توصیه امام علی(ع) دربارة خوف و رجا چیست؟

خوف و رجا یا ترس و امید در همه انسان ها وجود دارد ولی موحّدْ هر یک از امید و خوفش را بر اساس توحید تنظیم می کند. علی(ع) فرمود: «إِن اسْتَطعْتم أَن یشْتدّ خَوفکم مِن الله وَأن یَحْسن ظَنّکم به فَأجْمعوا بَینهما فإنّ العَبد إنّما یکون حُسن ظنّه بربّه علی قدر خوْفه من ربّه وإن أحسن النّاس ظنّاً بالله أشدّهم خوفاً لله؛ (نهج البلاغه، نامة 27) اگر می توانید شدیداً از خدا بترسید و نیز گمان نیک به خدا داشته باشید، میان این دو خصلت جمع کنید. کسی به خداوند علاقه مند است که به اندازه علاقه اش به خدا از او بترسد و خوف و رجای او تعدیل شده باشد. آن کس که امیدش به خدا زیاد و ترسش از خدا هم زیاد است، فقط از خدا می ترسد و از چیز دیگری هراس ندارد چنان که به کسی جز خدا امید ندارد». چنین کسی برای حفظ دین تلاش می کند. امّا آن کس که در این راه تلاش نمی کند سعی او این است که کار خود را ـ که سکوت و بی اعتنایی است ـ توجیه کند، در حالی که ریشه اصلی خمود و جمود او این است که در ترس، موحّد نیست. اهمیّت این مسئله به حدی است که در برداشت مفسران از آیات الهی تأثیر گذاشته و هر کس با طرز فکر خاصّ خودش از قرآن برداشت می کند. مثلاً قرآن کریم می فرماید: «یا أیّها الّذین ءامنوا عَلیکم أَنفسَکم لا یَضرّکم مَن ضَلّ إذا اهتدیتُم؛مائده/105 ای مؤمنان به فکر تهذیب و اصلاح خویش باشید. اگر شما اهل هدایت باشید گمراهی کسانی که گراه شدند، به شما آسیبی نمی رساند و مایه ضلالت تان نمی شود».حضرت علی(ع) در بخش دیگری از سخنان حکیمانه خود اوصاف مردان باتقوا را ـ که از فضیلت جمع بین خوف و رجا برخوردارند ـ بیان کرده و می فرماید: «لا یَروْن مَرجوّاً فوْق ما یَرجون ولا مَخوفاً فْوق ما یخافون؛ (نهج البلاغه، حکمت 432) آنها فقط به خدا امید دارند و هیج نقطه امیدی غیر از خدا ندارند، از خدا می ترسند و هیچ عامل هراسی غیر از خدا آنها را نمی ترساند».در کلام دیگر درباره فرشتگان می فرماید: ملائکه نیز بین خوف و رجا به سر می برند آنها گرچه سوابق نیک فراوانی دارند لیکن هرگز سوابق نیک خود را بزرگ نمی شمارند؛ زیرا اگر چنین کنند و اعمال خیر خود را بزرگ بشمارند امیدشان زیادتر می شود، وقتی کفّه امید سنگین شد کفّه ترس سبک می شود و دیگر آن نصاب ترسی را که بایستی از خدا داشته باشند نخواهند داشت و این مایه سقوط آنها می گردد؛ «لمْ یسْتعظموا ما مَضی من أعْمالهم ولو اسْتعظموا ذلک لنُسخ الرّجاء منهم شفقات وَجَلهم»؛ (نهج البلاغه، خطبه 91 (خطبه اشباح)، بند 61)معلوم می شود مخلوق از آن جهت که مخلوق است باید به همان اندازه که به خدا امیدوار است به همان اندازه هم از او بترسد.آیة الله جوادی آملی،حماسه و عرفانبه نقل از سایت تبیان .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه