توهّم ناسازگاری «وسیله» با توحید!

برخی می پندارند، اگر از پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) و امامان (ع) برای برآورده شدن نیازهای مادی و معنوی استفاده شود با توحید سازگار نیست! زیرا وقتی می توان به طور مستقیم به سوی خدا رفت چه نیازی به دیگران هست؟! بلکه چنین کاری به شرک می انجامد!!. و به طور مکرر این گونه آیات را می خوانند: «و اذا سألک عبادی عنّی فإنّی قریب اجیب دعوة الداع اذا دعان» [1] [2] جهت پاسخ به این پندار در ابتدا به یک روایت از امام هادی (ع) در پاسخ به یحیی بن اکثم اشاره می شود؛ «سالتَ من قول الله جلّ و عزّ:«قال الذی عنده علم من الکتاب» [3] فهو آصف بن برخیا و لم یَعجز سلیمانُ عن معرفة ما عرف آصف، لکنّه أحب أن تعرف أُمّتهُ من الجنّ و الإنس إنّه الحجّةُ مِن بعده، و ذلک من علم سلیمان اَودعه آصف بأمرالله، ففهّمه الله ذلک لئلاّ یُختلف فی إمامته و دلالته کما فهم سلیمان فی حیاة داود لیعرف امامته و نبوّته من بعده، لتأکید الحجّة علی الخلق» [4] (از آیه «قال الذی عنده علم من الکتاب » پرسیدی، او «آصف بن برخیا» بود و سلیمان از آن چه آصف می دانست ناتوان و عاجز نبود. ولی دوست داشت که امت او از جن و انس بدانند که «آصف» پس از او حجّت است. سلیمان به دستور خدا علم خود را به آصف آموخت و خداوند این علم را به آصف فهماند تا در امامت و پیشوایی او اختلاف نیفتد همان طور که پیش از آن، در زمان زندگی داود به سلیمان علم کتاب آموخته شد تا امامت و نبوت او پس از داود شناخته شود و حجت خدا بر خلق تاکید شود). از این روایت به خوبی آشکار می شود، اگر چه خداوند متعال و همچنین پیامبر خدا، از انجام امور به طور مستقیم عاجز و ناتوان نیستند امّا تعیین «آصف بن برخیا» به عنوان «واسطه» به جهت آشکار کردن مقام او و تاکید بر امامت و حجت بودن او بوده است. البته ولایت تکوینی و تصرفات مافوق طبیعی این «واسطه» ها به اذن خداوند می باشد و نه تنها با توحید هیچ گونه منافات ندارد؛ بلکه بر اساس اراده و مشیت خاص و عام خداوند می باشد. از آیات قرآن به خوبى استفاده مى شود که انسان ها جهت توبه و بهره مندى از آمرزش الهى سه وضعیت مى تواند داشته باشد: 1. توبه به درگاه الهى به طور مستقیم توسط خود شخص گناهکار انجام گیرد. چنان که در قرآن مجید مى خوانیم: «فَأَما مَن تابَ وَ آمَنَ وَ عَمِلَ صالِحاً فَعَسى أَن یَکُونَ مِنَ المُفلِحِینَ» .[5]   (و اما کسى که توبه کند و ایمان آورد و به کار شایسته پردازد، امید که از رستگاران باشد). 2. علاوه بر این که انسان ها به طور مستقیم به درگاه الهى توبه کنند، پیامبران یا اولیاى الهى نیز براى آنها طلب آمرزش کنند. چنان که در قرآن مجید مى خوانیم: «وَ لَو أَنَّهُم إِذ ظَلَمُوا أَنفُسَهُم جاؤُوکَ فَاستَغفَرُوا اللهَ وَ استَغفَرَ لَهُمُ الرَّسُولُ لَوَجَدُوا اللهَ تَواباً رَحِیماً» [6] (و ما هیچ پیامبرى را نفرستادیم مگر آنکه به توفیق الهى از او اطاعت کنند. و اگر آنان وقتى به خود ستم کرده بودند، پیش تو مى آمدند و از خدا آمرزش مى خواستند و پیامبر  [نیز] براى آنان طلب آمرزش مى کرد، قطعاً خدا را توبه پذیرِ مهربان مى یافتند). بدیهى است در این صورت بندگان خدا، از آمرزش و لطف بیشتر خداوند بهره مند خواهند شد و علاوه بر دعاى خودشان، از دعاى اولیاى الهى نیز کمک مى گیرند. 3. گاهى به جهت شدت تواضع و یا به جهت شدت خطا، انسان هاى گناهکار و یا نیازمند، ترجیح مى دهند تنها از سوى پیامبران و اولیاى الهى براى آنها، از خداوند طلب آمرزش و یا طلب حاجت شود. چنان که برادران حضرت یوسف(علیه السلام) به جهت شدت خطاى خود به حضرت یعقوب(علیه السلام) مراجعه کردند و گفتند: «قالُوا یا أَبانَا استَغفِر لَنا ذُنُوبَنا إِنا کُنا خاطِئِینَ. قالَ سَوفَ أَستَغفِرُ لَکُم رَبِّی إِنَّهُ هُوَ الغَفُورُ الرَّحِیمُ» [7] (گفتند: اى پدر، براى گناهان ما آمرزش خواه که ما خطاکار بودیم. گفت: به زودى از پروردگارم براى شما آمرزش مى خواهم، که او همانا آمرزنده مهربان است). علاوه بر آمرزش در آخرت، گاهى براى رفع عذاب دنیا نیز مى توان اولیاى الهى را «واسطه» قرار داد. چنان که درباره ى قوم حضرت موسى(علیه السلام) مى خوانیم: «وَ لَما وَقَعَ عَلَیهِمُ الرِّجزُ قالُوا یا مُوسَى ادعُ لَنا رَبَّکَ بِما عَهِدَ عِندَکَ...» [8] (و هنگامى که عذاب بر آنان فرود آمد، گفتند: اى موسى، پروردگارت را به عهدى که نزد تو دارد براى ما بخوان، اگر این عذاب را از ما برطرف کنى حتماً به تو ایمان خواهیم آورد و بنى اسرائیل را قطعاً با تو روانه خواهیم ساخت). بنا بر آنچه گفته شد چندین روش طلب آمرزش و طلب حاجت از سوى خداوند و آیات قرآنى تأیید شده است و واسطه قرار دادن اولیا به هیچ وجه شرک نیست و منافات با درخواست مستقیم از خدا ندارد بلکه اگر آدمى از وساطت اولیاى الهى بهره مند شود از لطف و آمرزش بیشتر خداوند نیز بهره مند خواهد شد. برخی وهابیان تندرو و متعصب، با تابلو کردن و بر زبان جاری ساختن آیه شریفه: «قَالَ أَفَتَعْبُدُونَ مِن دُونِ اللَّهِ مَا لَا یَنفَعُکُمْ شَیْئًا وَلَا یَضُرُّکُمْ» [9] (گفت: «آیا جز خدا چیزى را مى‌پرستید که هیچ سود و زیانى به شما نمى‌رساند؟) به زیارت کنندگان و متوسلان پیامبر(صلی الله علیه و آله) توهین می کنند و چنین کاری را شرک می پندارند!! در حالی که با دقت در آیه شریفه نیز آشکار می شود، منظور از عبارت «مٍن دونه» بت ها می باشد که مشرکان به طور مستقل و «بدون» خداوند، به درگاه آنها دعا می کردند و حاجت های خود را از آنها می خواستند.[10] و در برخی تفاسیر از ابن عباس و ابن مسعود روایت شده که این آیه، عبادت کنندگان جن و شیطان و ماه و مسیح را نکوهش می کند. [11] اما مسلمانان و به ویژه شیعیان در هنگام دعا و درخواست حاجت در زیارت گاهها و مناجات ها، پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) و امامان (علیهم السلام) را «وسیله» به درگاه خداوند می دانند. به همین جهت در متن زیارت می خوانند: «و متقرّب بکم الی الله و مقدّمکم اَمام طلبتی و حوائجی ... و برئت الی الله ـ عز و جل ـ من الجبت و الطاغوت و الشیاطین و حزبهم الظالمین لکم» [12] در حقیقت پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) و امامان(علیهم السلام) معلم و راهنمای زیارت کنندگان، به سوی خدا هستند. و با موضوع بت پرستی به طور کامل متفاوت است؛ زیرا «بت ها» از سنگ و چوب بودند و هیچ گونه نفع و ضرری را نمی توانستند داشته باشند.   [1] . بقره/186. [2] . ر.ک واسطه بین خلق و خدا،‌ ابن تیمیه با شرح محمد بن جمیل زینو. [3 ] . نمل/40 [4] . بحارالانوار،ج 10 ص 387، باب 23، ح 1؛ تفسیر آلوسی، ج 19، ص 204. [5] . قصص/67 [6] . نساء/64. [7] . یوسف/97 و 98. [8] . اعراف/134. [9] . انبیاء/66. [10] . ر.ک: المیزان، ج 13، ص 128؛ مجمع البیان، ج 6، ص 651. [11] . ر.ک: تفسیر الوسیط الزحیلی، ج 2، ص 1361 – تفسیر جامع البیان، ج 15، ص 73، ابن جریر طبری، تفسیر قرطبی، ج 11، ص 280 [12] . ر.ک: زیارت جامعه کبیره. .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه