عوامل موفقیت در تحصیلبخش اول

هر انسان خردمندی به دنبال موفقیت و بالندگی است. اما چه بسا با اصول و روش های موفقیت آشنا نباشد. در این نوشتار سعی خواهیم کرد دانشجویان و دانش آموزان گرامی را با عوامل موفقیت در تحصیل آشنا می کنیم. 1. تعیین هدف خردمندان جهان و صاحبان عقل و اندیشه، در هر کاری هدفی را تعقیب می کنند. تحصیل و مطالعه نیز همانند هر فعالیت دیگری باید از هدفمندی برخوردار باشد. هر فردی ابتدا باید به این سؤالات پاسخ دهد: چرا به تحصیل ادامه می دهد؟ چرا مطالعه می کند؟ چرا به دنبال تحصیلات عالی است؟ به کجا می خواهد برسد؟ برخورداری از هدف، باعث تحرّک و انگیزه بیشتر در افراد می شود و آنان را در پیمودن مسیرهای دشوار یاری می کند؛ اعتماد به نفس آنان را بالا برده، انرژی روانی آنان را افزایش می دهد. به ویژه اگر هدفی مقدس و الهی داشته باشند، می توانند با یاری جستن از قدرت الهی و با تلاش و کوشش خستگی ناپذیر به راه خود ادامه دهند و شهد شیرین پیروزی را برای خود و خانواده به ارمغان بیاورند. هر هدف ارزشمند و مهم، باید دارای سه جزء اصلی «مالکیت»، «واقع بینی» و «انعطاف پذیری» باشد که در ادامه آنها را از نظر می گذرانیم: الف) مالکیت: نخستین مشخصه هر هدف مهم، این است که از صمیم قلب بخواهید و تمایل داشته باشید به آن برسید. اگر دوستی به شما بگوید: «این کاری است که فکر می کنم اگر انجامش بدهی مفید و ثمربخش خواهد بود»، نمی توان آن را هدف شخصی در نظر گرفت، بلکه این کار برای خشنود کردن دیگری است! اما اگر خودتان از دل و جان بخواهید کاری را انجام دهید، آن وقت می توان آن را هدف فردی و شخصی تلقی کرد و مطمئناً به آن هدف خواهید رسید. [1] به عبارت دیگر باید مالک هدف خودتان باشید و شخصاً آن را برگزیده باشید و برای آن ارزش قایل شوید. ب) واقع بینی: وقتی هدفی را برای خود تعیین می کنید، نه تنها آنچه را می خواهید، بلکه آنچه را واقعاً می توانید بدان نایل شوید، در نظر بگیرید. باید توجه کنید هدف نهایی تا چه حدّ دست یافتنی و تحقق پذیر است؛ یعنی بهتر است از خود بپرسید: «آیا توانایی ذهنی و جسمی و نیز استعداد کافی برای دستیابی به هدف خود را دارم؟ آیا منابع کافی، مانند زمان و سایر امکانات را در اختیار خواهم داشت؟ آیا عوامل دیگری هم هستند که مانع رسیدن من به هدف مورد نظرم بشوند؟ اگر این گونه است، برای غلبه بر این موانع چه کاری می توانم انجام دهم؟»[2] البته باید توجه داشته باشید واقع بینی به این معنا نیست که در مقابل مشکلات خود، تسلیم شوید و هدف نهایی را رها کنید. ج) انعطاف پذیری: سومین موردی که برای تعیین یک هدف اهمیت دارد، این است که انعطاف پذیر باشید؛ یعنی باید بخواهید و بتوانید هدف مورد نظر را دائماً ارزیابی، اصلاح یا تعدیل کنید. از آنجا که اوضاع و شرایط مرتب در حال تغییر است و موانع پیش بینی نشده ای بر سر راه ظاهر می شوند، برای نیل به هدف باید به طور واقع گرایانه، آمادگی مواجهه با تغییرات و موانع را داشته باشید و هر گونه تغییری را که در راه رسیدن به هدف، ضروری می بینید، بپذیرید. [3] مثلاً اگر هدف شما شرکت در رشته ریاضی و فیزیک و تحصیل در یکی از رشته های مربوط به آن بود و بر اثر موانع پیش بینی نشده ای از شرکت در این رشته محروم شدید، نباید کاملاً از تحصیل منصرف شوید، بلکه به دنبال هدفی که از اولویت دوم برخوردار بوده، بروید. 