر اکرم (ص)؛ اما ائمه ما آن را به معنی نزول وحی به هفت صورت نمی دانند [3] . زراره از امام محمد باقر (ع) نقل می‌کند که فرمود:« قرآن یکی است و از سوی خدای یگانه نازل شده است؛ اما اختلاف در قرائت آن از جانب روایت کنندگان می باشد». در پایان این بخش و به طور خلاصه می‌توان چنین نتیجه گرفت: 1. به هیچ وجه نباید پذیرفت که قرآن با قرائات مختلف از آسمان نازل شده باشد. 2. وقوع اختلاف قرائت در هر زبانی امری الزامی و قهری است. 3. وقوع اختلافات در قرائت قرآن و جواز به بخشی از آنها، غیر قابل انکار است. 4. اصلاح این اختلافات محتاج مرور زمان است. 5. پیغمبر اکرم (ص) برای رفع عسر و حرج، بعضی اختلاف قرائات قرآن را به شرط آنکه حلالی را به حرام یا حرامی را به حلال تبدیل نکنند و یا رحمتی را مبدل به عذاب و عذابی را مبدل به رحمت ننمایند، فقط تا زمانی که عسر و حرج باقی است و نه برای همیشه، تصویب کرده است. 6. پیغمبر (ص) و زمامداران اسلامی زیان این اختلافات را دانسته، و در حد امکان با تمام قوای خود در مهار و بلکه بر طرف نمودن آن کوشیده‌اند. در عمل هم این اقدامات، به مرور زمان، تأثیر خود را داشته، چنانکه مدت‌هاست در تمام اقطار اسلامی، قرآن مجید به یک قرائت نوشته، چاپ و قرائت می‌شود. 7. درباره روایت منقول از پیامبر (ص) که در جواب هر مراجعه کننده‌ای که قرآن را به قرائتی می‌خواند، ‌فرمود بود «هکذا نزل» یعنی «(قرآن) چنین نازل شد»؛ و بدین نحو قرائات مختلف را تائید می کرد، باید گفت که بر فرض صحت روایت، از نظر استعمال مجاز تفسیر می شود چراکه آن برای پیغمبر(ص) جائز بود؛ پس معنای روایت مذکور چنین می باشد: ای قرائت کننده، اگر در زمان عسر و حرج قرآن را به هر قرائتی که در محدوده قانونی است، بخوانی از تو پذیرفته است و از طرف خداوند قابل قبول خواهد بود. 8. به فتوای شماری از علمای بزرگ اسلامی، پس از رفع عسر و حرج، قرائت قرآن به غیر قرائت متداول و مورد قبول همه اقطار اسلامی، حرام است. 9. با رفع مشکل اختلاف قرائات، معاندین اسلام، مستشرقین، مبشّرین و منافقین که بزرگترین حربه و برّاترین آن را در برابر قرآن، مسئله اختلاف قرائات می‌دانستند، از این نظر خلع سلاح می‌شوند. پی نوشت ها [1] . مراد از قانونی بودن قرائات، اتصال روایات آنها به شخص پیامبر(ص) است. [2] . یعنی روایات صحیح را در مورد قرائات تدوین کرده و به شکل کتاب در آورده بودند. [3] . برای توضیح بیشتر رجوع شود به کتاب «قانون تفسیر» بخش قرائات، اثر مؤلف. .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه