من گفتگویی با برخی از برادران سنی داشته ام، آنان می گویند: که فقه آنان به امام جعفر صادق (ع) باز می گردد. آنان می گویند: امام جعفر صادق (ع) کتابی در فقه ننوشته اند. و ابوحنیفه کار اصلیش جمع آوری آنچیزهایی بوده است که از آن حضرت شنیده یا فراگرفته، من می خواهم بدانم آیا این صحت دارد که امام جعفر صادق (ع) کتابی در فقه ننوشته اند و اگر این صحت دارد پس چه کسی اولین کتاب فقهی شیعه را نگاشته است؟

ابوحنیفه نعمان ثابت بن زوطی بن ماه یا نعمان بن ثابت بن مرزبان (یا طاووس) در سال 80 هجری در کوفه متولد شد و در سال 150 هجری در زندان بغداد درگذشت. ایرانی الأصل و از اطراف کابل بوده است. نسبت به اهل البیت و شخص امیرالمؤمنین (ع) ارادت و دلدادگی خاصی داشت و به همین جهت مورد بغض و کینه محدثان اهل سنت قرار گرفت. شاگرد امام محمد باقر (ع) بود اگر چه ابوعبدالله محدث او را شاگرد امام جعفر صادق (ع) هم دانسته است و جمله معروف ایشان که"لولا سنتان لهلک نعمان"یعنی اگر دو سال شاگردی امام صادق (ع) نبود، ابوحنیفه تباه می شد، بر این دلالت دارد.  ابوحنیفه سخت در دام قیاس (تمثیل منطقی) و استحسان بود و امام صادق (ع) با او مناظراتی داشت و سخت او را از این عمل بر حذر می داشت.  ابوحنیفه را به لحاظ افراط در عمل به قیاس و ظنیات، رأس القیاسین نامیده اند. فقه او مبتنی بر قیاس و استحسان و متأثر از آندو بود ولی فقه صادق آل محمد (ص) مبتنی بر قرآن کریم و سنت پیامبر (ص) بود.  اصلاً تاریخ فقه و فقها بسیار واضحتر از آن است که اینگونه نسبت ها قابل ارائه باشند.  تاریخ و خط فقه اهل البیت کاملاً روشن است و لطفاً از آن برادران اهل سنت بخواهید که مدارک و منابع این نسبت را در اختیار شما بگذارند . ـ امام صادق (ع) رئیس مذهب و فقه شیعه می باشد و همین دلالت بر عظمت و سیطره و بلندی جایگاه ایشان در این مکتب دارد.  رسائلی فراوانی به امام صادق (ع) نسبت داده اند، در طول حیات مبارکش بیش از 4000 شاگرد داشته و بیانات ایشان را مکتوب می نمودند که آن بیانات به نام اصول اربعه ماده (اصول چهار صدگانه) بعدها جزء مدارک اصلی و منابع مهم فقه شیعه قرار گرفت و  جوامع حدیثی شیعه پر از آثار ایشان است.[i] ـ تاریخ شیعه پر از درد و آلام و مظلومیتهای شیعه وستمگریهای حاکمان است کشتارهای دسته جمعی و غارتها و حبس های طویل المده عباسیان که تا قرن هفتم در قلب جهان اسلام حکومت می کردند، مجالی برای حیات آنان نگذاشته بود، ائمه شیعه یا در زندانها و یا تحت نظارت حاکمان بودند و بالأخره مسموم می گشتند، این در حالی بود که مذاهب اهل سنت با پشتیبانی حاکمان وقت گسترش می یافت و تبلیغ می شد، مناصب قضا و کرسی های تدریس در دست آنان بود و بلاد فتح شده در اختیار آنان، و اسم شیعه قدغن و جرم بزرگی محسوب می شد. وقتی که حسنک وزیر را خواستند بکشند برای او جرم تراشی کردند ولی چه جرمی مناسب حالش باشد، یکی از ندیمان خلیفه گفت: بهترین اتهام و جرم رافضی بودن است!! و به این طریق براحتی او را به کام مرگ فرستادند، آری رجوع به تاریخ است که این وقایع دردناک و کشتار علویان و شیعیان را برای ما روشن می کند. با ذکر این مقدمه می گوئیم که زمینه و بستر رشد علوم و تحقیقات برای شیعه جز در پرده تقیه امکان نداشت و حوصله و امکانات و امنیت و عامل تشویقی نمانده بود تا شیعیان به فکر تدوین و تألیف باشند، در عین حال علمای بزرگ و خدا مدار شیعه به استقبال خطر رفته و به تدوین فقه شیعی و فقه اهل البیت پرداختند.  سیر نگارش فقه در شیعه به صورت ذیل بوده است: الف: فقه منصوص: یعنی متن اخبار و روایات اهل البیت را ذکر می کردند که این خود دو حالت داشت 1. حالت ابتدایی و نقل متون 2. حالت پیشرفته و تنظیم و باب بندی روایات در ابواب مختلف فقهی ـ بسیاری از شاگردان اهل البیت در این زمینه تألیفاتی داشته اند که تعیین اولین مکتوب و اولین نویسنده شاید میسور نباشد. ب: فقه غیر منصوص: بدین گونه که با استنباط از الفاظ روایت متن کتاب به قلم نویسنده باشد، همان چیزی که حالت پیشرفته اش الآن در بین فقهای ما مرسوم است، اولین کسی که چنین کتابی را با این خصوصیت تألیف نمود، علی بن بابویه قمی (صدوق اول) (متوفای 329) بوده است و نام کتاب خود را “الشرایع” گذاشت که بعداً فرزند ایشان با همین نوع نگارش کتاب دوم فقهی یعنی “المقنع” را نوشت[ii]. بیان این مطلب خالی از لطف نیست که فقه شیعه بلا فاصله بعد از رحلت پیامبر (ص) با نقل روایات و سنت نبوی توسط اهل بیت و شیعیانش شکل گرفته است، در حالی که دیگران با ممنوعیت نقل حدیث عملا از سنت و روایات نورانی پیامبر (ص) فاصله گرفته اند. از آنجایی که تمام مسائل فقهی و دینی در سینه و حافظه پیامبر(ص) و ائمه(ع) موجود بود؛ لازم نبود آن بزرگواران از ترس ضعف علمی یا فراموشی، کتابی تدوین نمایند. و در خصوص جمع آوری و ضبط نظرات و احادیث پیامبر (ص) و ائمه (ع) افرادی مأمور به این کار بودند، که تا به این زمان آثار ایشان، منابع دسته اول فقهی شیعه به شمار می روند. موسوعه طبقات الفقها، ج 2، ص 585 (آیه الله سبحانی) موسوعه طبقات الفقها، المقدمه القسم الثانی ص 192 و ص 234   .

پایگاه اطلاع رسانی حوزه

مرجع:

ایجاد شده در 1401/04/17

لینک کوتاه