2. برنامه ریزی دومین عامل برای موفقیت تحصیلی، برنامه ریزی است که قصد داریم مفصل تر به آن بپردازیم؛ زیرا نقش آن در موفقیت بیشتر از عوامل دیگر است. هر یک از ما در طول شبانه روز، فرصت ها و لحظاتی داریم که گاه بی ثمر و بی بهره می ماند. هر فرد ممکن است ساعاتی را برای کار و مطالعه و ساعاتی را برای خواب و ساعاتی را برای خرید منزل، میهمانی، ورزش، صحبت های دوستانه، عبادت و... بگذارد، اما در میان این برنامه ها، لحظات و دقایقی وجود دارد که بیهوده تلف می شود؛ با جمع این دقیقه ها و ضرب آنها در ایام هفته یا سال، به ارقام قابل ملاحظه ای دست می یابیم. برای مثال چیده شدن سفره و آماده شدن ناهار و شام، پنج تا ده دقیقه طول می کشد. همچنین دقایقی که در مسیر خانه تا مدرسه، دانشگاه یا محل کار صرف می شود، همه این لحظه ها قابل استفاده است. بعضی مواقع اتلاف وقت فراتر رفته، گاه به ساعت ها می رسد. برای مثال استاد یک درس، به موقع در کلاس حاضر نمی شود و یا اصلاً نمی آید و کلاس به تعطیلی می کشد و حتی گاهی طول مسیر منزل تا دانشگاه یا مدرسه یا محل کار به اندازه ای طولانی است که ساعات زیادی را به خود اختصاص می دهد. همه این فرصت ها قابل استفاده است و شاید شنیده باشید که مرحوم آیت اللّه گلپایگانی در دقایقی که استاد با تأخیر به کلاس می آمد، نصف قرآن را حفظ کرد و شاید این را هم شنیده اید که بزرگی در ترافیک و پشت چراغ قرمزهای شهرشان، قسمتی از نهج البلاغه را حفظ کرد و یا شخص دیگری در این فرصت ها، مقدار زیادی از زبان عربی یا فرانسه را آموخت. این داستان نیز شنیدنی است: دانشمندی فکر کرد هر وقت پسرش او را برای شام یا ناهار فرا می خواند، او بی درنگ حاضر می شود، ولی باید مدتی منتظر بماند تا سفره چیده شود و غذا مهیا گردد. او با خودش گفت: این لحظات را اگر جمع کنم، ساعات زیادی را تشکیل می دهد که می تواند برای من مفید باشد. او از آن روز تصمیم گرفت در این وقت ها هر روز چند صفحه ای کتاب مطالعه کند. او به این کار ادامه داد تا اینکه بعد از مدتی فهمید حاصل این مطالعات، کتاب بزرگی می شود؛ آن را به رشته تحریر درآورد و نام آن را «پنج دقیقه های قبل از غذا» گذاشت. البته لازم نیست در این فرصت ها همیشه کارهای فکری یا حفظ کردنی انجام دهیم، بلکه استفاده از این فرصت های مرده و بیهوده ـ که زیاد هم هست ـ می تواند جنبه تفریحی و آموزشی داشته باشد و یا به مطالعه خاطرات، حل جدول، طرح معما، حفظ کلمات قصار بزرگان، یادگیری طنز، حدیث های کوتاه و... اختصاص یابد. سعدی شیرین سخن می گوید: سعدیا دی رفت و فردا همچنان موجود نیست در میان این و آن، فرصت شمار امروز را   از مباحث قابل توجه و مورد نیاز در بحث برنامه ریزی و یکی از چیزهایی که برای جوانان از اهمیت ویژه برخوردار است، بحث «برنامه ریزی تحصیلی» است. درباره این بحث سؤالات جدّی و بسیاری از ناحیه دانش آموزان، دانشجویان، دانش پژوهان و طلاب علوم دینی مطرح است. سؤالاتی از قبیل: مراد از برنامه ریزی به ویژه برنامه ریزی تحصیلی چیست؟ آیا در اسلام توصیه ای درباره برنامه ریزی وجود دارد؟ چگونه از وقتمان بهترین بهره را ببریم؟ چگونه برنامه ریزی کنیم تا گرفتار کمبود وقت نشویم؟ زمان و مکان مناسب برای مطالعه کدام است؟ چرا بسیاری از مواقع با وجود برنامه ریزی ایی که داشته ام، نتوانستم به هدفم برسم؟ و سؤالاتی از این دست که بنا داریم در این فصل به بیشتر آنها پاسخ بدهیم.   اهمیت برنامه ریزی در سطرهای گذشته، مثال ها و نمونه هایی از اتلاف وقت بیان شد، ولی می توان قدم را فراتر گذاشت و افرادی را معرفی کرد که در زندگی برنامه خاصی برای هیچ یک از روزها و شب های خود ندارند و نه تنها دقیقه ها و ساعاتی را تلف می کنند، بلکه برای ماه ها و سال های خود نیز برنامه ریزی نکرده اند. حتی کسانی هستند که با وجود مشغول بودن به تحصیل، برنامه ریزی صحیح تحصیلی ندارند. کارِ بدون برنامه، تحصیل بدون برنامه و زندگی بدون برنامه و خط مشی مشخص، سرانجام خوبی ندارد و انسان نمی تواند به هدف های مادی، معنوی و علمی برسد. مگر ممکن است بدون نقشه و برنامه ریزی به موفقیت دست یافت؟! و آیا شما فردی را سراغ دارید که در زندگی، بدون حساب و کتاب و بدون داشتن طرح و برنامه ای بتواند به کامیابی و مقصد برسد؟! برنامه ریزی، اسکلت و پایه اساسی کارها و خواسته های انسان است و بدون آن هیچ کاری سامان نمی یابد. فرصت های زندگی با سرعت سپری می شود و طولی نمی کشد که روزگار جوانی و روزگار نشاط و بالندگی نیز به میان سالی و کهن سالی منتهی می شود. فرصت ها غنیمت است و سزاوار است از دوران پویایی و آمادگی جوانی، بهره کافی برده شود. دکارت فیلسوف غربی، درباره فرصت های جوانی می گوید: استعداد چیزی است که در جوانی پیدا می شود. اگر آن را تربیت کردید و درصدد تقویت آن برآمدید، مانند بذری که در مزرعه خوب کاشته شده باشد، محصول خواهد داد؛ اگر آن را به حال خود گذاشتید و تربیت نکردید، مانند تخمی که در زمین شوره زار افتاده باشد، از بین می رود و محصول نمی دهد. [4] دریغ فرّ جوانی، دریغ عمر لطیف دریغ صورت نیکو، دریغ حُسن جمال   کجا شد آن همه خوبی؟ کجا شد آن همه عشق کجا شد آن همه نیرو؟ کجا شد آن همه حال (کسایی)   حضرت علی† درباره ارزش فرصت های زندگی می فرمایند: «حاصل از دست دادن فرصت ها، غم و اندوه است». [5] همچنین حضرت در جای دیگر فرمودند: «شدیدترین و سخت ترین غصه ها و افسوس ها به خاطر از دست دادن فرصت ها و لحظات طلایی عمر خواهد بود». [6] راه دنیا، ز بهر رفتن توست نه ز بهر فراغ و خفتن توست   امام حسین† در ضمن حدیثی ارزشمند و بسیار پندآموز می فرمایند: «ای انسان! تو همواره از زمانی که پای به عالم وجود و دنیا گذاشته ای، در حال از دست دادن گران بهاترین نعمت خداوند، یعنی عمرت هستی. پس، از این نعمت که در اختیار توست، برای زمانی که در مقابل نامه عملت باید پاسخ گو باشی، بهره گیر. به درستی که انسان مؤمن خوشه چین اعمال صالح است و از فرصت های زندگی استفاده بهینه و مطلوب می کند و انسان کافر فقط به فکر لذات زودگذر دنیوی است.» [7] بزرگی گفته است: «بزرگ ترین فن زندگی، استفاده از فرصت های بی نظیر است که بر ما می گذرد». [8]   نگه دار فرصت که عالم دمی است دمی پیش دانا به از عالمی است   سکندر که بر عالمی حکم داشت در آن دم که می رفت عالم گذاشت (سعدی)   هرچه بینی در جهان دارد عوض گر عوض حاصل تو را گردد غرض   بی عوض دانی چه باشد در جهان عمر باشد، عمر، قدر آن بدان (شیخ بهایی)   این نگاه به دنیا و فرصت های آن، باعث تحریک و بیداری انسان شده، او را همانند مسافری که هر آن بانگ رحیل و ندای کوچ برایش سر داده اند و او را به مسافرتی طولانی دعوت می کنند، برای سفر آماده می کند.   