۱۹ دی ، قیام خونین مردم قم

دلایل شعله ورشدن قیام مردم در 19 دی 56 که منجر به پیروزی انقلاب اسلامی شد، چه بود؟ رحلت مرموز آیه الله مصطفى خمینى فرزند امام (ره) در آبان 1356 ، شتاب خاصى به حرکت انقلاب اسلامى بخشید که مى توان موج برخاسته از آن را به عنوان آغاز قیام عمومى مردم دانست . مجالس یادبود متعددى در سرتاسر کشور برگزار و در پى هر کدام از این مجالس ، تظاهرات گسترده اى علیه رژیم شاه به راه افتاد و بار دیگر امام (ره) به عنوان رهبر حرکت اسلامى در جامعه مطرح گردید. از این رو دستگاه حاکم و بویژه شخص شاه بر آن شد تا با توهین به ساحت امام (ره) چهره ایشان را در انظار عمومى مشوه سازد و با نوشتن مقاله اى با صراحت به آن بزرگوار توهین نماید. در اواسط دى 1356 ، که پاکت ممهور به مهر دربار از دفتر هویدا وزیر دربار شاه خارج مى شد ، کسى از کارگزاران رژیم گمان نمى برد که این نامه مانند آتش به دامن رژیم شاه بیفتد و آن را براى همیشه در این کشور بسوزاند . پیک دربار نامه را به داریوش همایون ، وزیر اطلاعات و جهانگردى داد و او نیز نامه را جهت انتشار به روزنامه اطلاعات داد . مسعودى صاحب امتیاز روزنامه پس از با خبر شدن از مفاد مقاله ، آن را براى آینده روزنامه خطرناک یافت و نگران واکنش علما و روحانیون شد . اما در تماسهایى که با وزیر اطلاعات و جهانگردى و نخست وزیر (آموزگار) گرفت ، دریافت که برخى از مفاد تند و تحریک آمیز آن به خواست شاه در مقاله گنجانده شده است. شاه دستور نگارش ایران و استعمار سرخ و سیاه را در حالى داده بود که پیش از آن ، مضامینش را در گفت و گو با خبرنگار یک مجله آمریکایى بیان کرده بود . اما گزارشى از عراق در این باره که آیه الله خمینى در رساله عملیه خود سلطنت را غیر شرعى اعلام کرده و این نظر در چاپ جدیدى از توضیح المسائل ایشان منتشر شده است . خشم شاه را به آن حد برانگیخت که دستور نگارش این مقاله را داد . در این مقاله - که نویسنده آن احمد رشیدى مطلق ذکر شده بود - بطور صریح بى حجابى را فضیلت دانسته و حجاب ، کهنه پرستى و ارتجاع سیاه معرفى و به ساحت مرجع عالم تشیع ، امام خمینى (ره) اهانت کرده و قیام پانزده خرداد 1342 ، توطئه استعمار سرخ و سیاه معرفى شده بود . با پخش سراسرى روزنامه اطلاعات و رسیدن آن به شهر قم ، اولین واکنشها آغاز شد . طلاب جوان پس از خواندن مقاله ، به خشم آمدند . مدرسین حوزه علمیه قم ( 174 ) پس از اطلاع از محتواى مقاله ، در بیت آیه الله حسین نورى گرد آمدند تا اقدامى هماهنگ علیه رژیم داشته باشند و پس از بررسى ابعاد گوناگون مسئله ، تصمیم گرفته شد که هجدهم دى درسهاى حوزه تعطیل شود . صبح هجدهم دى ، طلاب با تشکیل اجتماع بزرگى ، تظاهرات و راهپیمایى خود را آرام به سوى منازل مراجع وقت آغاز کردند و با تجمع در مقابل منازل ایشان با دادن شعارهایى به حمایت از امام (ره) پرداختند . نیروهاى امنیتى ابتدا با یورش به صف تظاهرکنندگان سعى در متفرق نمودن و ممانعت از راهپیمایى طلاب کردند . اما وقتى با مقاومت آنها روبرو شدند ، اعلام کردند در صورتى که راهپیمایان شعار ندهند و آرام حرکت کنند ، مى توانند به تظاهرات خود ادامه دهند . عده اى از طلاب در مقابل بیت مرحوم آیه الله العظمى گلپایگانى (ره) تجمع کردند و معظم له طى سخنانى فرمودند : اینها به آن آقا [ امام خمینى ] توهین نکردند . اینها به ما توهین کردند ، براى اینکه اینها با این کارشان نشان دادند و خواستند بگویند که آن آقا [ امام خمینى ] با ما مخالف است و مفهوم حرفشان این است که ما با اینها ( رژیم شده ) موافقیم . اینکه ما با اینها موافقیم ، توهین به ماست . ما در گذشته با اینها مخالف بوده ایم و در آینده نیز مخالف خواهیم بود . سپس راهپیمایان ، در مقابل منزل مرحوم علامه طباطبایى (ره) تجمع کردند . اما به علت کسالت علامه ، آیه الله محمد یزدى ، به نمایندگى از طرف ایشان راجع به شخصیت امام خمینى (ره) و مبارزات آن بزرگوار و محکومیت رژیم پهلوى در اهانت به امام (ره) و روحانیت ، سخنانى ایراد کرد . تظاهر کنندگان آنگاه در مقابل منزل و مدرسه آیه الله مکارم شیرازى تجمع کردند و ایشان طى سخنانى فرمودند : مسئله ، مسئله هتاکى نسبت به آیه الله العظمى آقاى خمینى نیست ، این در واقع هتاکى به تمام مقدسات و به همه ماست . . . طلاب نباید از همدیگر جدا شوند و باید وحدت داشته باشند . اگر بناست زنده بمانیم همه باید زنده بمانیم و اگر بناست بمیریم ، همه باید بمیریم ، جدایى بین ما نخواهد بود . بعد از آن طلاب به منزل آیه الله وحید خراسانى رفتند . ایشان در اجتماع طلاب و تظاهر کنندگان درباره مسئله آزادى زن و جایگاه آن در اجتماع از نظر اسلام سخنرانى کردند . بازاریان قم با مشاهده حرکت حوزه علمیه به حمایت از آن تصمیم گرفتند که مغازه هاى خود را روز نوزدهم دى باز نکنند . روز نوزدهم دى بازار قم تعطیل شد . سازمان اطلاعات و امنیت قم و شهربانى به کمک نیروهاى کمکى که از تهران وارد شده بودند ، در سطح شهر ، بویژه در حوالى مدارس علمیه و مرقد حضرت معصومه ( علیها السلام ) متمرکز شدند . اقشار مختلف مردم و طلاب در مقابل مدرسه خان و میدان آستانه تجمع کردند و باز راهپیمایى به سوى منازل بزرگان حوزه را آغاز نمودند . منزل اول ، آیه الله میرزا هاشم آملى (ره) بود . وقتى تظاهر کنندگان به مقابل منزل ایشان رسیدند ، آیه الله آملى طى سخنانى به بیان عظمت و شخصیت فوق العاده امام (ره) پرداخت و هیئت حاکمه و رژیم پهلوى را مورد نفرت روحانیت و ملت قلمداد کرد . ساواک قم طى گزارشى چنین مى نویسد : ساعت 30 : 10 صبح ، بیش از 5000 نفر از طلبه هاى علوم دینى در مسجد اعظم اجتماع کردند و از آنجا به منزل چند تن از روحانیون رفتند و از آنان خواستند که از [ امام ] خمینى دفاع کنند . نیروهاى رژیم با آرایش ضد شورش ، ماشینهاى آبپاش و نفربرهاى نظامى در انتظار تجمع بعد از ظهر مردم قم بودند که مردم قصد راهپیمایى بسوى خیابان بیگدلى ، و منزل آیه الله نورى را داشتند . بعد از تجمع مردم ، آیه الله نورى طى سخنانى چنین گفت : هرکجا نهضت قابل توجهى به وجود آمده روحانیت راستین اسلام در پیشاپیش آن در حرکت بوده و رهبرى نهضت به دست آنان هدایت مى شد ، و روحانیت در حرکت جامعه نقش مؤ ثر و خلاقى داشته است . مردم مسلمان ، با روحانیت اصیل هستند . روحانیت اصیل با آیه الله العظمى آقاى خمینى و در پشت سر ایشان است و مبارزه دستگاه طاغوتى با اسلام و رهبرى آیه الله خمینى به جایى نخواهد رسید . پس از سخنان آیه الله نورى ، انبوه جمعیت که به ده هزار نفر مى رسید ، راهپیمایى را آغاز که مى خواستند از طریق خیابان ساحلى به منازل آیات سلطانى طباطبائى و مشکینى بروند . اولین نشانه هاى درگیرى بوسیله مأموران رژیم رخ داد . یکى از آنها شیشه بانک صادرات را شکست و مأمور دیگرى همان شیشه را با پاره آجر نشانه گرفت . همین بهانه کافى بود که اسلحه ها به طرف مردم نشانه گیرى شود . با دستور فرمانده نیروهاى امنیتى ، تیراندازى شروع شد . با به زمین افتادن تعدادى از مردم ، جمعیت در کوچه هاى اطراف پناه گرفتند مردم با هر آنچه که به دست مى آوردند ، مقابل مأموران مسلح رژیم ایستادند . جنگ و گریز تا ساعاتى از شب ادامه یافت . مجروحان به بیمارستان بزرگ شهر منتقل شدند و عده اى براى آگاهى از اوضاع مصدومین روبروى بیمارستان اجتماع کردند . در این روز دست کم شش نفر شهید و دهها تن زخمى شدند . بعد از این حادثه ، طلاب و علماى قم با انتشار اعلامیه اى ضمن محکوم کردند کشتار مردم بى دفاع ، این سئوال را مطرح کردند که آیا فضاى باز سیاسى به این معناست که اگر کسانى به مطالب غیر واقعى روزنامه اعتراض د کنند ، باید با گلوله پاسخ بگیرند ؟ رژیم ، شب بیستم دى ماه شهر را مملو از نیروهاى امنیتى کرد و به نوعى در شهر حکومت نظامى اعمال کرد .   عکس العمل رژیم رژیم پهلوى بعد از واقعه خونین 19 دى ، عده اى از کارمندان و اعضاى حزب رستاخیز را جمع آورى و با به راه انداختن تظاهراتى نمایشى سعى کرد وانمود کند که روشنفکران ایران ، شورش مرتجعین قم را محکوم مى کنند . تظاهر کنندگان قلابى ، صبح روز 23 دى 1356 ، سوار بر اتوبوسها راهى قم شدند و طى یک راهپیمایى ، به حمایت از شاه پرداخته و جاوید شاه گویان به سمت حرم حرکت کردند . عکس العمل دیگر رژیم ، به منظور انحراف افکار عمومى از رهبرى امام (ره) اجازه دادن فعالیت به برخى از گروههاى موافق سلطنت بود که خواهان اصلاحات جزیى بودند . در همین دوران ، اعلام موجودیت کمیته دفاع از آزادى و حقوق بشر در شمار اخبار جالب توجه است . نماینده هیئت اجرائیه این کمیته با دعوت از خبرگزاریهاى معتبر جهان بطور رسمى موجودیت این کمیته را اعلام کرد .   نتایج و پیامدهاى قیام نوزدهم دى این واقعه به لحاظ نتایج و پیامدها از چند نظر شایان توجه است : 1 - سازش شاه و کارتر و تو خالى بودن شعار فضاى باز سیاسى شاه را به مردم نشان داد . 2 - ثابت کرد که شاه از حرکت مذهبى - سیاسى به رهبرى روحانیت و در رأس آنها امام خمینى (ره) بیش از هر حرکت سیاسى دیگر وحشت دارد . 3 - آنچه را که رژیم از آن وحشت داشت ، به تبع قیام نوزده دى به وقوع پیوست و حوزه هاى علمیه و روحانیت در خط امام (ره) به حرکت در آمدند و زمینه اى فراهم گردید که نهضت در مسیر صحیح مبارزه قرار گیرد ، به نحوى که حتى ترفندهاى بعدى رژیم نیز بى اثر شد . 4 - روشن شد که جریان حقوق بشر و فضاى باز سیاسى ، طلیعه اى براى میدان دادن به ملى گراها ، لیبرالها و . . . بوده و آمریکا و رژیم شاه ، عملا در جذب مردم بسوى میانه روها موفقیتى نداشته اند و آنان هیچ پایگاهى در میان مردم ندارند . 5 - متحجرین حوزه ها و کسانى که مروج جدایى دین از سیاست بودند و همواره درس و بحث و فقه و اصول و . . . را به مبارزه با شاه ترجیح مى دادند ، شکست خوردند و مردم نیز فهمیدند که باید سراغ چه کسانى بروند . 6 - ماهیت رژیم ضد مردمى شاه را براى بسیارى آشکار کرد . از آن پس بود که شعار مرگ بر شاه شعار اصلى و تکیه کلام توده هاى انقلابى شد . 7 - باعث تعمیق و مردمى شدن نهضت و شرکت توده هاى مذهبى ، بویژه جوانان گردید . 8 - برخى از احزاب و جمعیتهایى که حرکت سیاسى خود را با اتکا به حقوق بشر کارتر و فضاى باز سیاسى ایجاد شده توسط شاه و در چهار چوب قانون اساسى شکل داده بودند ، بتدریج از مردم جدا شدند و به دامن آمریکا و غرب پناه بردند . 9 - با قیام قم ، آهنگ حرکت انقلاب به صورت استراتژى جهلم ها ى پشت سرهم ، با صورت و محتواى کاملا اسلامى شتاب فزاینده و گسترده ترى به خود گرفت و رهبرى امام (ره) به عنوان نقش اصلى مبارزه با رژیم ظاهر شد .   برگرفته از : روزها و رویدادها جلد سوم ، نویسندگان : على برى دیزجى ، محمد رضا مطیعان ، مجید ترکاشوند ، سایت غدیر .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه