چگونه آیهی 44 سوره‌ی هود فصیحترین و بلیغ‌ترین آیهی قرآن است؟ در حالی که این آیه جز ایجاز و آرایه تشخیص زیبایی دیگری ندارد؟ شاعران فارسی‌گو نیز زیباتر از این سروده‌اند!

یکی از آیات قرآن کریم که علاوه بر مجازهای زیبای موجود در آن، بیش از 20 مورد از فنون بلاغی مختلف نیز در آن به کار رفته و بسیاری از اهل ادب و معانی را مجذوب خود ساخته، آیه‌ی 44 سوره‌ی هود است:«وَقیلَ یا أَرْضُ ابْلَعی ‏ماءَکِ وَیا سَماءُ أَقْلِعی‏ وَغیضَ الْماءُ وَقُضِیَ الْأَمْرُ وَاسْتَوَتْ عَلَى الْجُودِیِّ وَ قیلَ بُعْداً لِلْقَوْمِ الظَّالِمین»؛[1]و گفته شد: اى زمین! آب خود را فرو بر، و اى آسمان! دیگر باران‏ نبار و بدین ترتیب سطح آب پایین آمد و فرمان خدا اجرا شد و [کشتى‏] بر جودى قرار گرفت، و گفته شد: مرگ بر جامعه ستم‌کار!بر اساس برخی از گزارش‌ها در جامعه‌ای که فصاحت و بلاغت سخن، جایگاه برجسته‌ای داشت و سخن زیبا حرف اول را می‌زد، این آیه از چنان جلوه‌ای برخوردار بود که حتی دشمنان اسلام نیز به زیبایی بی‌نظیر آن اقرار نمودند.کفار قریش تصمیم داشتند سخنی مانند قرآن بیاورند؛ اما زمانی که این آیه به گوش آنها رسید، به یکدیگر گفتند: این سخن شباهت به کلام مخلوق ندارد و کسی نمی‌تواند مانند آن‌را بیاورد؛ از این‌رو دست از کار خود کشیدند و مأیوسانه از هم جدا شدند.با تمام آنچه گفته شد، فصیح‌‌تر بودن این آیه نسبت به دیگر آیات قرآن چیزی نیست که در قرآن و یا روایات معتبر به آن اشاره شده و به عنوان موضوعی قطعی در اسلام اعلام شده باشد، ولی در برخی از کتاب‌های تفسیر به پاره‌ای از زیبایی‌های این آیه اشاره شده است:با این‌که آیه خطاب به زمین و آسمان است که از جمادات‌اند، آیه به صورت امر «ابْلَعِی» و«أَقْلِعِی‏» بیان شده است تا اقتدار بیشترى را برساند، و یا عظمت آن‌را بیان نماید.ایجاز و اختصار و گزیده‌گویى در این آیه کاملا مشهود است، بدون آن‌که به معنا و مفهوم آن اخلال وارد شود.زیبایی بیان در هنگام به تصویر کشیدن وضعیت حال(داستان) از ویژگی‌های این آیه است.زیبایى در تطابق معنا و رساندن مفهوم مورد نظر به صورت کامل نیز به عنوان یکی از برتری‌های این آیه اعلام شده است.[2]به هر حال زیبایی آیات قرآن چیزی نیست که از نظرها دور باشد و حتی شاعری مانند حافظ که زیباترین اشعار فارسی را سروده است، خود را مدیون قرآن دانسته و می‌گوید:صبح‌ خیزی و سلامت طلبی چون حافظ هر چه کردم همه از دولت قرآن کردم[3]و یاعشقت رسد به فریاد ار خود بسان حافظ قرآن ز بر بخوانی در چهارده روایت[4] [1]. هود، 44.[2]. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، مقدمه، بلاغی‏، محمد جواد، ج 5، ص 250، تهران، ناصر خسرو، چاپ سوم، 1372ش؛ ابن هائم، شهاب الدین احمد بن محمد، التبیان فی تفسیر غریب القرآن، ج 5، ص 492 – 493، بیروت، دار الغرب الإسلامی، چاپ اول، 1423ق؛ مجاشعى، على بن فضال، النکت فى القرآن الکریم فى معانى القرآن الکریم و اعرابه‏، ص 78، بیروت، دار الکتب العلمیة، منشورات محمد علی بیضون‏‏، چاپ اول، 1428ق؛ جهت فهم و بررسی فنون بلاغی می‌توانید به کتب مفصل­تر مانند درویش، محیی الدین، اعراب القرآن و بیانه، ج 4، ص360، سوریه، دار الارشاد، 1415ق، مراجعه کنید.[3]. حافظ، دیوان حافظ، «غزلیات»، شماره 319.[4]. همان، 94. .

اسلام کوئست

مرجع:

ایجاد شده در 1400/12/23

لینک کوتاه