مفهوم برنامه ریزی برنامه ریزی از لحاظ مفهوم شناسی، از جمله واژگانی است که هر فردی هم می داند چیست و هم نمی داند. اگر به کتاب هایی که درباره برنامه ریزی نوشته شده نگاهی بیندازیم، متوجه خواهیم شد تعاریف زیادی درباره برنامه ریزی شده است که بعضی از آنها چندان قابل قبول نیست و بعضی نیز با اهداف بحث ما سازگاری ندارد. به نظر، بهترین تعریفی که می توان از برنامه ریزی ارائه داد، چنین است: «پیش بینی خردمندانه و تنظیم فعالیت ها و بررسی نیازمندی ها در مدت زمان (شبانه روز، هفته، ماه و سال) بر اساس اولویت ها و متناسب با توان، استعداد و خواسته خود». برنامه ریزی در حوزه ها و ابعاد مختلف زندگی مطرح است؛ شما نمی توانید نمونه ای بیاورید که به برنامه ریزی نیاز نداشته باشد. خانه داری، آشپزی، مطالعه، کار، خرید، کشاورزی و... همه و همه به برنامه ریزی نیاز دارند. گرچه برنامه ریزی، حوزه ها و ابعاد گوناگونی دارد (فردی، اجتماعی، اقتصادی، سیاسی، فرهنگی)، ولی هدف ما از برنامه ریزی در این بحث، بیشتر معطوف به زندگی فردی و اجتماعی، به ویژه تحصیلی است. برنامه ریزی در زندگی فردی و اجتماعی از اهمیت مضاعفی برخوردار است؛ زیرا زندگی فردی و اجتماعی نسبت به ابعاد دیگر زندگی، اساسی تر و پایه ای تر است. قطعاً دانش آموزی به منزلت و موفقیت دانشجویی و فارغ التحصیلی می رسد که با برنامه ریزی صحیح و حساب شده و با مطالعه عمیق، مسیر را طی کرده باشد. ورزش کار، تاجر، هنرمند، کارگر و معلم، همه و همه زمانی می توانند در کارشان پیروز شوند که در کارهای خود برنامه ریزی داشته باشند. البته ممکن است بگویید افرادی هستند که در زندگی خود برنامه ای ندارند، ولی موفقیت های بسیاری هم به دست آورده اند. در پاسخ باید گفت: ممکن است گاهی اوقات این گونه باشد، ولی این موارد استثنا و اتفاقی هستند و مثل رهاکردن تیر در تاریکی است که ممکن است به هدف بخورد، یا نخورد؛ ضمن آنکه همان افرادی که بدون برنامه ریزی به موفقیت هایی می رسند، در صورت برنامه ریزی، از موفقیتی صدچندان برخوردار خواهند شد. پی نوشت ها: [1]]. رجینا هلیر و همکاران، مهارت هاى یادگیرى، ترجمه فاطمه فاضلى و همکاران، ص125. [2]. همان، ص126. [3]. همان، ص127. [4]. غلامحسین ذوالفقارى، رهنمون، ص248. [5]. اِضاعَةُ الفُرصَةِ غُصّةٌ (محمدى رى‌شهرى، میزان الحکمه، ج3، ص2399، ح15799). [6]. أشدُّ الغُصَصِ فَوتُ الفُرَصِ (همان، ح15803). [7]. یابنَ آدم! إنّک لَم تَزَل فى هَدمِ عُمرِک مُنذُ سَقَطتَ مِن بَطنِ اُمِّک، فَخُذ مِمّا فی یَدَیک لِما بَینَ یَدَیک؛ فإنّ المُؤمِنَ یَتَزَوّدُ وَ الکافِرُ یَتَمَتَّعُ (همان، ص2398، ح15792). [8]. غلامحسین ذوالفقارى، رهنمون، ص801. درون گرايي و برون گرايي پوشش مناسب در دوران عقد آسيب هاي موسيقي تعديل غريزه جنسي -غريزه جنسي -كنترل غريزه جنسي كنترل غريزه جنسي -فلسفه غريزه جنسي -تعديل غريزه جنسي -گناهان جنسي -انحرافات جنسي .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه