تربیت انسانها از نظر ولایت چگونه است؟مشمول نعمات الهی شوید ان شاالله

منظور شما این است که چگونه انسانی را تربیت کنید که ولایتی شود ؟ وپیرو اهل بیت باشد ، مطالب زیر را دقت بفرمایید: الف ) روش تربیتی ائمه علیهم السلام:1- آنچه که ما راجع به سیره وروش تربیتی ائمه علیهم السلام می دانیم ، بسیار کم وناقص است که با همین دانسته های کم ، می توان صدها جلد، کتاب تربیتی نوشت؛ اصل وریشه تربیت واخلاق را از اهل بیت علیهم السلام می توان فراگرفت .2- خروجی تربیت حضرت علی وفاطمه علیهماالسلام را می توان در جایگاه و نقش حسنین علیهماالسلام و حضرت زینب(س) در تاریخ اسلام دید؛ هر کدام از این بزرگواران ستارگان فروزانی هستند که به واسطه آن تربیت صحیح در کودکی، در بزرگسالی توانستند در تاریخ نقش آفرین باشند. ما مقدم بر حضرت زهرا(س) در عالم خلقت ، کسی را نمی یابیم که چون ایشان فرزندانی همانند حسنین و زینبین را در حد اعلی تربیت کرده باشد به همین دلیل است که معتقدیم روش تربیتی اهل بیت می تواند الگویی برای ما در تربیت نسل باشد. در واقع، عاشورا محصول تربیت و نتیجه آموزش های حضرت زهرا سلام اللّه علیها بود، زیرا ارکان اصلی این قیام بی نظیر با شیوه های تربیتی فاطمه زهرا(س) تربیت یافته بودند. به عبارت دیگر، صحنه کربلا تأیید الهی بودن روش تربیتی صدیقه کبرا(س) بود.3- در حوزه پرورش فرزند، تربیت طبیعی از تربیت اکتسابی بالاتر است. یعنی آنچه کودک از رفتار و گفتار والدین الگوبرداری می کند بسیار با اهمیت تر از آن اوامر و نواهی در خانواده و محیط آموزشی است به همین جهت، تربیت نفس ، در این زمینه، بسیار اهمیت دارد. ما در تربیت خودمان ناقص هستیم در حالیکه انسان تا آخر عمر باید به دنبال تکامل باشد همچنانکه پیامبر تا پایان عمر مبارکشان اهدنا الصراط المستقیم می گفتند.4- زندگی توأم با محبت، ایثار، سادگی و صمیمیت در عین تحمل رنجهایی که بر این خانواده گذشت مقوله ای دیگر در حوزه خانواده است که می تواند الگویی برای خانواده ها باشد.5- روش تربیتی حضرت زهرا(س) بر مبنای معرفت الهی بود و در تربیت دختر و پسر ، روانشناسانه عمل می‌کرد، نکته مهم دیگر این است که ما، در تربیت فرزند بایستی از محوریت خود، خارج شویم و فرامین الهی را در نظر بگیریم؛ گناه وانحراف پدرو مادر بازتابش در خانواده دوچندان خواهد بود، لذا باید در این زمینه به تاثیر رفتارهایمان درفرزند توجه کنیم.6- باید در تربیت، بر مبنای شرع حرکت کنیم که آن هم باید همراه با محبت و دوری از خشم باشد. ضمن اینکه اخلاص در تربیت، یکی از رموز موفقیت است؛ اگر در تربیت تنها خدا ملاک باشد و با اخلاص عمل کنیم فضای تربیتی روشنتر می شود.7- تنها با پند و اندرز نمی توان صحت و درستی اخلاقی را که رعایت نمی شود، به دیگران اثبات کرد و آموخت. کسی که می خواهد دیگری را تربیت کند باید در عمل، به آنچه می گوید پایبند باشد. مادری که به تربیت فرزند خود علاقه مند است، باید خود، دارای فضایل اخلاقی باشد و همواره رفتار صحیح را رعایت کند تا فرزندانش با آسودگی خاطر، در عمل از او الگو گیرند. حضرت زهرا (س) با عمل به آنچه می فرمود، فرزندانش را با اخلاق و رفتار اسلامی آشنا می ساخت، چنان که امام حسن (ع) می فرماید: مادرم، فاطمه (س) را دیدم که شب جمعه در محراب خویش به عبادت ایستاده بود و پیوسته در رکوع و سجود بود تا این که سپیده صبح بردمید و از او می شنیدم که برای مردان و زنان مؤمن دعا می کرد و نامشان را بر زبان جاری می ساخت و برای ایشان بسیار دعا می کرد، ولی برای خودش هیچ دعا نمی کرد، من به او گفتم: ای مادر چرا همان گونه که برای دیگران دعا می کنی برای خود دعا نمی کنی؟ فرمودند: یا بنی الجار ثم الدار، ای پسرکم نخست باید همسایگان را دریافت، آنگاه به خانه پرداخت. حضرت نصیحتی را به فرزندش آموخت که از شب تا به صبح به آن عمل کرده بود و چنین پند و اندرزی است که اثر می گذارد و تربیت می کند.8- یکی ازمهمترین نیازهای هر کودک برخورداری از عواطف پاک و مهر و محبت خانواده و خویشاوندان و والدین است. هنگامی که کودک از زلال محبت خانواده سیراب شد و عطش محبت و توجه عاطفی او برطرف گردید، با دلی آرام و سلامت و پرنشاط پا به عرصه اجتماعی می گذارد تا همگان از برکات وجود او بهره مند شوند. یکی از راههای پرورش شخصیت عاطفی کودک، ابراز محبت به کودک است. بوسه های مکرر پیامبر اکرم (ص) بر رخسار و دست فاطمه (س) نشانه ای از ابراز علاقه آن حضرت به فرزندش بود. آن حضرت به محبت کردن و توجه به کودکان بسیار اهمیت می داد، چنان که روزی رسول خدا (ص) امام حسن (ع) را می بوسید و نوازش می کرد، اقرع بن حابس عرض کرد: من ده فرزند دارم، ولی تا به حال هیچ یک از آنان را نبوسیده ام. پیغمبر اکرم (ص) غضبناک شد و فرمود: اگر خدا محبت را از قلب تو گرفته است، من چه کنم؟ هر کس نسبت به اطفال ترحم نکند و احترام بزرگسالان را نگه ندارد از ما نیست. حضرت زهرا (س) نیز که تربیت یافته چنین مکتبی بود، به پرورش شخصیت عاطفی فرزندان خود اهتمام می ورزید.و قابلیت و زمینه ای که فراهم نموده می تواند به درجه ای از درجات آن نائل گردد .ب ) ابعاد تربیت از دیدگاه و سیره امام على علیه السلام: انسان موجودى است که از ابعاد گوناگون برخوردار است و به تبع آن، تربیت نیز ابعادى دارد که خود به اقسامى تقسیم مى گردد: تربیت اخلاقى، تربیت دینى، تربیت جسمانى، تربیت اجتماعى و... درسیره تربیتى نخستین امام شیعیان نیز این ابعاد و انواع تربیت مورد توجه واقع گردیده با بررسى کامل و مفصّل هر یک از این ابعاد و انواع، نیازمند ارایه یک مقاله مستقل وبلکه یک کتاب است ولى از آنجا که موضوع این مقاله، عام بوده وامکان بررسى مفصل هرکدام دراین مقاله وجود ندارد، به ناچار بصورت اشاره واگذرا بدان نظر مى افکنیم. تربیت دینى: مراد ما از تربیت دینى محدوده خاصى است، هر چند تربیت دینى به یک معنا بسیار عام و گسترده است و شامل همه ابعاد وجودى انسان مى گردد امّا در اینجا، مراد از تربیت دینى، مقابل تربیت اخلاقى، اجتماعى و سایر ابعاد است و عمدتاً حوزه مربوط به عقاید و احکام عبادى از دین را شامل مى گردد. تربیت دینى به این معنا در سیره تربیتى امام على علیه السلام از اهمیت خاصى برخوردار است و در ذیل به نمونه هایى از آن اشاره مى کنیم: 1- نماز: یکى از بارزترین مصادیق تربیت دینى و بلکه مهمترین نمود آن در حوزه احکام و عبادات، نماز است. نماز بزرگترین فریضه الهى وپیش درآمد قبولى سایر اعمال و عبادات است. على علیه السلام در طول عمر با برکتشان زیباترین جلوه ها را در نماز به نمایش گذاشتند، او در حالت جنگ و صلح، بیمارى و سلامت، در خانه و مزرعه، برمسند