منظور از پل «صراط» چيست؟ آيا واقعاً چيزي است كه انسان از روي آن رد مي‏شود يا چيز ديگري است؟

ابتدا چند واژة مربوط به هم‏ديگر - كه اين مفهوم جزء آن‏ها مي‏باشد - را با توجه به ديدگاه قرآن‏كريم و تفسير روايات شريف ترسيم نموده و سپس به پاسخ پرسش خواهيم پرداخت: 1- «سبيل» دو قسم است: يكي: سبيل‏مؤمنين يا سبيل‏الله و ديگري: غير سبيل‏المؤمنين. 2- «صراط» نیز دو قسم است: صراط‏مستقيم و صراط‏جحيم. «سبيل» و «صراط» از لحاظ لغوي هردو به معناي راه‏اند كه واژة «طريق» نيز در اين معنا شريك است. در اصطلاح قرآني هر سه واژه به كار برده شده‏اند كه از مجموع آيات در‏مي‏يابيم كه واژة «طريق» عمومي‏ترين آن‏هاست و به‏معناي مطلق راه است . واژة «سبيل» مقداري محدود‏تر از آن است و به‏معناي راهي است كه امكان سرپيچي در آن وجود دارد و راه برگشت در آن قابل تصوّر باشد كه اين راه مي‏تواند راه مستقيم - به سوي جادة منتهي به رضوان‏الهي - باشد و مي‏تواند چنين نباشد : وَمَن يَتَبَدَّلِ الْكُفْرَ بِالإِيمَانِ فَقَدْ ضَلَّ سَوَاء السَّبِيلِ (و هر كس كفر را با ايمان عوض كند مسلما از راه درست گمراه شده است) . امّا واژة «صراط» - در اصطلاح قرآن - محدود‏تر از «سبيل» است و به‏معناي راهي است كه امكان سرپيچي در آن نيست و راه برگشتي در آن نيز قابل تصوّر نباشد. به همين علّت، «سبيل» - چون به معناي راه فرعي است مي‏تواند متعدّد باشد - در قرآن با صيغة جمع آمده و «صراط» - چون به معناي راه اصلي است نمي‏تواند متعدّد باشد - در قرآن، يك بار هم با صيغة جمع نيامده است. به هر حال هم راه فرعي (سبيل) و هم راه اصلي (صراط) يا به رضوان الهي منتهي مي‏شود يا نمي‏شود كه از ديدگاه قرآن در حالت‏اوّل راه خدا و راه انبيا، صالحان، صديقين و شهدا و راه مؤمنان، يعني: راه ايمني ، هدايت و خلاصه راه «سويّ» و «مستقيم» است و در حالت‏دوّم راه طاغوت و راه گمراهان و کساني که مورد غضب الهي واقع شده اند (يعني: راه كساني كه با تمرّد از جادّة حق سرپيچي كرده‏اند و كساني كه از روي جهل و تقصير گمراه گشته‏اند) و راه مجرمان و مفسدان و نادانانو خلاصه راه «جهنّم» است. طبق آيات قرآن و روايات معصومين هاديان به صراط مستقيم پيامبر و امامان معصوم ـ عليهم السلام ـ مي باشند لذا در اين باره قرآن از زبان پيامبر اکرم ـ صلي الله عليه و اله و سلم ـ مي فرمايد: وَأَنَّ هَذَا صِرَاطِي مُسْتَقِيمًا فَاتَّبِعُوهُ وَلاَ تَتَّبِعُواْ السُّبُلَ فَتَفَرَّقَ بِكُمْ عَن سَبِيلِهِ (و (بدانيد) اين است راه راست من پس از آن پيروي كنيد و از راه‏ها(ي ديگر) كه شما را از راه وي پراكنده مي‏سازد پيروي مكنيد) و در مقابل، امامان کفر کساني هستند که ديگران را به ضلالت مي کشانند: أَئِمَّةَ الْكُفْر (پيشوايان كفر)، أَئِمَّةً يَدْعُونَ إِلَي النَّارِ (پيشواياني كه به سوي آتش مي‏خوانند) پس در دنيا هر کسي از هر امامي پيروي کرده است در قيامت نيز همراه او خواهد بود واز صراطي كه آن امام دعوت به‏پيمودن آن كرده است عبور خواهد كرد: خداوند در اين باره مي فرمايد: ((يادكن) روزي را كه هر گروهي را با پيشوايشان فرا مي‏خوانيم پس هر كس كارنامه‏اش را به دست راستش دهند آنان كارنامه خود را مي‏خوانند و به قدر نخك هسته خرمايي به آنها ستم نمي‏شود و هر كه در اين (دنيا) كور(دل) باشد در آخرت (هم) كور(دل) و گمراهتر خواهد بود). پس از بيان مقدمه به اصل سؤال مي‏پردازيم: «صراط» از امور مسلّم اعتقادات‏اسلامي است (ضروريات‏دين) كه در بودن آن هيچ‏گونه اختلافي در ميان نيست و آيات و روايات صحيح بسياري در اين باره وجود دارد. جايگاه بحث از اين مفهوم - در مجموعة علم‏كلام (اصول‏اعتقادي) - مربوط به مباحث معاد است. در آن‏جا گفته مي‏شود: پس از طي مراحلي حكم قاطع الهي در بارة هر انساني صادر مي‏گردد كه در اين مرحله، همة اهل‏محشر از پلي كه از آن به «صراط» تعبير شده است عبور داده مي‏شوند كه بهشتيان از اين پل، به سلامت، مي‏گذرند و دوزخيان در گذركردن از آن ناكام مانده، به درون دوزخ سقوط مي‏كنند. در بيان چيستي اين «صراط» در روايات اهل‏بيت (ع) آمده است: صراط، راه معرفت خداوند است و دو صراط وجود دارد: صراطي در دنيا و صراطي در آخرت. اما صراط دنيا امامي است كه اطاعتش واجب است، هركس او را در دنيا بشناسد و از هدايت او پيروي كند، از صراطي كه پل دوزخ است، در آخرت، عبور كند و هر كس او را در دنيا نشناسد، قدم او بر صراط‏آخرت مي‏لغزد و در آتش دوزخ مي‏غلطد. بنابر اين در دنيا بايد از صراط گذشت تا در آخرت بتوان از آن گذر کرد. يعني انسان همواره روي پل صراط در حال گذر است و لحظه به لحظه در مرصاد و کمين گاه حق تعالي قرار دارد و عقايد و اخلاق و اعمال او در ديدگاه خدا و رسول (ص) است. انسان در دنيا بر هر طريقي که گذران عمر کرده است و در هر مکتب و مسلکي که طي مسير کرده است همان را در قيامت به صورت پلي مجسم مي بيند و بايد از آن گذر کند اگر از راه حق و حقيقت پيروي کرده است و به تمام وظائف خود عمل کرده است گذشتن او از پل صراط به راحتي است و در نهايت به بهشت وارد خواهد شد و اگر پيروي از ائمه کفرو طاغيان زمان خود کرده است سرانجام از اين پل مجسم در روز قيامت به جهنم سقوط خواهد کرد. .

مرجع:

ایجاد شده در 1400/10/19

لینک کوتاه