حکومت و خانه نشینى 25 ساله و در همه حالات و شرائط، نماز مهمترین عمل او بود و فرزندان خود رابدان سفارش مى نمود. در وصیتى به امام حسن علیه السلام و تمامى خانواده و فرزندانش آنها رابه نماز سفارش کرده مى فرماید: از خدا بترسید، از خدا بترسید درباره نماز زیرا که نماز بهترین کارهاو ستون دین شماست (1) او نه تنها خود و فرزندانش به نماز اهمیت مى دادند که همه پیروان وشیعیان خود را به تعلیم نماز به فرزندان و سعى در تشویق آنان به مدوامت بر آن، فرا خوانده اند. آن حضرت فرمود: علّموا صبیانکم الصلوه و خذوهم بها اذا بلغوا الحلم در کودکى به فرزندانتان نماز راتعلیم دهیدو هنگام بلوغ، آنان را به نماز وا دارید. (2) فریضه نماز درتربیت دینى چنان مهم است که حتى در پیش از بلوغ، تنبیه مختصر فرزند به خاطر ترک آن، روا دانسته شده است. على علیه السلام خطاب به یکى از اصحاب فرمود: کودکان اهل خانه ات را با زبان به نماز و طهارت تأدیت نما و وقتى به سن ده سالگى رسیدند، آنان را بر ترک آن، تنبیه بدنى نما ولى از سه بار بیشتر تجاوز نکند. (3) نکته قابل توجهى که در این دو حدیث وجود دارد، توجه حضرت به مراحل تربیت و نیز روش آشنا نمودن فرزندان با نماز و اقامه آن است، زیرا در مورد نماز بین دوره کودکى و بلوغ فرق گذاشته اند، در دوره کودکى تاقبل از ده سالگى فقط سفارش به آموزش و تعلیم نماز نموده اند و تنها به اقدام زبانى و سفارش کلامى اکتفا نموده اند، در این مرحله تأکید بر آمادگى و زمینه سازى براى اقامه نماز شده است. اما در سن ده سالگى هر چند هنوز به حّد بلوغ نرسیده امّا بعلت رشد مناسب کودک در این سن و تا حدودى رسیدن به سن تمییز و تشخیص، تأکید عملى بر اقامه نماز است و آنگاه که به سن بلوغ رسیدند تأکید بر واداشتن آنها به نماز و ترک نکردن آن است. 2 آموزش قرآن: قرآن کتاب آسمانى و مهمترین منبع اسلامى است، قرآن سرچشمه معارف الهى است و در تربیت دینى جایگاهى بس عظیم دارد. على علیه السلام در نامه تربیتى خود به فرزندش امام حسن علیه السلام بعد از آنکه براهمیت تربیت و تسریع در آن تأکید مى نمایند، نخستین اقدام خود را تعلیم و آموزش قرآن و معارف و احکام حلال وحرام آن بیان مى کند:... واَنْ ابتدئک بتعلیم کتاب اللّه و تأویله وشرایع الاسلام و احکامه و حلاله و حرامه لا اجاوز ذالک بک الى غیره...، نخست تو را کتاب خدا بیاموزم وتأویل آن رابه تو تعلیم دهم و شریعت اسلام و احکام آن را از حلال و حرام بر تو آشکار سازم و (درآغاز) به چیزى غیر از قرآن نپردازم. (4) همچنین آن حضرت در توصیه به فرزندش محمدبن حنیفه، فرمود:... برتو باد به خواندن قرآن و عمل کردن به آنچه در آن است و اینکه به مقررات و دستورات حلال و حرام آن و امر و نهى آن پایبند باشى. همچنین خواندن قرآن رادر شب و روز و هنگام تهجّد برخود لازم بدانى چرا که قرآن عهدنامه اى است از سوى خداوند تبارک و تعالى به خلق خود، پس واجب است بر هر مسلمانى که در هر روز به عهدنامه خود بنگرد ولو پنجاه آیه باشد. (5) 3 تعلیم دعا: در تربیت دینى، دعا و درخواست از خداوند جایگاه ویژه اى دارد. دعا ابزارى است که بنده را به خالق پیوند مى دهد و از طریق آن، نیازهاى فردى و درونى خویش را با خداوند قادر متعال در میان مى گذارد و در پرتو آن به سکون و آرامش نایل مى آید. على علیه السلام در سیره تربیتى خویش به عنصر دعا اهمیت زیادى قائل شده اند. آن حضرت هم دعاهایى را به فرزندان خود تعلیم مى دادند و هم آنان قرآن عهدنامه اى است از سوى خداوند تبارک و تعالى به خلق خود، پس واجب است بر هر مسلمانى که در هر روز به عهدنامه خود بنگرد ولو پنجاه آیه باشد. را بر مداومت بر آن توصیه مى نمودند. امام حسین علیه السلام مى فرماید: پدرم مرا به خواندن دعاى جوشن کبیر و حفظ و بزرگداشت آن توصیه نمودند و سفارش کردند که در هنگام وفاتشان آن را بر کفنشان بنویسم و آن را به خانواده ام تعلیم دهم و آنان را بر خواندن آن برانگیزانم. (6) هر چند در روایات براى دعا اوقات خاصى بیشتر مورد تأکید قرار گرفته و برخى دعاهاى خاص در اوقات خاص وارد شده، امّا على علیه السلام در سیره تربیتى خود هر فرصت مناسب را مغتنم شمرده و به تعلیم دعا به فرزندانش پرداخته، براى نمونه در هنگام غذا خوردن فرزندش امام مجتبى علیه السلام را به دعایى همیشگى سفارش نموده و در ضمن آن به نقش تغذیه و سلامتى جسمانى براى انجام عبادات و نیز وسیله بودن غذا براى توان عبادت بیشتر، اشاره مى نماید آن حضرت فرمود: فرزندم هیچ لقمه سرد یا گرمى را مخور و هیچ شربت یا جرعه آبى را منوش الاّ اینکه قبل از خوردن و آشامیدن، این دعا را بخوانى اللّهمّ انّى اسئلک فى اکلى و شربى السلامه من وعکه والقوّه به على طاعتک و ذکرک و شکرک فیما بقیته فى بدنى و اَنْ تشجعنى بقوّته على عبادتک و ان تلهمنى حسن التحرز من معصیتک.. (7) امام على علیه السلام به دلیل اهمیت دعا و نقش آن در تربیت دینى، نه تنها در طول زندگى خویش به فرزندان خود تعلیم دعا مى نمودند بلکه در واپسین لحظات عمر خویش و در هنگام احتضار نیز از این امر غافل نبودند، چنانکه در همان حالت حساس احتضار به فرزند خویش امام حسن علیه السلام دعایى راتعلیم نموده اند (8). 4- آشنایى با علوم اهل بیت علیهم السلام آشنا نمودن فرزندان با علوم اهلبیت علیهم السلام و سخنان و عقاید مربوط به آنان، از جمله عناصر مهم تربیت دینى در فرهنگ شیعى و علوى است. بر والدین ضرورى است که ضمن آشنا نمودن اجمالى آنان با مذاهب اسلامى عقاید حقّه شیعه را به آنان تعلیم دهند و بذر محبت اهلبیت علیهم السلام را در دلهاى آنان بیفشانند و آنان را با معارف غنى، متقن و روشنگر اهلبیت علیهم السلام آشنا نمایند. تعلیم معارف و محاسن دانش ناب اهلبیت علیهم السلام به فرزندان آنها را در حریم امن عقیده قرار داده و از آثار شوم هجوم عقاید و اندیشه هاى ناپاک مصون مى دارد. مرحوم صدوق با سند خود در حدیث چهارصدگانه از على علیه السلام نقل کرده است که حضرت فرمود: علّموا صبیانکم من علمنا ماینفعهم اللّه به لاتغلب علیهم المرجئه برأیها، به کودکان خود آن مقدار از دانش ما که به حال آنان مفید است، تعلیم دهید تا اندیشه و نظر مرجئه (9) برآنان غالب نگردد. (10) 5 رعایت آداب و سنن اسلامى در هنگام تولد فرزند: در سیره تربیتى معصومین علیهم السلام از لحظه تولد نوزاد، فعالیتهاى تربیتى آغاز مى گردد و با اینکه نوزاد توان بالفعل درک اشیاء و اعمال را ندارد امّا در عین حال انجام برخى آداب و مراسم براى تربیت صحیح او درآینده مؤثر است، از این رو على علیه السلام در ضمن حدیث چهارصدگانه خود به اصحابش، آنان را به انجام این آداب در هنگام ولادت فرزندانشان توصیه نموده اند:... در روز هفتم براى فرزندانتان عقیقه نمایید و به مقدار وزن موهاى سر فرزندتان نقره صدقه دهید. رسول خدا صلى الله علیه وآله نسبت به حسن و حسین و سایر فرزندانش اینچنین رفتار نمود. (11) و در قسمت دیگر حدیث مى فرماید: فرزندان خود را روز هفتم ختنه کنید و گرما و سرما شما را از این کار بازندارد که این باعث پاکیزگى بدن نوزاد است... (12) پى نوشت ها: 1 رسولى محلاتى، هاشم، وصایاء الرسول و الائمه علیهم السلام با ترحمه فارسى، ص. 184 2 خوانسارى، محمد، شرح غررالحکم و دررالکم، ج 4 ص. 353 3 محمدى رى شهرى، میزان الحکمه، ج 1، ص 75 به نقل از تنبیه الخواطر و نزهه الناظر، ص. 390 4 نهج البلاغه، نامه 31، با استفاده از ترجمه دکتر شهیدى، ص. 298 5 راجى قمى، محمد، پندهاى پدران به فرزندان، ص 162 و. 163 6 مجلسى، محمد باقر، بحارالانوار، ج 91، ص 384 و مستدرک الوسائل، ج 2، ص. 232 7 طبرسى، حسن بن فضل، مکارم الاخلاق، ص. 74 8 ر. ک: مجلسى، محمد باقر، بحارالانوار، ج 92 ص. 179 9 المرجئه فى مقابله الشیعه، من الارجاء بمعنى التأخیر لتأخیرهم علیا علیه السلام عن مرتبته و قد یطلق فى مقابله الوعیدیه (ر. ک: الکافى، ج 6، ص 47) و نیز ر. ک: طریحى، مجمع البحرین ج 1، ذیل ماده رجاء. 10 حسّر عاملى، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، ج 15، ص 197 به نقل از خصال صدوق، ج 2، ص 157 و ابن شعبه حرانّى، تحف العقول، ص. 68 11 صدوق، محمد بن على بن الحسین، الخصال، ترجمه و تصحیح احمد فهرى، ص. 751 12 همان، ص 776 و حرّ عاملى، وسائل الشیعه، ج 15، ص. 153 منابع: 1 خوانسارى، محمد، شرح غررالحکم و دررالکلم آمدى، ج 6، ص 353،. 2 خوانسارى، محمد، شرح غررالحکم و دررالکلم آمدى، ج 6، ص 353،. 3 خوانسارى، محمد، شرح غررالحکم و دررالکلم آمدى، ج 6، ص 353،. 4 نهج البلاغه، قصارالحکم، شماره 354 و عبدالمجید معادیخواه، فرهنگ آفتاب، ج 7، ص. 3902 5 نهج البلاغه، نامه 31، با استفاده از ترجمه نهج البلاغه اثر دکتر سید جعفر شهیدى، ص. 297 6 مجلسى، محمد باقر، بحارالانوار، ج 104، ص. 98 7 رسولى محلاتى، هاشم، وصایاء الرسول و الائمه علیهم السلام با ترحمه فارسى، ص. 184 8 محمدى رى شهرى، میزان الحکمه، ج 1، ص 75 به نقل از تنبیه الخواطر و نزهه الناظر، ص. 390 9 مجلسى، محمد باقر، بحارالانوار، ج 91، ص 384 و مستدرک الوسائل، ج 2، ص. 232 10 طبرسى، حسن بن فضل، مکارم الاخلاق، ص. 74 11 حسّر عاملى، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، ج 15، ص 197 12 خصال صدوق، ج 2، ص 157 و ابن شعبه حرانّى، تحف العقول، ص. 68 13 صدوق، محمد بن على بن الحسین، الخصال، ترجمه و تصحیح احمد فهرى، ص. 751 14 حرّ عاملى، وسائل الشیعه، ج 15، ص 153 منبع: نشریه فرهنگ کوثر، شماره 34 براى آگاهى در این زمینه، مى توانید به کتاب هاى زیر مراجعه کنید: حلیه المتقین، علامه مجلسى بهداشت ازدواج در اسلام، دکتر صفدر صانعى ازدواج مکتب انسان سازى، ج 3، دکتر پاک نژاد - پرورش مذهبى و اخلاق کودکان، دکتر على قائمى - تربیت کودک، ابراهیم امینى - والدین و مربیان مسؤول، رضا فرهادیان - روانشناسى و تربیت کودکان و نوجوانان، دکتر غلامعلى افروز - مجموعه 5 جلدى آموزش خانواده، انتشارات انجمن اولیاء و مربیان .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه